اق پەن قارانى, ساۋاپ پەن كۇنانى, ادال مەن ارامدى, اقيقات پەن جالعاندى, جاقسى مەن جاماندى ءتۇسiندiرiپ ادامزاتتى حاق جولعا نۇسقاۋشى قاسيەتتى قۇران كارiم تۇسiرiلگەن جانە مۇحاممەدكە (س.ع.س.) پايعامبارلىق جۇكتەلگەن قاسيەتتi رامازان ايى دا اياقتالىپ, مۇسىلمان جۇرتى ىنتىعا كۇتكەن مەرەكەمىز – ورازا ايتىمەن دە قاۋىشىپ وتىرمىز. ايت قۇتتى بولسىن, مەرەكەدە مەرەيلەرىڭىز ۇستەم بولسىن!
قاسيەتتى رامازان ايىن كۇللi مۇسىلمان الەمىنىڭ قاتارىندا قالامىز استانانىڭ مۇسىلمان تۇرعىندارى ءدىن يسلامنىڭ بەس پارىزىنىڭ بiرi – رامازان ورازاسىن ۇستادى. ءيا, رامازان iشiندە اللا تاعالانىڭ شاپاعات-راحىمىنا بiرiنەن-بiرi ارتىق بولەنۋ ءۇشiن قولدارىنان كەلگەنشە مۇباراك ايدى سىيلاپ, قاستەرلەپ, اۋىز بەكىتىپ, اۋىز اشار بەرىپ مۇمكiندiگiنشە قايىرلى iستەردi كوبەيتiپ, جۇرەگi, تiلi جانە iس-ارەكەتi دە عيباداتتا بولۋىنا ۇمتىلدى.
سونىمەن سارىلا كۇتىپ, ساعىنا قارسى العان رامازان ايىمىز دەمدە وتە شىقتى. «ەندىگى جىلى بۇل قاسيەتتى رامازان ايىمەن قايتا قاۋىشۋعا عۇمىرىمىز جەتە مە, جوق پا؟» دەگەن قيماس سەزىمدەرمەن بۇگىن ايت نامازىن وقىپ وتىرمىز. اتا-بابالارىمىز ورازاعا التى اي قالعاننان باستاپ: «و جاراتقان يەم, رامازان ايىنىڭ ورازاسىنا امان-ەسەن جەتكىزە گور» دەپ تىلەسە, ال, ورازا بىتكەننەن سوڭ التى اي بويى: «و, جاراتقان اللا, رامازان ايىندا ۇستاعان ورازالارىمىزدى قابىلدىققا جازا گور» دەپ تىلەيدى ەكەن. قاراپ وتىرساق, جىل ون ەكى اي قاسيەتتى رامازان ايىنان قول ۇزبەگەن. رامازان ايى اياقتالعاندا پايعامبارىمىزدىڭ ءوزى: «ۋا, جاراتقان, ءبىزدى كەلەسى قاسيەتتى رامازان ايىنا جەتكىزە گور!» دەپ تىلەيتىن.
رامازان – ۇلىق اي. پايعامبارىمىز: «سەندەر رامازان ايىنىڭ قاسيەتىن تولىق تۇسىنسەڭدەر جىل ون ەكى اي رامازان بولۋىن تىلەيتىن ەدىڭدەر» دەيدى. رامازانداعى ورازانىڭ سىيى – ءجاننات. بىراق, «رامازان بويى تولىق ورازا ۇستادىم, ەندىگى بارار جەرىم ءجاننات» دەپ ءجانناتتى ەنشىلەپ العانداي جايباراقات, بەيقام قالۋعا بولمايدى. ورازا اياقتالعاننان كەيىن ورازا ۇستاعان ادامنىڭ جۇرەگى ۇرەي مەن ءۇمىتتىڭ اراسىندا بولۋى قاجەت. ويتكەنى, ورازاسى قابىل بولدى ما, بولمادى ما, انىق ەمەس. قازىرگى ۋاقىتتا ءۇمىت پەن قورقۋ ماسەلەسىندە تەپە-تەڭدىكتىڭ اسا ساقتالا بەرمەيتىندىگى – شىندىق. ءبىر وكىنىشتىسى, كوپشىلىك كەيدە تەك جاھاننامنان عانا ۇرەيلەنسە, كەيدە بىرىڭعاي ءجانناتتى ايتىپ, شەكتەن تىس سەنىپ الادى.
ءۇمىت ارتۋدىڭ دا وزىندىك شارتتارى بار. پەندەنىڭ اللانىڭ راقىمىنان ءۇمىت ەتۋى, ەگىن ەككەن ەگىنشىنىڭ جاعدايىنا ۇقساس. ديقان اۋەلى قۇنارلى جەر تاڭدايدى. جاقسى تۇقىم ەگەدى. ونى ۋاقىتىندا سۋعارىپ, باپتايدى. ەگىنى بىتىك شىعۋى ءۇشىن ارام شوپتەرىن جۇلادى. سودان كەيىن بارىپ, ءارتۇرلى اپاتتان ساقتاسىن دەپ اللا تاعالادان ەڭبەگىنىڭ تىلەۋىن تىلەيدى. ايتپەسە, قۇنارسىز تاستاق جەرگە ءدان سەۋىپ, مول ءونىم كۇتۋ اقىماقتىق ەمەس پە؟ بىلايشا ايتقاندا, جالعان ۇمىتكە يەك ارتىپ داندايسىپ كەتپەۋ, نە بولماسا تىم كۇيزەلىپ, ۇمىتسىزدىككە سالىنباۋ قاجەت.
حاديس شاريفتە: «ءمۇمىن-مۇسىلمان جاساپ قويعان كۇنالارىن (ويشا ۇلكەيتىپ) بىلايشا ەلەستەتەدى: ول ءمۇمىن-مۇسىلمانعا (جاساعان كۇناسى) بەينەبىر تاۋداي. ال, ءوزى سول تاۋدىڭ ەتەگىندە وتىر, سول تاۋ وزىنە قۇلاپ كەتەتىندەي شوشىنادى. نادان كىسى كۇنالارىنا مۇرنىنىڭ ۇستىنە قونعان شىركەي ءتارىزدى نەمقۇرايلى قارايدى» دەلىنىپتى. قۇراننىڭ «ساجدە» سۇرەسى 16-اياتتا: «ولار قورقىپ ءارى دۇعالارىنىڭ قابىل بولۋىنان ءۇمىت ەتىپ, راببىلارىنان تىلەك تىلەيدى» دەپ, اللادان قورىققان قۇلداردى ماقتايدى. ويتكەنى, ۇنەمى كۇنا-كىنالارىن ويلاپ, جۇرەگى لۇپىلدەپ, جاراتقاننان قورقىپ جۇرگەن پەندە ءار قادامىن اڭداپ باسىپ, اڭداۋسىزدا وماقاسا ورعا جىعىلماس ءۇشىن ساقتىعىن كۇشەيتەدى.
سوندىقتان, ورازادان كەيىن مۇسىلمان بالاسى ۇنەمى ۇمىتتە بولۋى كەرەك. ۇستاعان ورازا قابىل بولۋىن, ءناتيجەسى ءجاننات بولۋىن ۇنەمى اللادان تىلەپ ءجۇرۋى جانە ۇمىتپەن قاتار قابىل بولماي قالۋىنان قورقۋى دا قاجەت. بۇل – ورازانىڭ قابىل بولۋ شارتى.
حازىرەتى مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارىمىز: «رامازان ايىنداعى جاساعان عيبادات-قۇلشىلىقتارىمىزدىڭ قابىل بولۋىنىڭ بەلگىسى – رامازان ايىنان كەيىن ادام دۇرىس جاعىنا وزگەرىپ, بويىندا (ورازا ۇستاعاننان) قالىپتاسقان جاقسى ىستەردى ودان ءارى جالعاستىرۋى» دەگەن. بۇل حاديستەن رامازان ايىنان كەيىن مۇسىلمان ادامنىڭ بويىنان ورازانىڭ اسەرى تابىلماسا, ياعني, ورازادان كەيىن, وتىرىك ايتاتىنىن, عايبات ايتاتىنىن, بوقتانىپ سويلەيتىنىن قويماسا, ورازادان كەيىن تاعى ەسكى جامان مىنەزىن, قىلىقتارىن جالعاستىرا بەرسە, دەمەك, بۇل اللا تاعالا ونىڭ رامازاندا ىستەگەن عيباداتتارىن قابىل ەتپەگەندىگىنىڭ بەلگىسى.
رامازان ايىندا ۇستالعان ورازادان ماقسات – ءناپسىنى تىزگىندەپ, باستاعى اقىلدى ناپسىگە اكىم ەتۋ. ءدىنىمىز تىيىم سالعان كۇنا ىستەردەن ساقتانۋ, ءناپسى قالاسا دا وعان جول بەرمەيتىن كۇشكە يە بولۋ. حاديس شاريفتە: «ادامداردى جانناتقا كىرگىزەتىن نارسە تاقۋالىق پەن كوركەم مىنەزدىلىك» دەلىنگەن. ادام تاقۋالىقتى رامازاندا ۇيرەنەدى. تاقۋالىق دەگەنىمىز – دەنەدەگى ءناپسىنى تىزگىندەۋ. تاقۋا ادام جانناتقا لايىق. جانناتقا لايىقتى ادامنىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى – كوركەم مىنەزدىلىك. كوركەم مىنەزدىلىك – ءناپسىسىن تىزگىندەگەن, تاقۋالى ادامنىڭ بويىنان تابىلادى. ءوزىن-ءوزى باسقارۋى كۇشتى, ءناپسىسى تاربيەلەنگەن ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى دا تاماشا بولادى. ونداي ادام سابىرلى, مەيىرىمدى, جومارت كەلەدى. باسقاعا كۇندەس بولمايدى, زۇلىمدىق, جاماندىق جاسامايدى. ورازا ۇستاعان ادام ءناپسىسىن باسقارا ءبىلۋى, مىنەز-قۇلقىن جاعىمدى ەتۋى, ءتىلىن جامان سوزدەردەن تىيۋى ارقىلى ونىڭ بويى كۇنا-كەمشىلىكتەردەن تازارىپ, اللانىڭ راحمەتى مەن ماعفيراتىنا بولەنىپ, جانناتقا لايىق قۇلعا اينالادى.
رامازان – ءار جىلى قايتا ورالىپ, مۇسىلمان ادامعا ءوز-وزىنە جاڭادان تاربيە بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اي. حاديستە «ورازا ۇستاۋ سابىرلىقتىڭ جارتىسى» دەيدى. سونداي-اق, اشۋ-ىزاعا, قىزبالىلىققا بوي الدىرماي, سابىر قىلادى, ءوزىن كۇنادان ساقتايدى. بۇلاردىڭ بارلىعى سابىرلىلىقتىڭ ارقاسىندا اتقارىلاتىن امالدار.
قاسيەتتى قۇراندا: «سابىر ەتكەندەرگە اللانىڭ قايتارار سىيى قيساپسىز» («زۋمار» سۇرەسi, 10-ايات.) دەلىنگەن. ولاي بولسا, رامازان ايىندا جاساعان قۇلشىلىقتاردىڭ ساۋابى قيساپسىز كوپ. حاديس شاريفتە: «سابىردىڭ ساۋابى – ءجاننات» دەيدى. باسقا حاديستە: «سابىرلىلىق – قۋانىشتىڭ كiلتi» دەلىنگەن.
ايت نامازى – ەكi راكاعات, ايت حۇتباسى ناماز سوڭىنان وقىلادى. ايت نامازىنىڭ وزگە نامازداردان ايىرماشىلىعى – ايتتا ازان مەن يقامات ايتىلمايدى. سوسىن, قوسىمشا تاكبيرلەرى بار.
ايت كۇنi مومىن مۇسىلماندار نامازدان سوڭ بiر-بiرiن قۇتتىقتايدى. مۇنى مەرەكەنiڭ نەگiزگi ءسانi دەۋگە تۇرادى. وسىلايشا مۇسىلمانداردىڭ تاتۋلىقتارى, ارا قاتىناستارى نىعايا تۇسەدى. حاديس شارىپتە: «اللاعا يمان كەلتiرگەننەن كەيiنگi امالداردىڭ ابزالى – پەندەلەردiڭ بiر-بiرiنە سىي-قۇرمەتi» دەلiنگەن. مۇحاممەد (س.ع.س.): «مۇسىلماننىڭ مۇسىلمان تۋىسىنا جاقسى سوزدەن ارتىق سىيلىعى, ھادياسى بولمايدى» دەيدi. سوندىقتان ايت نامازىنا جينالعان كوپشiلiك جىلى لەبiزدەرi مەن تiلەكتەرiن بiر-بiرiنە ايتىسىپ تاراعانى دۇرىس.
ەلiمiزدiڭ مۇسىلماندارى ايتقا ارناپ داستارحان جايادى. قوناقجايلىلىق – حالقىمىزدىڭ زور قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «اللاعا جانە قيامەت كۇنiنە سەنەتiن كiسi كەلگەن قوناعىن قۇرمەتتەپ, سىيلاسىن» دەگەن. تاعى بiر حاديستە «دۇعاسى قابىل بولاتىن ءۇش كiسi بولسا, سونىڭ بiرi قوناقتىڭ ءۇي يەسىنە جاساعان دۇعاسى» دەلiنگەن. سوندىقتان «قوناعىڭدى قارسى ال, قىدىرىڭا جولىعاسىڭ» دەيدi دانا حالقىمىز.
ايت مەيرامىندا اكە-شەشەلەرiمiزگە, اۋرۋ-ناۋقاستارعا, تۋعان-تۋىستارعا, دوستارىمىزعا بارىپ حال-جاعدايىن ءبiلىپ, ايتپەن قۇتتىقتاۋ – ۇلكەن ساۋاپ iس.
وكiنiشكە قاراي, كەيبiر مۇسىلمان باۋىرلارىمىز ايت مەيرامىندا تەك ناماز وقىپ, مارقۇمدارعا قۇران باعىشتاپ, دۇعا-تiلەك ايتۋمەن شەكتەلەدi. ءيا, بۇنى قاتە دەپ ايتا المايمىز. دەگەنمەن, اتا-اناسى ومىرلىك بولسا, ايتقا وراي ارنايى ديدارلاسىپ, حال-جاعدايلارىن سۇراماۋ – مۇسىلمان ادام ءۇشىن ۇلكەن ايىپ.
يمام ءمۇسليم (راحماتۋللاھي ءالايھ) ريۋايات ەتكەن حاديس شارىپتە پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «اتا-انالارىڭىزعا مەيىرىمدى بولىڭدار, سوندا پەرزەنتتەرىڭنەن مەيىر كورەسىڭدەر» دەگەن.
سوسىن, ءار قوعامدا ەرەكشە كوڭiل ءبولۋدi تالاپ ەتەتiن جاندار بار. ولار – جەتiم-جەسiر جانە تاعى باسقا مۇقتاجدار. مەرەكەلەردە ولارعا ايرىقشا كوڭiل ءبولۋ –مۇسىلمانداردىڭ مiندەتi. ويتكەنi, ولار كومەگiمiز بەن جىلى لەبiزدەرiمiزگە مۇقتاج جاندار. «نيسا» سۇرەسىنىڭ 9-اياتىندا: «كىمدە-كىم ارتىندا قالاتىن ۇساق (جاس) بالالارىنا قانداي قامىقسا, باسقالاردىڭ جەتىم قالعان ۇساق (جاس) بالالارى ءۇشىن دە سونداي قامىقسىن» دەلىنگەن. ەگەر كىمدە-كىم ءبىر جەتىم بالانىڭ باسىنان سيپاپ قايىرىمدىلىق كورسەتسە, جاقسى ءسوز سويلەپ مەيىرىمدىلىك جاساسا, سول جاساعان ءىسىنىڭ جاقسىلىعى ول دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن بالا-شاعاسىنا مىندەتتى تۇردە قايتادى. جاماندىق تا سولاي. اللا تاعالا داۋد (ع.س.) پايعامبارعا ايتقان ەكەن: «ەي داۋد! سەن جەتىمدەرگە اكەسىندەي قامقور بول, جەسىرلەردى سىيلا. سەن مىنانى ءبىل, نە ەكسەڭ, سونى وراسىڭ, سەن ادامدارعا نە ىستەسەڭ, سەنىمەن دە سولاي ىستەلەدى. اقىر, كۇندەردىڭ كۇنىندە سەن ولمەيسىڭ بە؟! سوندا بالالارىڭ جەتىم, ايەلىڭ جەسىر بولىپ قالماي ما؟!» دەدى.
پايعامبارىمىز حازرەتى مۇحاممەد (س.ع.س.): «مەن جانە جەتىمدى ءوز قولىنا العان ادام مىنا ەكەۋى سياقتى ءجانناتتا جاقىن بولامىز» دەپ سۇق جانە ورتاڭعى ساۋساقتارىن كورسەتتى دەيدى. يمام يبن ءماجاھتىڭ ريۋايات ەتۋىنشە: پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «مۇسىلمان ادامدار تۇراتىن ۇيلەردىڭ ەڭ جاقسىسى – جەتىمگە قۇرمەت كورسەتىلەتىن ءۇي, ەڭ جامانى – جەتىمدى جابىرلەيتىن ءۇي» دەگەن.
ايت مەرەكەسى بارشامىزعا قۇتتى بولسىن, باۋىرلار! رامازان ايىندا ۇستاعان ورازالارىمىز بەن جاساعان قايىر-ساداقالارىڭىز قابىل بولسىن! ۇلىق راببىمىز ايت مەرەكەسىن كۇللى يسلام الەمىنە حايىرلى-بەرەكەلى ەتسىن! بارشا مۇسىلمان اعايىن بولىپ, كەلەسى رامازاندارعا امان-ەسەن جەتۋدى بارشامىزعا اللا تاعالا ءناسىپ ەتسىن! ورازا ايت بارشامىزعا بەرەكەلi بولىپ, اللا تاعالا ەلiمiزگە تىنىشتىق, ىنتىماق, ءاربiر وتباسىنا قۋانىش, باقىت بەرگەي!
باقتىباي بەيسەنباەۆ,
سادۋاقاس قاجى عىلماني مەشىتىنىڭ باس يمامى
