بالا كەزىمىزدەن بارىمىزگە تانىس «مىڭ ءبىر ءتۇن» ەرتەگىسىن ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىكشى. شاحەرەزادانىڭ اڭىزعا بەرگىسىز شەرتكەن قىزىقتى اڭگىمەلەرىنىڭ وقىعانداردى ەلىكتىرىپ اكەتەر قاسيەتىمەن قاتار, تۇسىنگەن ادامعا ءتالىم-تاربيەلىك ءمانى زور ەمەس پە ەدى؟ ەرتەگىدە سيپاتتالاتىن وقيعالار تالاي شىعارماشىلىق وكىلدەرىنە شابىت بەردى. ماسەلەن, شىعارما جەلىسى بويىنشا كوپتەگەن قيسسا-داستاندار تۋدى. ايگىلى كومپوزيتور نيكولاي ريمسكي-كورساكوۆ ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا «شاحەرەزادا» سيمفونيالىق سيۋيتاسىن جازدى. «باعدادتىڭ قۋلارى», «سيندبادتىڭ جەتى ساپارى», «ءالاديننىڭ سيقىرلى شامى» سىندى كوركەم فيلمدەرگە ەرتەگىدەگى حيكايالار ارقاۋ بولدى. «مىڭ ءبىر ءتۇن» ساحناعا دا كوشىپ, وسى اتتاس بالەت قويىلدى.
استاناداعى «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترى شىعىس ەرتەگىسىندەگى وقيعالاردى ونەر تىلىندە جاڭعىرتتى. «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ ءبىر ءتۇنى» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلىن قويىپ, ەلوردادان بولەك وسى قويىلىممەن ەل وڭىرلەرىندەگى كورەرمەندەردى دە تامسانتىپ قايتتى. بۇدان بۇرىن قاراعاندى جۇرتشىلىعى سپەكتاكلدى تاماشالاعان ەدى. جۋىردا ەلوردالىق بي تەاترى وسى قويىلىممەن اقتوبەدە بولدى.
سپەكتاكلدەگى وقيعالار جەلىسى اراب ەلىنىڭ ءىرى شاھارلارىنىڭ بىرىندە ءوربيدى. باس كەيىپكەر ەتىكشى مارۋف سيقىرلى جۇزىكتى قولعا تۇسىرەدى. ونىڭ اسىل تاسىن سۇرتكەندە, ەفريت اتتى قولىنان كەلمەيتىنى جوق قىزمەتشىسى پايدا بولادى. ونىڭ كومەگىمەن مارۋف بايلىققا بەلشەسىنەن كەنەلەدى. ەسميگۇل ەسىمدى حانشايىمعا عاشىق بولىپ, نەبىر شىتىرمان جولداردان وتەدى. اقىرىندا شاحەرەزادانىڭ كومەگىمەن زىنداننان شىعىپ, سۇيگەنىنە قوسىلادى. سپەكتاكلدەگى باستى رولدەردى سومدايتىن ارتىستەر جونىندە دە ايتا كەتەيىك. مارۋفتىڭ بەينەسىندە تەاتر ءارتىسى اسحات مادەن كورىنەدى. ەسميگۇل حانشايىم ءرولىن ءامينا سامارباەۆا, ال شاحەرەزادانى گۇلنار سۇتتىباەۆا سومدايدى.
قويىلىم كەيىپكەرلەرىنىڭ كوستيۋمدەرى مەن ساحنا دەكوراتسيالارى دا سپەكتاكلدە باياندالاتىن وقيعالاردى تولىقتىرا ءتۇسىپ, قىزىلدى-جاسىلدى بوياۋىمەن كوز قارىقتىرادى. شىعىس سازىنىڭ اۋەزدى ىرعاعىمەن قيمىلدايتىن بيشىلەردىڭ دەنە پلاستيكاسى, ميميكالارى مەن اكتەرلىك شەبەرلىگى ادامعا ءتان قۋانىش پەن قايعى, قاتىگەزدىك پەن زۇلىمدىق, قىزعانىش پەن اشۋ, باقىت پەن ماحاببات سەزىمدەرىن اشا بىلگەن.
– ءبىز – انسامبل ەمەس, بي تەاترىمىز. سوندىقتان, قاراپايىم بي فورماتىنان كۇردەلى جانرلارعا كوشكەنبىز. ءتىپتى, كونتسەرتتىك باعدارلامالاردىڭ ءوزىن شاعىن بي سپەكتاكلى رەتىندە قويامىز. بي – ءتىلسىز ونەر بولسا دا, سول ارقىلى ءوزىمىزدى الاڭداتاتىن ماسەلەلەردى, كەيبىر قۇبىلىستارعا كوزقاراسىمىزدى كورسەتىپ, تۋعان تاريحىمىزدى جەتكىزگىمىز كەلەدى. «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ ءبىر ءتۇنى» سپەكتاكلى جايلى ايتار بولساق, بۇل قويىلىم ارقىلى ءبىز شىعىس الەمىنە قاراي بەتبۇرىس جاساپ, بۇل دا قولىمىزدان كەلەتىنىن تانىتتىق, – دەيدى حورەوگرافيالىق سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەرى, تەاتردىڭ باس بالەتمەيستەرى – كوركەمدىك جەتەكشىسى, قر ەڭبەك ءسىڭىرگەن قايراتكەرى قاديشا اعىمباەۆا.
ونىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىنىڭ قورجىنىندا «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ ءبىر ءتۇنى» سپەكتاكلىنەن بولەك وزگە قويىلىمدار بار. اتاپ ايتساق, كۇلتەگىن زامانىنان تارتىپ, ەگەمەندىك العان كۇنىمىزگە دەيىنگى اتا-بابالارىمىزدىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان وسيەتى ىسپەتتەس, حالىقتىق حورەوگرافيا تىلىمەن سومدالعان «تۇيعىندار», يسپان حالقىنىڭ فلامەنگو ناقىشىندا قويىلعان م.راۆەلدىڭ «بالەرو» بي سپەكتاكلى, جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان «اق پەن قارا» اتتى جاقسى مەن جاماننىڭ ايىرماشىلىعىن كورسەتەتىن قويىلىمى جانە كسرو حالىق ءارتىسى, كۇيشى, كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ ۇلى مۋزىكالىق شىعارمالارىن نەگىزگە العان «نۇرعيسا» اتتى بي سپەكتاكلى. بۇل قويىلىمدار تەاتر رەپەرتۋارىنداعى ەرەكشە تۋىندىلار دەپ ايتۋعا بولادى.
امانعالي قالجانوۆ
