بەلگىلى قالامگەر, ەتنوگراف عالىم, قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ءبىرتۋار تۇلعا اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ۇلت رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى ۇشان-تەڭىز. تۋعان حالقىنىڭ جوعىن بۇتىندەپ, كەمىن تۇگەندەپ ومىردەن وزعان ۇلتجاندى ازاماتتىڭ وسى ولشەۋسىز ەڭبەگىنە شىنايى باعا بەرىپ, ونى جان-جاقتى زەردەلەۋ – بۇگىنگى ۇرپاققا امانات. استاناداعى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى اقسەلەۋ الەمىن يگەرۋگە العاشقى قادامدى باستاپ, «اقسەلەۋ سەيدىمبەك: عىلىمي مۇراسى جانە تاۋەلسىزدىك (اۋىزشا تاريح ماسەلەلەرى)» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا وتكىزدى.
«قازاق دەسە, قابىرعام قايىسادى» دەپ اقاڭنىڭ ءوزى ايتپاقشى, ءبۇگىندە اقسەلەۋ دەسە, ءار قازاقتىڭ قابىرعاسى قايىسادى. ورنى ءالى كۇنگە دەيىن ويسىراپ تۇر قازاق ءۇشىن. ءوزىنىڭ ءبىرتۋار اسىلىن ءالى كۇنگە دەيىن اجالعا قيمايدى حالقى. قيمايتىنى – اقسەلەۋدەي دارا بولمىستى تەكتى تۇلعاسىن ايرىقشا اسپەتتەپ, ەرەكشە ارداق تۇتاتىندىعى. كوڭىلگە دەمەۋ بولاتىنى, ۇلى ازاماتتىڭ ۇلتىنىڭ يگىلىگىنە ارناعان, سول ءۇشىن بار كۇش-ءجىگەرىن, قارىم-قابىلەتىن سارپ ەتكەن باعا جەتپەس ەڭبەكتەرى. اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ تۋعانىنا 70 جىل تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان كونفەرەنتسيانىڭ ماقساتى دا سول, قارىمدى قالامگەردىڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىلارىن تەرەڭ زەرتتەپ, كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ.
القالى جيىندى اشقان ۋنيۆەرسيتەت پرورەكتورى, پروفەسسور ديحان قامزابەك ۇلتى ءۇشىن بارىن سالعان ارقالى ازاماتتىڭ ادامگەرشىلىك ءبىتىم-بولمىسى مەن ۇلتىنا سىڭىرگەن ۇلان-عايىر ەڭبەگى ءجونىندە ايتا كەلىپ, اقاڭنىڭ ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنداعى ورنى دا ەرەكشە ەكەندىگىن ەسكە الدى. ءبىلىم ورداسىنىڭ ۇجىمى ونىڭ جارقىن بەينەسىن ارقاشان جادىندا ۇستاپ, تۋعان كۇنى مەن ومىردەن وزعان كۇنىنە وراي كوپتەگەن رۋحاني ءىس-شارالار وتكىزۋدى داستۇرگە ەنگىزگەن.
كونفەرەنتسيادا بەلگىلى تۇلعانىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى كەلەلى اڭگىمە وربىتكەن حالىق جازۋشىسى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلباەۆ كورنەكتى عالىمنىڭ اقىرعى سۇبەلى تۋىندىسى «قازاقتىڭ اۋىزشا تاريحىنا» «ءالى يگەرىلىپ بولماعان الەمدىك دەڭگەيدەگى ءۇلكەن ەڭبەك» دەگەن باعا بەردى.
– اقاڭنىڭ التى تومىنان دا ەشقانداي ءمىن, ەشقانداي كەمشىلىك كورگەن جوقپىن. باستان-اياق تامسانا وقىپ شىقتىم. قىسقاسى, ءبىز اقسەلەۋدى جاڭا-جاڭا وقىپ, جاڭادان تانىسىپ ۇلگەردىك. ەندى اقسەلەۋدى مەڭگەرۋ, يگەرۋ باستالادى. ۇلتجاندى تۇلعانىڭ ۇلى مۇراسىن شىنداپ باعالاۋدىڭ زامانى تۋدى. اقسەلەۋ – شىن مانىندە ۇلى ويشىل, ۇلى جازۋشى. وعان بۇكىل ءومىرى, ءار ايتقان ءسوزى, ءار جازىپ قالدىرعان سويلەمى كۋا بولا الادى. مەن قازاق حالقىنا اقسەلەۋدى بەرگەنى ءۇشىن ريزامىن. قازاق قانداي بولدى دەسە, مىناداي بولدى دەپ
اقسەلەۋدى كورسەتەر ەدىم, قازاق ۇلتى كەلەشەكتە قانداي بولۋى كەرەك دەسە, مىناداي بولادى دەپ, تاعى سول اقسەلەۋدى كورسەتەر ەدىم. اقسەلەۋ سەيدىمبەكتى بۇگىندە ءاربىر قازاق بالاسى ۇمتىلاتىن ەتالونى, ءاربىر قازاق بالاسى ءپىر تۇتاتىن يدەالى دەپ تۇسىنەمىن, – دەپ تەبىرەندى جازۋشى.
ال حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور شاكىر ىبىراەۆ ۇزەڭگىلەس ءارىپتەسىنىڭ بۇرىن زەرتتەلمەگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭى مەن كۇي اڭىزدارىن العاش رەت رۋحاني اينالىمعا تۇسىرگەنىنە ەكپىن تۇسىرە كەلە «قازاقتى قازاق رەتىندە مىنەزدەيتىن ەرەكشەلىگى وسى قارا ولەڭدە جاتقاندىعىن اقاڭ اشىپ بەردى. مىنە, قازاقتىڭ ءوزىنىڭ تابيعاتىنان شىعۋ دەگەننىڭ ۇلكەن كورىنىسى – وسى. جەتىمدىك كورىپ, قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان ورىن الا الماي جۇرگەن كۇي اڭىزى جانرىن دا ءوز ورنىنا قوندىردى», – دەدى.
«ەۋرازيانىڭ اۋىز ادەبيەتى ءداستۇرى مەن كوشپەندىلەر تاريحى», «كوشپەندىلەردىڭ رۋحاني مۇراسى مەن دۇنيەتانىمى», «قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمى مەن جۋرناليستيكا. اقسەلەۋ سەيدىمبەك جانە ۇلتتىق مۇددە» دەگەن ۇلكەن تارماقتاردى قامتىعان كونفەرەنتسياعا باشقۇرتستان, ءتۇركيا, وزبەكستان ەلدەرىنىڭ عالىم-زەرتتەۋشىلەرى دە كەلىپ, وي ءبولىسكەنىن اتاپ وتكەن ءلازىم.
جيىنعا قاتىسۋشىلار جىل سايىن ەستەلىكتەر مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىنان قۇرالعان «قازاقتىڭ اۋىزشا تاريحى» اتتى جيناق شىعارىپ وتىرۋدى جوسپارعا ەنگىزدى. سونداي-اق, اقسەلەۋ اعامىزدىڭ ارتىندا قالعان وشپەس مول مۇرالارىن ناسيحاتتاۋعا ارنالعان ارنايى سايت اشۋدى قولعا الماق.
قىمبات نۇرعالي
