اعىلشىن جازۋشىسى اگاتا كريستيدىڭ «ون نەگر بالاسى» اتتى دەتەكتيۆ جانرىندا جازىلعان رومانىن اۆتوردىڭ ءوزى ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ەڭ ۇزدىك تۋىندىعا بالاپ, كەيىننەن بۇل شىعارماسىن پەساعا اينالدىردى. كەڭەس زامانىندا ستانيسلاۆ گوۆورۋحيننىڭ اتالمىش روماننىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن كوركەم ءفيلمى دە تەلەكورەرمەننىڭ ەسىندە بولار. «جاستار» تەاترىندا پرەمەراسى وتكەن «ليفت» پسيحولوگيالىق دراماسىن تاماشالاعانىمىزدا ءبىزدىڭ دە جادىمىزدا بۇل فيلم جاڭعىردى.
راسىندا, ەكى تۋىندىنىڭ اۆتورلىق شەشىمدەرىندە ۇقساستىقتار كەزدەسەدى. ماسەلەن, كەز كەلگەن ادام ءوزىنىڭ جاساعان كۇنالارى ءۇشىن ەرتە مە, كەش پە جازاسىن الادى. الەمگە ايگىلى قالامگەردىڭ رومانى دا, دراماتۋرگ سايا قاسىمبەكتىڭ «تەكسىزدەر» پەساسىنىڭ نەگىزىندە قويىلعان دراما دا سونى مەڭزەيدى.
ايىرماشىلىعى – «ون نەگر بالاسىندا» كۇناھارلارعا ۇكىمدى سۋديا شىعارسا, «ليفتتە» بۇل ميسسيانى سوت حاتشىسى اتقارادى. العاشقىسىندا وقيعا نەگرلەر ارالىندا ءوربيدى جانە شىعارماداعى كەيىپكەرلەر وعان ارنايى شاقىرتۋمەن بارادى. ال, درامادا ليفتتە قامالىپ قالعان ادامداردىڭ شارق ۇرۋى, كەزىندە جاستىقپەن جاساعان قاتەلىكتەرىن مويىنداۋى سۋرەتتەلەدى.
«ليفت» پسيحولوگيالىق دراماسىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, رەجيسسەر بەكبولات قۇرمانعوجاەۆ ساحنالادى. «رەجيسسەر بۇگىنگى كۇنى كورەرمەنگە وي سالاتىن, اكتەرلەردى قىزىقتىراتىن دۇنيە ىزدەيدى. سول تۇرعىدان العاندا سايا قاسىمبەكتىڭ پەساسى تەاترىمىزدىڭ وڭ جامباسىنا كەلدى. بۇل – نەگىزىنەن اكتەرلىك سپەكتاكل. اكتەرلەردىڭ كورەرمەنگە وزدەرىن كورسەتۋىنە كەرەك, قازىرگى زاماننىڭ شىندىعىن اشاتىن شىعارما. پەسانى وقىعان سوڭ اكتەرلەر وعان بىردەن قىزىعىپ, تەاتردىڭ كوركەمدىك كەڭەسى ماقۇلدادى. درامانىڭ ايتار ويى, كوتەرگەن جۇگى اۋىر. مۇنىڭ استارىندا بالا تاعدىرى, بالا تاعدىرىنىڭ ارعى جاعىندا قوعام تاعدىرى جاسىرىنىپ جاتىر. ءارى بەرىدەن سوڭ ۇلت, حالىق تاعدىرىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق بار. ءبىز جاھاندانۋدان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلمايمىز. تەك كىم ەكەنىمىزدى جوعالتىپ الماۋعا ءتيىستىمىز. جاستارعا «ءاي دەيتىن اجە, قوي دەيتىن قوجا» ازايىپ بارا جاتقان زاماندا ساحنانىڭ تورىنەن وسىنداي ءبىر وي تاستاساق دەگەن نيەتپەن تۋىندىنى قويدىق» دەيدى ول.
«تەاتر – قوعامنىڭ ايناسى» دەپ جاتامىز. قوعامدا بولىپ جاتقان جاعدايلاردى ساحنا ارقىلى كورەرمەنگە جەتكىزىپ, ساناسىن قوزعاۋ – ءتيىمدى ءتاسىل. وسىنى ەسكە العان سايا قاسىمبەك پەسانىڭ جازىلۋ جايىنا توقتالدى. «قازاقتىڭ باسىنان ءوتىپ جاتقان جاعدايلار قاشاندا مەنى تولعاندىرادى. سوڭعى كەزدە ءبىز ەكونوميكالىق جاعىنا كوبىرەك ءمان بەرىپ, ۇلتتىڭ رۋحاني الەمى قالىس قالىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە بالالارىمىزدىڭ, ەرتەڭگى ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنىڭ رۋحاني تۇرعىدان وسۋىنە ايتارلىقتاي ماڭىز بەرمەي كەلەمىز. اتامىز كىشكەنتاي كۇنىمىزدە «تەگىڭ نە؟» دەپ سۇرايتىن. تەك – ءبىزدىڭ وزەگىمىز. قازاقتىڭ قازاقتىعىن ۇستاپ قالاتىن – تەگى. تەكتىلىكتەن اجىراساق, ماڭگۇرتتەنەمىز دەپ ويلايمىن. ماڭگۇرتتەنۋدەن ۇرپاقتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وسى پەسانى جازدىم» دەيدى دراماتۋرگ.
«ليفت» پسيحولوگيالىق دراماسىنا باس-اياعى بەس كەيىپكەر قاتىسادى. بالالار ۇيىندە, ءوزى ايتاتىنداي «جەتىمحانادا» وسكەن قىز, سوت حاتشىسى, سوت ايداۋىلى, ومىردەن قاجىپ, جۇيكەسى توزعان ايەل مەن اليمەنت تولەۋ ماسەلەسىمەن سوتقا كەلگەن ازامات. ليفتتە كەزدەسكەن ولار باستارىنان كەشكەن وقيعالاردى ەسكە الىسادى. وسىلاردىڭ ىشىندە تەگەۋرىندىلەۋ, وكتەمدەۋ بولىپ جەتىم قىز كورىنەدى. «بالالارىن تاستاعان بارلىق ايەل مەن ەركەكتى سوتتاۋ كەرەك». قىزدىڭ سوتقا كەلگەندەگى بەرگىسى كەلەتىن ارىزى وسىنداي. باستاپقىدا اينالاسىنداعى ادامدار ونى تۇسىنبەي قالادى. اقىرى ارىزىن قاناعاتتاندىرعان سوت حاتشىسى اليمەنت تولەۋدەن جالتارىپ جۇرگەن ەر مەن قىزدىڭ اناسى بولىپ شىعاتىن ايەلگە ۇكىم شىعارادى.
قازاق جەتى اتادان اسپاي قىز الىسپاعان. ال بالالار ۇيىندە وسكەن, ءوزىنىڭ تەگىن, رۋىن بىلمەيتىن ادام ءوزىنىڭ تۋعانىمەن شاڭىراق قۇرماۋىنا كىم كەپىل بولا الادى؟ درامانىڭ نەگىزگى ايتار ويى وسى. اۆتور اكە-شەشەسىن تۋمىسىنان كورمەگەن, ولاردىڭ كىم ەكەندىكتەرىنەن حابارى جوق ۇرپاقتى «تەكسىزدەر ارمياسىنا» بالايدى. كورەرمەنگە «وسىنداي ارميانى كوبەيتىپ جاتقان كىمدەر؟» دەگەن سۇراقتى قويادى. بومبا تاستاماي-اق, وسىنداي كەلەڭسىز كورىنىستەرمەن ۇلتتىڭ تۇبىنە جەتۋگە بولاتىنىن مەڭزەيدى. دراماتۋرگتىڭ ايتار ويى ايقىن. الايدا, بىزگە قويىلىمنىڭ ءالى دە ءبىر قايناۋى ىشىندە سياقتى بولىپ كورىندى. اكتەرلەردىڭ ويىنى دا سەندىرمەدى. شيراتاتىن تۇستارى ءالى دە جەتەرلىك ەكەن.
بالكىم, باستى رولدەرگە تاڭدالعان ارتىستەردىڭ جاستىعىنان بولار, كەيبىرى, ءتىپتى, «ليفت» پسيحولوگيالىق دراماسى ارقىلى ساحنادا اۋقىمدى رولدە العاشقى رەت كورىندى. «جاستارمەن ءبىز جۇمىس ىستەمەسەك, كىم جۇمىس ىستەيدى؟ تەاترداعى بارلىق اكتەرلەر قويىلىمدارعا قاتىسىپ, شىعارماشىلىق تۇرعىدان ءوسۋ كەرەك» دەيدى بۇل تۇرعىدان ب. قۇرمانعوجاەۆ. ءبىز دە وسىعان توقتايمىز.
امانعالي قالجانوۆ
