مەملەكەت باسشىسى cۋ تاسقىنىنا ۇشىراماعان وبلىستار مەن قالالاردىڭ اكىمدەرىنە كوشەلەردى تازارتۋ, كوگالداندىرۋ جانە ەلدى مەكەندەردىڭ اۋماقتارىن اباتتاندىرۋ جونىندە بىرقاتار تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇل جۇمىستارعا تۇرعىندار مەن ەرىكتىلەردى تۇراقتى تۇردە تارتۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
استانادا اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇيەلى تۇردە جالعاسۋدا. «استانا – جايلى قالا» ماستەر-جوسپارىنىڭ تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا ەلوردانىڭ بارلىق اۋداندارىندا قىستان كەيىنگى سانيتارلىق تازالاۋ جانە جوندەۋ-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل رەتتە قالاداعى كوپىرلەر, ءتۇرلى بەلگىلەر, قورشاۋلار, ەسكەرتكىشتەر جۋىلىپ, گۇلزارلار, ساياباقتار, قوعامدىق كەڭىستىكتەر قوقىستاردان تازارتىلدى, قوقىس جاشىكتەرى سىرلاندى جانە ارنايى تەحنيكانىڭ كومەگىمەن تروتۋارلار مەن جول جابىندارىن مەحانيكالاندىرىلعان تازالاۋ جۇرگىزىلىپ, جول جيەكتەرى تازالاندى.
ەلوردانى كوگالداندىرۋ جانە اباتتاندىرۋ ماسەلەسىنە شاھار باسشىسى دا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى. استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەكتىڭ ايتۋىنشا, وتكەن جىلى ەلوردادا 165 قوعامدىق جانە اۋلا كەڭىستىگى اباتتاندىرىلدى. ورتالىق جاعالاۋعا ىرگەلەس جاتقان تاريحي كوشەلەر رەكونسترۋكتسيالاندى.
– جۇرتشىلىقتىڭ جايلى ءومىر سۇرۋىنە, وتباسى, بالالارىمەن بىرگە سەيىل قۇرۋىنا ارنالعان قولايلى ورىندار كوبەيدى. ماسەلەن, 2023 جىلى استاناداعى اممان جانە ابىلاي حان كوپىرلەرىنىڭ استىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلى اشىلدى. ولار اقبۇلاق وزەنىنىڭ بويىنداعى ساياباق كلاستەرىن جالعايدى. ءبىز ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى بوس ۋاقىتىن پايدالى وتكىزە الاتىن ورىندار سانىن كەڭەيتۋ ءۇشىن عانا ەمەس, سونىمەن قاتار قالاداعى ساياباقتار مەن گۇلزارلاردى قايتا قۇرۋ ءۇشىن دە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. بىلتىر 165-تەن استام اۋلا مەن قوعامدىق كەڭىستىك اباتتاندىرىلدى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى «حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» جوباسى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى, – دەدى قالا باسشىسى.
سونىمەن بىرگە ق.ساتباەۆ كوشەسىنىڭ بويىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان پرومەناد اباتتاندىرىلدى. كوگالداندىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى, ناتيجەسىندە بۇل جەر ەلوردانىڭ ەڭ جاسىل كوشەلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى.️ ۇزىندىعى 3 شاقىرىمنان اساتىن اقبۇلاق جاعالاۋى اممان كوشەسىنەن شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنا دەيىن اباتتاندىرىلدى. «اممان» جانە «ابىلاي حان» كوپىرلەرىنىڭ استىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى جاسالدى. سالتانات قاقپاسى جانىنداعى ساياباق اباتتاندىرىلدى, بوگەنباي باتىر داڭعىلىنىڭ بويىندا ستيحيالىق ساۋدا رەتكە كەلتىرىلىپ, رەنوۆاتسيا جۇرگىزىلدى.
وسىعان دەيىن كوپقاباتتى كەشەن سالۋ جوسپارلانعان 9 ورىندا گۇلزارلار مەن قوعامدىق ورىندار پايدا بولدى. ايتۋىنشا, بيىل دا ەلوردانىڭ سىرت كەلبەتىن جاقسارتۋ, جاسىل جەلەكتەر مەن جايلى قوعامدىق كەڭىستىكتەر اشۋ جۇمىسى جالعاسادى. وتكەن جىلى ەلوردانى كوگالداندىرۋ بويىنشا ايتارلىقتاي جۇمىس اتقارىلىپ, جاسىل جەلەكتەر سانى 2,5 ەسە ارتتى. سونداي-اق ەسىل وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىنداعى تاريحي كوشەلەر: جەلتوقسان, بەيبىتشىلىك, بۇقارباي باتىر كوشەلەرى قايتا جاڭعىرتىلىپ, سول ارقىلى سەرۋەندەۋگە ارنالعان ۇلكەن كەڭىستىك اشىلدى.
اجارلى اۋلالار
ءار قالانىڭ, ءار ءۇيدىڭ اجارىن كىرگىزەتىن جەرى – اۋلالارى بولسا, تۇرعىنداردىڭ بوس ۋاقىتىندا تىنىعىپ, سەيىل-سەرۋەن قۇراتىن ورنى اي ەمەس, ءتىپتى كۇن سايىن كوركەيىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا باس قالاداعى الماتى, بايقوڭىر, ەسىل, نۇرا جانە سارىارقا اۋداندارىنىڭ اۋلاسى 2019 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان «حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» جوباسى اياسىندا اۋماق تۇرعىندارىنىڭ ۇسىنىسى, ءوتىنىش-تىلەگى نەگىزىندە دامىپ, اجارلانا تۇسۋدە. وندا ءارتۇرلى جاستاعى بالالارعا ارنالعان ويىن الاڭدارى مەن زاماناۋي ءتۇرلى-ءتۇستى قوندىرعىلار ورناتىلعان. ادەمى اتكەنشەكتەر مەن تەپ-تەگىس جولدار – اۋلالارداعىنىڭ ءبارى تۇرعىندارعا لايىقتالعان. نەمەرەلەرىن ويناتۋعا شىققان اتا-اجەلەر ءۇشىن اڭگىمەلەسىپ, ديدارلاسۋعا ارنالعان جايلى ورىندىقتار مەن قوقىس جاشىكتەرى, ءتىپتى سپورتپەن اينالىسامىن دەگەندەردىڭ شىنىعۋى ءۇشىن دە بارلىق جاعداي جاسالعان.
قازىرگى كەزدە استانادا تروتۋارلاردى جوندەۋ, كوشەلەردەگى شۇڭقىرلاردى جوندەۋ جۇمىستارى باستالدى. ساياباقتاردا, گۇلزارلاردا جانە باسقا دا قوعامدىق ورىنداردا اۋماقتار تازارتىلۋدا. مىسالى, نۇرا اۋدانىنىڭ اۋلا اۋماقتارىندا 35 بالالار ويىنى كەشەنىن, 40 ورىندىق پەن قوقىس جاشىگىن, 120 مەتر قورشاۋدى, 3 فۋتبول جانە 2 باسكەتبول الاڭىن جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلە باستادى.
اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا «جاعالاۋ» شاعىن اۋدانىن كەشەندى اباتتاندىرۋعا كىرىسۋ جوسپارلانىپ وتىر. جۇمىس اياسىندا 2 گۇلزار جانە 7 بالالار الاڭى اباتتاندىرىلادى. جول ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن 20 بەينەباقىلاۋ كامەراسى, 55 جارىقتاندىرۋ تىرەگى ورناتىلادى, 150 قوسىمشا تۇراق ورنى جانە 9 كم جاڭا تروتۋار جەلىسى جابدىقتالادى. اباتتاندىرۋ اۋماعىندا 2 مىڭعا جۋىق جاس اعاش وتىرعىزىلادى. الماتى اۋدانىندا سۋبۇرقاق كەشەندەرىن كونسەرۆاتسيالاۋ, برۋسچاتكا توسەۋ, جوندەۋ-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. بيىل اۋداندا 70 بالالار الاڭىن جوندەۋ, 5 مىڭ م2 تاس توسەمدى قالپىنا كەلتىرۋ, 200 قوقىس جاشىگىن ورناتۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىمەن قاتار تاۋەلسىزدىك داڭعىلى (اقبۇلاق وزەنىنەن ب.مومىشۇلى داڭعىلىنا دەيىن), ابىلاي حان داڭعىلى (كۇيشىلەر اللەياسى), ت.جۇرگەنوۆ كوشەسى (ر.قوشقارباەۆ داڭعىلىنان ج.ناجىمەدەنوۆ كوشەسىنە دەيىن), اقبۇلاق وزەنىنىڭ جاعالاۋى ابىلاي حان داڭعىلىنان اممان كوشەسىنە دەيىن جانە ت.ب. جەرلەردە اباتتاندىرۋ جۇمىستارى كوزدەلۋدە.
كوشە كوركى –كوشەتتەر
استاناداعى اۋلاسى كوپ اۋدان – سارىارقا اۋدانى. بۇگىنگى تاڭدا ونداعى 90-عا جۋىق اۋلادا جوندەۋ-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى شاعىن ارحيتەكتۋرالىق قالىپتاردى جوندەۋ, توسەنىشتەردى جاڭارتۋ, ورىندىقتاردى, قوقىس جاشىكتەرىن اۋىستىرۋ جانە ت.ب. جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر.
سونداي-اق اۋدانداعى قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن ساياباقتاردى قالپىنا كەلتىرۋ جالعاسۋدا. قالانىڭ كولىك جانە جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ باسقارماسى بارشىن كوشەسىنەن كۇمىسبەكوۆ كوشەسىنە دەيىنگى تىلەنديەۆ داڭعىلىنداعى تاس توسەمدى اۋىستىرۋ جۇمىستارىن باستادى. اۋدان اكىمدىگىندەگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا, كوشەلەردەگى شۇڭقىردى جوندەۋ بويىنشا 60-تان استام ءوتىنىم پىسىقتالدى. اۋدان اۋماعىندا اپاتتى اعاشتاردى كەسۋ, قامىس پەن ارامشوپتەردى شابۋ جۇمىستارى ىستەلىپ جاتىر.
ەسىل اۋدانىندا 8 مەكەنجاي بويىنشا برۋسچاتكا بويىنشا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. مىسالى, ماقاتاەۆ كوشەسى ەسىل وزەنىنىڭ جاعاسىندا, الماتى كوشەسى ساۋران كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا, «ماناس» گۇلزارى جانە ت.ب. 16 شاقىرىم قورشاۋ جۋىلدى, 300 م قورشاۋ جوندەلدى.
جول ساپاسى جاقسارىپ كەلەدى
بيىل باي̆قوڭىر اۋدانىندا اباتتاندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. ساياباقتاردا, گۇلزارلاردا, سونداي-اق اۋلا اۋماعىندا 60-قا جۋىق بالالار ويىن كەشەنىن, 70 مەتردەن استام تۋرنيكەتتىك قورشاۋلاردى, 4 فۋتبول جانە 3 باسكەتبول الاڭدارىن جوندەۋ جۇمىستارى باستالدى. سونىمەن قاتار 5 الاڭ مەن 35 ويىن الاڭىن اباتتاندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. اۋداندىق ءباسپاسوز قىزمەتى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, جول ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن 7 شاقىرىم تروتۋار جەلىسى جابدىقتالادى, بەينەباقىلاۋ كامەرالارى, 30-دان استام جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرى جانە ت.ب. ورناتىلادى.
ەلوردانى اباتتاندىرۋ باعىتىندا سوڭعى بەس جىلدا 1 مىڭنان استام جوبا ىسكە اسىرىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە 181 قوعامدىق كەڭىستىك پەن 873 اۋلا جاڭارتىلىپ, ساياباقتار مەن گۇلزارلار, جەلەكجولدار پايدا بولدى. قىسقاسى, استانانى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن ورنىقتى, جايلى جانە قاۋىپسىز ەتۋ ءۇشىن ارى قاراي دامىتۋ جۇمىسى جالعاسۋدا. تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنا قولايلىلىق جاساپ, جايلى ورتا ازىرلەۋ ءۇشىن ىستەلگەن بۇل جۇمىستارعا استانالىقتار دا ءدان ريزا.
ەلوردانىڭ ەسكى بولىگى مەن قالادان سىرتقارى ورنالاسقان ەلدى مەكەندەرگە دە كوبىرەك كوڭىل بولىنۋدە. مامانداردىڭ مالىمدەۋىنشە, وسى ءبىر يگى ءداستۇر الداعى ۋاقىتتا لايىقتى جالعاسىن تابادى. سەبەبى استانانى اباتتاندىرۋ – مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا.
