اللانىڭ استاناداعى اق ءۇيىن اشۋ سالتاناتىنا قاتىسقان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ايتۋىنشا, وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن باس شاھاردا جاڭا مەشىت سالۋ ماسەلەسىنىڭ كۇن تارتىبىنە قويىلۋى ماقساتتان تۋعان باستاما بولاتىن. وسىعان وراي, 2009 جىلدىڭ 29 ماۋسىمىندا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن بولاشاق عاجايىپ عيباداتحانانىڭ ۇلگىسى جاسالىپ, قۇرىلىس ورنى بەلگىلەنگەنى ەسىمىزدە. ارادا ءبىر جىل وتەر-وتپەستەن-اق نىساننىڭ العاشقى قازىعى قاعىلدى, ىرگەتاسى قالاندى. كەيىنىرەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا باس مەشىتكە شىعىستىڭ ۇلى ويشىلى, اقىنى ارى فيلوسوفى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ قۇرمەتىنە «ازىرەت سۇلتان» اتاۋى بەرىلدى. ەندى, مىنە, ەلوردا كۇنىن ەلىمىز مەرەكەلەپ جاتقان كۇنى استانانىڭ بەل ورتاسىندا اعىپ جاتقان ەسىلدىڭ وڭ جاعالاۋىنان ەلىمىزدە تەڭدەسى جوق مەشىت ءيسى مۇسىلمانعا ەسىگىن ايقارا اشتى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, وتكەن جىلى 7 جەلتوقساندا ەلباسى مەشىتتى سالۋ بارىسىمەن تانىسىپ, ونىڭ اشىلۋ ءراسىمىن 2012 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە – ەلوردا كۇنىن مەرەكەلەۋ اياسىندا وتكىزۋگە تاپسىرما بەرگەن ەدى. كەشەگى وتكەن استانا تويىنىڭ ايشىقتى ءساتى دە سول بولدى. قاسيەتتى جۇما كۇنىنە ورايلاس كەلگەن سالتاناتتى راسىمدە مەملەكەت باسشىسى استانا كۇنى ايتۋلى ۋاقيعامەن باستالعانىن جەتكىزىپ, نىساننىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.
«ەلوردادا ەڭسەلى, ۇلكەن ءبىر مەشىت اشىلىپ وتىر. وسى جارقىن جاڭالىقپەن جانە استانا كۇنىمەن بارشاڭىزدى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! تورت مۇنارالى ءساندى جانە ساۋلەتتى ءزاۋلىم مەشىتتىڭ «ازىرەت سۇلتان» دەپ اتالۋى بەكەر ەمەس. بۇل – كەزىندە كۇللى قازاققا رۋحاني ورتالىق بولعان تۇركىستاننىڭ رۋحى ەندى ەلوردامىزدا جاڭعىرادى دەگەن سوز. عۇلاما بابامىز قوجا احمەت ياساۋيدىڭ تۇركىستانداعى كەسەنەسى وسىلاي اتالاتىنىن بارشاڭىز بىلەسىزدەر. ەندى استانانىڭ دا ءوز «ازىرەت سۇلتانى» بار. مەشىتتىڭ تاۋەلسىزدىك داڭعىلىندا, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم, تاۋەلسىزدىك سارايلارىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسۋىنىڭ دا ءمانى بار. بۇگىنگى وقيعا – ەلىمىزدىڭ يماندىلىققا بەت بۇرىپ, جاماعاتتىڭ كوبەيۋىنىڭ ايعاعى.
ادامگەرشىلىككە شاقىرىپ, ىزگىلىككە ۇندەيتىن مەشىت سانىنىڭ ارتۋى دىنمەن بىرگە قوعامنىڭ دا دىڭگەگىن نىعايتادى. سوندىقتان, اسىل دىنىمىزگە قولداۋ كورسەتۋ – ءبىزدىڭ ەلدىك پارىزىمىز. بۇل ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن مەشىت بولىپ سانالادى. ايت نامازىن ون مىڭ ادامعا دەيىن وقي الاتىن وراسان زور مەشىت ەندى ەكى اپتا قالعان ورازا ايى قارساڭىندا تاماشا تارتۋ بولدى دەپ ويلايمىز. قۋانىش ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن, اعايىن!» دەدى ەلباسى.
مەملەكەت باسشىسى سونىمەن قاتار مۇسىلمانداردى يماندىلىققا شاقىراتىن اللا ءۇيىنىڭ بۇگىنگى قوعامداعى سالماعىن, ءتول دىنىمىزدىڭ ارتىقشىلىعى مەن اقيقاتىن اڭگىمەلەدى: «مەشىت قاشاننان دا ءىلىم مەن ءبىلىم, تاربيە مەن تاعىلىم, يمان ورداسى بولىپ سانالادى. قاسيەتتى حاديستە «ءار مۇسىلمان تال بەسىكتەن جەر بەسىككە جەتكەنشە ءبىلىم ىزدەسىن» دەلىنگەن. يسلام ەشقاشان عىلىمعا قارسى بولماي, قايتا تالاي جاڭالىقتىڭ اشىلۋىنا ىقپال ەتكەنى ءمالىم.
عاسىرلار بويى ادەت-عۇرپىمىزبەن ۇندەسكەن يسلامدا ادام بولمىسىنا جات ەشقانداي ۇستانىم جوق. حاق ءدىنىمىز – بارشا ادامزاتقا جىبەرىلگەن بىرلىكتىڭ ءدىنى. قازىرگى ۋاقىت ءدىننىڭ ساۋاتتى تۇردە وركەنيەتپەن ۇشتاسۋىن تالاپ ەتەدى. بىز وسىنى قولدايمىز. «ازىرەت سۇلتان» تەك قۇلشىلىق ورنى عانا ەمەس, بۇل مەشىتتە كىتاپحانا, ءبىلىم الۋعا ارنالعان ءدارىسحانالار بار.
ياعني, جاڭا مەشىت ءىرى رۋحاني جانە مادەني-اعارتۋشىلىق ورتالىعى بولادى دەگەن ءسوز. ءبىز – الەمدىك ءدىن باسشىلارىنىڭ تورت سەزىن استانادا وتكىزگەن ەلمىز. قۇران سوزىنە ادالدىق تانىتىپ كەلەمىز. يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ توراعاسى رەتىندە ەلىمىز كۇللى ۇممەت مۇددەسىنە لايىقتى جول ىزدەستىرىپ جۇر».
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ايتۋىنشا, ۇلى ابايدىڭ «ادامنىڭ بالاسى – باۋىرىڭ» دەگەن سوزىنە ساي تابيعاتىنان تولەرانتتى حالىقپىز. پايعامبارىمىز دا دىندە شەكتەن شىقپاۋ ابزال دەپ ۇگىتتەگەن. «ەندەشە, ءبىز سول ۇلگىلى ۇردىستەردەن اينىمايىق. بىز تاۋەلسىزدىكتى جاريالاعاننان كەيىن قۇلاپ بارا جاتقان ءدىنىمىزدى قايتادان تىك تۇرعىزدىق. 3 مىڭعا جاقىن مەشىت جۇمىس ىستەيدى. مەشىتكە كوپ حالىق, اسىرەسە, جاستار باراتىن بولدى. يماندىلىققا بەت بۇرىپ, ەلىنىڭ بىرلىگىن, حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن بىرگە تىلەسەك, تىلەگىمىز ورىندالادى. «ازىرەت سۇلتان» مەشىتى حالقىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىعىن نىعايتۋعا قىزمەت ەتەدى دەپ سەنەمىن» دەپ, ءسوزىن جالعادى مەملەكەت باسشىسى..
تاۋەلسىزدىك داڭعىلى مەن قالداياقوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنىڭ, تاۋەلسىزدىك سارايى مەن «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ جانىندا ورنالاسقان مەشىتتە ءبىر مەزگىلدە بەس مىڭ ادامعا دەيىن, ال مۇسىلمان مەرەكەلەرىندە ون مىڭ ادامعا دەيىن قۇلشىلىق ەتىپ, ناماز وقي الادى. نىساننىڭ ىشكى بولىكتەرى يسلامنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى, سونداي-اق, قازاقتىڭ ءداستۇرلى ويۋ-ورنەكتەرى مەن ساندىك ەلەمەنتتەرى نەگىزىندە ارلەنىپ, بەزەندىرىلگەن.
قابىرعا ورنەكتەرى قاسيەتتى قۇران اياتتارى مەن مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرىنەن الىنعان جازۋلاردان تۇرادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن مالىمدەگەنىمىزدەي, عيماراتتىڭ جالپى اۋدانى – 17 700 شارشى مەتر. ءۇش قاباتتان تۇراتىن مەشىتتە عيباداتحانالار, نەكە قيۋ ءراسىمىن وتكىزۋگە ارنالعان بولمەلەر, قۇران وقۋعا ارنالعان زالدار, مەيرامحانا, اس بولمەسى, ەرلەرگە ارنالعان – 4 مىڭ ادامدىق, ايەلدەرگە ارنالعان 1 مىڭ ورىندىق ناماز وقۋ زالدارى, يمام, ازانشى جانە نايب يمام بولمەلەرى, كىتاپحانا, جالپى سانى 130 ادامعا ارنالعان بەس ءدارىسحانا بار. قۇلشىلىق مەكەنى قازىرگى الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي سالىنعان. ونىڭ ساۋلەتىن كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى كوپ دەڭگەيلى كۇردەلى قۇرىلىس رەتىندە باعالاۋعا بولادى. 1860 شارشى مەتردى قۇرايتىن ۆەستيبيۋل اۋ- دانى ءوزىنىڭ اۋقىمدىلىعىمەن قىزىقتىرادى. عيماراتتىڭ ۆەس- تيبيۋل كۇمبەزىنىڭ ديامەترى 15,2 مەتردى قۇرايدى. ال مەشىتتىڭ باس كۇمبەزىنىڭ بيىكتىگى 51 مەتر بولسا, ديامەترى – 28 مەتر. ونى جيەكتەۋشى كۇمبەزدەر سانى 8 بولسا, ولاردىڭ ديامەترلەرى – 10,45 جانە 7,6 مەتر, ال بيىكتىكتەرى سايكەسىنشە – 33, 46 جانە 25,25 مەتر. مەشىتتى ءتورت مۇنارا تولىقتىرا تۇسەدى. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ بيىكتىگى – 77 مەتر. ال تابيعي ماتەريالداردان جاسالعان الىپ قاقپالار ونسىز دا زور مەشىتتى ودان ءارى اسقاقتاتا تۇسەدى.
جاڭا قۇلشىلىق ورنىن تاماشالاپ, وسىندا العاشقى جۇما نامازىن وقىعان مۇسىلمان قاۋىم مەشىتتەن, راسىندا, ۇلتتىعىمىزدىڭ كەلبەتىنە تان عاجاپ سۇلۋلىقتى,
بىرەگەي اسەمدىكتى تانىدى. وسى كۇنى مەشىتتە يماندىلىققا ۇندەيتىن العاشقى ۋاعىزدار ايتىلىپ, جۇما نامازى وقىلدى.
اسحات رايقۇل
