مارات ءىلياسوۆ: حالىق كىمدى كوپ كورسە, تىڭداسا, سونى جۇلدىز سانايدى
بيىل اسا كورنەكتى كومپوزيتور, قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى اسەت بەيسەۋوۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولدى. بەس ءجۇز ءان, ونىڭ سىرتىندا بىرنەشە سپەكتاكل مەن كينوفيلمگە مۋزىكا جازعان تۇلعانىڭ ارتىندا «باتىر باۋىرجان» وپەراسى قالعانى كوپشىلىككە بەيمالىم. اسەتتىڭ شاكىرتى, وكىل بالاسى, بەلگىلى كومپوزيتور, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى مارات ىلياسوۆپەن بۇل تۋىندىنىڭ تاعدىرى تۋرالى, ەسترادا ونەرىنىڭ بۇگىنگى جايى مەن ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە اڭگىمەلەستىك.
«باتىر باۋىرجان» وپەراسى ءالى كۇنگە دەيىن ارحيۆتە جاتىر
– مارات اعا, ۇستازىڭىزدىڭ «باتىر باۋىرجان» وپەراسى بار ەكەنىن ءباسپاسوز ارقىلى جار سالعانىڭىزعا جارتى جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ءالى جارىققا شىقپاعان بۇل وپەرا تۋرالى جازعان ماقالاڭىزدى «باتىر بەينەسىن وپەرالىق شىعارمادان كورسەك قوي. بۇل ۇلت ۇرپاعىنا رۋح بەرەر ەدى, ساناسىن جاڭعىرتار ەدى. ءساتى تۇسكەندە اننەن وپەراعا جالعاسقان سول باتىر تۋرالى تۋىندىنى ساحنادان كورەمىز دەگەن ءۇمىت بار. تەك كۇتتىرە بەرمەسە ەكەن» دەپ تۇيىندەپسىز. سودان بەلگىلى ءبىر ناتيجە شىقتى ما؟
– اسەت بەيسەۋوۆتىڭ وپەرا جازعانىن وسى كۇنگە دەيىن ەشكىم بىلمەي كەلدى. كومپوزيتورلار وداعىنا مۇشە بولعانداردىڭ ءوزى بۇل جاعىنان بەيحابار بولدى. جاقىندا مەرەيتويىنا بايلانىستى تۋعان جەرى الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىنىڭ ورتالىعى ۇزىناعاش كەنتىندە وتكەن ءان كونكۋرسىنا بارىپ, قازىلىق ەتتىم. سول جەردە ساحنادا وپەرا تۋرالى, ونىڭ ءالى قويىلماي جاتقانىن ايتتىم. بۇل شىعارما مەنىڭ كوز الدىمدا جازىلدى. جازىلعان سوڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنا تاپسىرىلدى. اسەت اعانىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, سونىڭ ءبارىن كوردىم.
اسەت اعا باۋىرجان مومىشۇلىنا ارناپ الدىمەن «باتىر باۋىرجان» دەگەن ءان جازدى. ونى عافيز ەسىموۆ ورىندادى. ءان ءماتىنى نوتاسىمەن بىرگە «لەنينشىل جاس» قازىرگى «جاس الاش» گازەتىنە شىقتى. ءبىر كۇنى اعا «باتىردى تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتايىق» دەپ تاڭ ازاننان مەنى وياتتى. جولدا ءاننىڭ ءسوزىن, كەيىننەن وپەرانىڭ ليبرەتتوسىن جازعان اقىن ايتجان بايعوجاەۆپەن كەزدەسىپ, گازەتتىڭ بىرنەشە داناسىن دۇڭگىرشەكتەن ساتىپ العان سوڭ, ۇشەۋمىز باتىرعا باردىق. بۇل باۋكەڭنىڭ ءوزى كورگەن سوڭعى تۋعان كۇنى ەدى. بىزدەن باسقا ەشكىم كەلمەدى. تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن كەڭ داستارقان باسىندا ءوزىمىز عانا وتىردىق. كەتەرىمىزدە باتىر قاتتى ريزا بولىپ: «باسقا جۇرت ەلەمەسە, ەلەمەسىن, باۋىرلارىم, كەلگەندەرىڭە راقمەت!» دەپ كوزىنە جاس الدى. انگە دە كوڭىلى تولدى. اسەت اعا سودان قاتتى اسەرلەنىپ, ايتجان بايعوجاەۆقا: «ءانىمىزدى باتىر ۇناتتى, نەگە وپەرا جازباسقا؟» دەدى. سودان وپەرا جازىلعان سوڭ, شىعارمانى وپەرا جانە بالەت تەاترىنا بارىپ تاپسىردىق.
«باتىر باۋىرجان» وپەراسى ءالى كۇنگە دەيىن جارىق كورمەدى. ماقالانى سول ءۇشىن جازدىم. گازەتكە شىققان سوڭ كوپ ادام, سونىڭ ىشىندە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنەن دە «اسەت بەيسەۋوۆتىڭ وپەراسى بار ەكەن عوي» دەپ تاڭعالىپ, ماعان تەلەفون شالدى. وپەرا اباي اتىنداعى تەاتردا جاتىر. تاپسىرىلعان بەتتە قويىلماقشى بولعان, بىراق توقىراۋ جىلدارىنا تاپ كەلىپ, قويىلماي قالدى. سودان بەرى ارادا 30-35 جىل ءوتتى. ەندى قويىلاتىن ءجونى بار عوي. بىراق قولعا الاتىن ادام بولماي تۇر.
– «باتىر باۋىرجان» وپەراسىنىڭ تەاترعا تاپسىرىلعانىنا ءبىراز ۋاقىت وتكەن ەكەن. جوعالدى دەپ ويلامايسىز با؟
– ول جوعالمايدى عوي. كوركەمدىك كەڭەستەن وتكەن شىعارما مىندەتتى تۇردە ارحيۆتە جاتادى. تەك قانا رەجيسسەر دايىن پارتيتۋرانى الىپ, وپەرانى قويۋى كەرەك. ەگەر ءتيىستى ورىندار قولعا السا, بۇل قيىن شارۋا ەمەس دەپ ويلايمىن. دايىن وپەرا عوي. ءتۇپتىڭ تۇبىندە قويىلاتىنى انىق. الايدا تىم سوزىلىپ كەتكەنى دە بولمايدى.
– ەلوردادا ءبىر جاقسى ءداستۇر بار ەدى. وسىندا جىل سايىن استانا كۇنىنە وراي دۇنيەدەن وزعان بەلگىلى ءبىر كومپوزيتوردىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كەش وتەتىن. مىسالى, كەيىنگى جىلدارى ءشامشى قالداياقوۆ پەن سەيدوللا بايتەرەكوۆتى ەسكە الۋ كونتسەرتتەرى ۇيىمداستىرىلدى. بيىل اسەت بەيسەۋوۆ نەگە ەلەنبەدى دەپ ويلاپ قويام, 80 جىلدىعىنا وراي وتكىزۋگە بولار ەدى عوي. بۇرىندارى ءوتىپ جۇرگەن «اسەتتىڭ اسەم اندەرى-اي» كونتسەرتى دە توقتاپ قالعان سەكىلدى.
– «اسەتتىڭ اسەم اندەرى-اي» كونتسەرتىن ۇلجان ايناقۇلوۆا ءبىر وتكىزدى. ودان كەيىن سۇلۋشاش نۇرماعامبەتوۆا ۇيىمداستىردى. بۇل انشىلەر اسەت اعانىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, تالاي اندەرىن شىرقادى. قازىر جاستارى بىرازعا كەپ قالدى. كومپوزيتوردىڭ تۋعان جەرىندە مەرەيتويى ەلەنىپ جاتىر. الماتىنىڭ وزىندە دە بىرنەشە ءىس-شارا ءوتتى.
– ەلگە ورتاق تۇلعالاردىڭ مەرەيتويىن تۋعان جەرىندە عانا وتكىزۋدەن اسا الماي كەلە جاتىرمىز. اسەت بەيسەۋوۆ اندەرىنىڭ رەسپۋبليكالىق كونكۋرسىن ۇزىناعاشتا ەمەس, استانادا وتكىزۋ كەرەك ەدى عوي…
– ونىڭىز ءجون. كونكۋرستى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى ۇيىمداستىردى. رەسپۋبليكا كولەمىندە اسەت اعاعا قاتىستى اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي باسقا بىردەڭەنى ءالى بايقاعان جوقپىن. بۇل مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىكەلەي جۇمىسى عوي. مينيسترلىك جوسپارلاسا, استانادا ءوتىپ, قالا اكىمدىگى دە قاراپ قالماس ەدى دەپ ويلايمىن.
– اسەت بەيسەۋوۆتىڭ قاسىندا قاي ۋاقىتتان بەرى ءجۇردىڭىز؟ كومپوزيتورمەن العاش تانىسقان كۇنىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
– مەكتەپتى ءبىتىرىپ, 16-17 جاسىمدا اۋىلدان الماتىعا پ.چايكوۆسكي اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسىنە وقۋعا كەلدىم. سول كەزدە اسەت اعامەن ستۋدەنتتەردىڭ كەزدەسۋى بولدى. ۇستازدارىم: «بىزدە مارات دەگەن ازداپ ءان جازاتىن بالا بار, تىڭداپ كورەسىز بە؟» دەدى. اسەت اعا ءانىمدى تىڭدادى دا, سول كۇنى وزىنە وكىل بالا ەتىپ الدى. كەيىننەن جاتاقحاناعا بىرنەشە رەت كەلىپ, «ستۋدەنتسىڭ, قارنىڭ اش قوي» دەپ اقشا بەرىپ كەتىپ ءجۇردى. ۇيالىپ, الۋعا باس تارتسام دا, بولماي قولىما ۇستاتاتىن. ءبىر كۇنى جاتاقحانادان ۇيىنە كوشىرىپ الدى. سودان ومىردەن وتكەنشە قاسىندا ءجۇردىم. ۇيلەنىپ, وتباسىممەن جەكە تۇرعاندا دا كەشكى استى كۇندە سول ۇيدەن ىشەتىنبىز. بارماي قالساق, رەنجيتىن. سودان بالا-شاعامىزدى ەرتىپ باراتىنبىز. ۇيىقتاردىڭ الدىندا عانا ۇيىمىزگە قايتاتىنبىز. اسەت اعامەن تالاي ساپارلارعا, گاسترولدەرگە شىقتىم. قازاقستاننىڭ كوپ وبلىسىن بىرگە ارالادىق. اسەت اعانىڭ دوستارى كوپ ەدى. قاسىندا ءجۇرىپ, مۇقاعالي ماقاتاەۆ, وسپانحان اۋباكىروۆ, نۇرسۇلتان الىمقۇلوۆ سەكىلدى ءبىراز بەلگىلى ادامدارمەن تانىستىم. اعا مەنى «بالام» دەپ تانىستىراتىن.
– سوندا مۇقاعاليدى كورىپ ۇلگەردىڭىز بە؟
– ءيا, اسەت, مۇقاعالي, وسپانحان, نۇرسۇلتان – تورتەۋى قاتتى دوس بولاتىن. مۇقاعاليدى ەكى-ءۇش مارتە كوردىم. ولار تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرىپ, ءبىرىن-ءبىرى تەلەفون ارقىلى ىزدەپ وتىراتىن. سودان وسپانحاننىڭ ۇيىنە بارامىز نەمەسە ولار اسەت اعانىڭ شاڭىراعىنا كەلەتىن. نۇرسۇلتان اعاعا تالاي باردىق. وسىنداي ارالاستىق-قۇرالاستىق جاقسى ەكەن عوي. سونىڭ ارقاسىندا وسپانحان اعا اسەت اعانىڭ «مۇڭايما», «اعالارىم» سەكىلدى قانشاما اندەرىنە, نۇرسۇلتان اعا «التىنىم», تاعى باسقا وسى سياقتى ۆالستەرگە ءسوز جازدى. بىراق اسەت پەن مۇقاعالي بىرگە نەگە ءان جازباعانىنا ءالى كۇنگە دەيىن تاڭعالامىن.
«سۇلۋىم» قازىرگى «قىزىل ورىكتەن» كەم ەمەس ەدى
– اقىن سەرىك تۇرعىنبەكۇلىمەن دە اسەت ارقىلى تانىسقان بولارسىز. ءسىزدىڭ «سۇلۋىم» اتتى حالىق اراسىنا كەڭ تاراپ كەتكەن تانىمال ءانىڭىزدىڭ ولەڭىن سەرىك اعا جازدى عوي. وسى ءان تاريحىن بىلگىمىز كەلىپ وتىر.
– اسەت اعانىڭ اندەرىنە ەڭ كوپ ولەڭ جازعان سەرىك تۇرعىنبەكۇلى عوي. ەكەۋىنىڭ ۇيلەرى جاقىن, ارادا جاياۋ جۇرۋگە بولاتىن. سەرىك اعا كومپوزيتوردىڭ ۇيىنە كەلەتىن. اقىن كەلمەسە, اسەت اعا شاقىرىپ الاتىن. سول ۇيدە ءجيى كەزدەسىپ, اقىنمەن دوس بوپ كەتتىم. ءالى كۇنگە دەيىن جاقسى ارالاسامىز. ءبىر جىلدارى ول كىسى قازاق راديوسىندا رەداكتور بولىپ جۇمىس ىستەدى. مەن كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ, تەلەۆيدەنيەگە قىزمەتكە ورنالاستىم. سەرىك اعانى كۇندىز جۇمىستا, كەشكە اسەت اعانىڭ ءۇيىنەن كورەتىنمىن. سونداي ءبىر كۇنى «سۇلۋىم» دەگەن ءان شىعاردىم, ءسوز جازىپ بەرىڭىزشى» دەپ سۇرادىم. سەرىك اعا: «تاقىرىبىن ءوزىڭ قويىپ قويىپسىڭ, ءسوزىن ءوزىڭ جازا سالمايسىڭ با؟» دەدى. «ءسىز تۇرعاندا قايداعى ءسوز؟» دەپ قۇتىلدىم. ءاندى تىڭداپ كورگەننەن سوڭ ۇناتىپ, جازىپ بەرۋگە كەلىستى. بىراق ءبىراز ۋاقىتقا سوزىپ الدى. ءبىر كۇنى تۇنگى ون ەكىلەردە ءوزىم تەلەفونمەن حابارلاسىپ, مۇنىڭ جايىن سۇرادىم. «تاعى ءبىر ويناپ بەرشى» دەپ سۇرادى. ول كەزدە قالالىق تەلەفون عوي, مۇنى پيانينوعا قويىپ, ءبىر-ەكى رەت ايتىپ بەردىم. سول جەردە قولما-قول ەكى-ءۇش شۋماعىن جازىپ قويدى. تۇنگى ەكىلەردە حابارلاسىپ, تاعى ويناپ بەرۋىن ءوتىندى. اقىننىڭ ۇيىندەگى جاننا جەڭگەمىز كەيىننەن «تۇنىمەن سەن ەكەۋىڭنىڭ سۇلۋلارىڭ تاۋسىلمادى عوي» دەپ قالجىڭدايتىن.
بۇل ءاندى مارقۇم تالعات كەڭەسحانوۆ ايتىپ, حالىققا تاراتتى. كەيىننەن اقجول مەيىربەكوۆ شىرقادى. قازىر بولات ابدياحمەتوۆ سالىپ ءجۇر. ول ۋاقىتتا «سۇلۋىم» قازىرگى «قىزىل ورىكتەن» كەم ەمەس ەدى, «سۇلۋىمسىز» توي وتپەيتىن.
– اعا, كەيىنگى كەزدە جاڭا اندەرىڭىز ەستىلمەي كەتتى. ونىڭ بەلگىلى ءبىر سەبەبى بار ما؟ قىزمەتىڭىز قولبايلاۋ بوپ ءجۇر مە؟
– جاڭا اندەرىم بارشىلىق. جاڭا جىلدان كەيىن سولاردى بىردەن, ەكىدەن جايلاپ شىعارسام با دەپ وتىرمىن. راس, قانشاما جىلداردان بەرى اندەرىم, وزگە مۋزىكالىق تۋىندىلارىم جينالىپ قالدى. ولاردى جارىققا شىعارۋ ءۇشىن دە قولىڭ بوس بولىپ, ءبىراز ءجۇرۋ كەرەك. بۇرىن شىعارماشىلىق دەمالىس دەگەن بولاتىن. كەيبىر اقىندار, كومپوزيتورلار بەس جىلداپ, ون جىلداپ جۇمىس ىستەمەي, دەمالىس الىپ, تازا شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن. بۇل ءبىر تاماشا زامان بولدى.
كوركەمدىك كەڭەستىڭ جوقتىعىنان ساپاسىز اندەر قاپتادى
– بۇرىن قالامگەرلەر ءبىر كىتاپ شىعارىپ, كولىك ساتىپ الاتىنىن قازىر ەستەلىكتەردەن وقىپ ءجۇرمىز…
– ءيا, ول راس, كەڭەستىك كەزەڭدە شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ جاعدايى وتە جاقسى بولدى. قازىر ونداي قالاماقى جوق, شىعارماشىلىق وداقتاردىڭ ءوزى كۇندەرىن ارەڭ كورىپ ءجۇر.
– ال ول كەزدە كومپوزيتورلاردىڭ جاعدايى قالاي بولدى؟ ءان ءۇشىن قالامگەرلەرگە سەكىلدى تولەۋشى مە ەدى؟
– ول كەزدە شىققان اندەر نەگە ساپالى؟ مۋزىكالىق شىعارمالار كوركەمدىك كەڭەستىڭ قاتاڭ سۇرىپتاۋىنان وتەتىن. اسەت, ءشامشى اعالاردىڭ وزدەرىنىڭ تالاي اندەرى قايتارىلعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. اعالارىمىز رەنجىمەي, سول اندەرىن قايتادان جازىپ جاتاتىن. ءسويتىپ شىعارمالارىن ابدەن پىسىرەتىن. قازىرگى كەزدە ونداي كوركەمدىك كەڭەس اتىمەن جوق. راديوداعى كوركەمدىك كەڭەس دايىن شىعارمالاردى ەفيرگە بەرۋ ءۇشىن عانا الادى. قالاماقى تولەمەيدى, ول جەردە شىعارماشىلىق جونىندە اڭگىمە مۇلدە قوزعالمايدى. بۇرىن كوركەمدىك كەڭەستەن ءانىڭ وتسە, قىرۋار قارجى الاتىنسىڭ. ول مينيستردىڭ جالاقىسىنان كەم ەمەس بولاتىن. ءشامشى اعالار ءومىر بويى سول قالاماقىمەن كۇن كوردى, اسەت اعا ونى الىپ, شالقىپ جۇرەتىن. جاستاۋ كەزىندە بۇل كىسىلەر قىزمەت ىستەگەن شىعار, مەن كورگەندە ەشقايسىسى جۇمىس ىستەمەدى.
قازىر كوركەمدىك كەڭەستىڭ جوقتىعىنان ساپاسىز اندەر قاپتادى, كىم كورىنگەن كومپوزيتور بولىپ ءجۇر. مۋزىكا جازاتىن ادامدا الدىمەن اللا بەرگەن دارىنى بولۋى كەرەك. ونى ءارى قاراي وقىپ, جەتىلدىرۋ قاجەت. بەلگىلى ءبىر مۋزىكالىق اسپاپتا ويناي ءبىلۋ, ءان وڭدەۋ – بولەك دۇنيە. كومپوزيتورلىق دارىن جوق بولسا, ءاندى قالاي جازۋعا بولادى؟ بۇگىندەرى سونداي دالدۇرىشتەردىڭ اندەرى ەفيردى بەرمەي جاتىر. تۇبىندە بۇعان تىيىم بولار, بىراق ول زامانعا جەتكەنشە حالىقتىڭ, جاستاردىڭ تالعامىن ابدەن بۇزادى. ءان دە – تاربيە. ال قازىرگى كوپ اندەردەن قانداي تاربيە الۋعا بولادى؟ نە اۋەنى جوق, نە سوزىندە ماعىنا جوق, بۇگىن بار, ەرتەڭ جوق اندەر.
– «تەاتردا قازىر دراماتۋرگيا جوق, بۇعان كەرىسىنشە جاپ-جاقسى اكتەرلەر بار» دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستيمىن. سول سياقتى, سىزدىڭشە, اندەر دۇرىس بولماسا دا, جاقسى انشىلەر بار ما؟
– ونەرگە قاتىستى «جۇلدىز» دەگەن ءسوز شىقتى. سول جۇلدىز بولۋعا لايىق انشىدە داۋىس بولسا, جارايدى. تابيعات سوعان ساي دارىن بەرسە, كەلىسۋگە بولادى. وقۋمەن, توقۋمەن ونى جەتىلدىرۋ دە كەرەك. تەلەديداردان بىراق دارىنسىزدار كوپ كورسەتىلەدى. ەسەكتى كۇنىمەن باقىرتىپ قويشى, ول ەڭ تانىمال ءانشى بولىپ شىعادى. قازىر سول سياقتى جاعداي بولىپ جاتىر. حالىق كىمدى كوپ كورسە, تىڭداسا, سونى جۇلدىز سانايدى. وعان دا توسقاۋىل قوياتىن ۋاقىت كەلدى.
ءوزىم اندەرىمدى كەز كەلگەن انشىگە بەرگىم كەلمەيدى. راسىن ايتقاندا, دارىنسىزدارعا قيمايمىن. ولاردىڭ اتتارىن اتامايمىن, سەبەبى بيبىگۇل تولەگەنوۆا قايرات نۇرتاس تۋرالى ايتقانداي, ءسوزىم ەرتەڭ جىر بولىپ كەتەدى. ويىمدا جۇرگەن بىرەن-ساران انشىلەر بار, سولارعا ۇيرەتسەم بە دەيمىن. ال مارجان اراپباەۆا, تورەعالي تورەالىدە داۋىس بار دەپ ەسەپتەيمىن. ديماش قۇدايبەرگەن – تۋما تالانت.
– فونوگرامماعا تىيىم سالسا, جاعداي تۇزەلەدى دەپ ويلايسىز با؟
– وندا قازىرگى انشىلەردىڭ كوپشىلىگى انشىلىكتى تاستاپ, باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتەدى. وتكەندە «Qazaqstan» مەن «حابار» تەلەارنالارى جاندى داۋىسپەن ءان ايتىلاتىن جوبالاردى بەردى. سونى قاراپ وتىرىپ, ءوز-وزىمنەن ۇيالدىم. انشىلەرىندە مۇلدە داۋىس جوق.
پروديۋسەرلەر دايىن انشىلەرگە قۇمار
– بۇرىن ۆوكالدى-اسپاپتىق انسامبلدەر انشىلەردى سۇيە مەلدەپ تۇراتىن. قازىر بۇل ءۇردىس ءىشىنارا عانا كورىنەدى. بۇل جاعداي دا فونوگراممانىڭ كوبەيۋىنە اسەر ەتىپ وتىرعان سياقتى. مىسالى, ءوز باسىم «مۋزارت» انسامبلىنە كوڭىلىم تولادى. ولار ۇشتىكتەن انسامبلگە اينالدى. وسىنداي انسامبلدەردى كوپتەپ شىعارۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. مۇمكىن مۇنى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولعا الۋ كەرەك شىعار…
– قازىر نەگىزى انسامبلدەر كوپ. ىشىندە نەبىر جاقسىلارى بار. بىراق كوبىسىنىڭ تەلەارنالارعا شىعارىپ, ولاردى جارنامالاۋمەن اينالىساتىن پروديۋسەرى جوق. مەن ەل ارالاپ جۇرەم عوي, سوندا وبلىستاردا تالانتتى مۋزىكانتتاردى, جاقسى انسامبلدەردى كورەم. شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ اراسىندا دا قانشاما دارىندار بار. بىراق ولار ۋاقىتىسىندا كورىنبەيدى, ءسويتىپ جاستارى ۇلعايىپ, قالىپ قويادى.
سولاردى العا سۇيرەيتىن پروديۋسەرلەر بولۋى كەرەك. پروديۋسەرلەردىڭ وزدەرى اقشا تابۋ ءۇشىن اتى شىققان انشىلەرگە جۇگىرەدى. نەگىزى, ولارعا تالانتتى جاس انشىلەردىڭ باعىن اشىپ, حالىققا تانىستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. پروديۋسەرلەر سودان باستاۋ كەرەك. الايدا ولار دايىن انشىلەردى الادى. انشىگە ءۇش-ءتورت بەينەبايان تۇسىرەدى دە, سالىپ قويعان اقشانى بەس-التى ەسە قايتارۋدى ويلايدى. قازىر ەستراداداعى پلاگيات, داۋىسى جوق, تالانتى جوق انشىلەردىڭ كوبەيگەنى ۇلكەن كەسەلدەر بوپ تۇر.
بۇرىن كوركەمدىك كەڭەستەن وتكەن شىعارمالارعا ارنايى سەرتيفيكات بەرىلەتىن. بۇل قۇجاتسىز ءاندى بىردە-ءبىر گازەت, جۋرنال باسپايتىن. تەلەارناعا, راديوعا الىپ بارىپ, سەرتيفيكاتتى كورسەتكەندە عانا شىعارمانى وركەسترگە تۇسىرۋگە, مۋزىكالىق وڭدەۋگە رۇقسات بەرەتىن. قازىرگى كەزدە ونداي تالاپ جوق. كوركەمدىك كەڭەس مەنىڭ ۇعىمىمدا – اقىلداستار القاسى. وندا مۋزىكانىڭ, ءسوزدىڭ مايىن ىشكەن ادامدار وتىراتىن.
باياعىدا مەيرامحانا انشىلەرىنىڭ ءوزى ساپالى اندەردى ايتاتىن. وندا قايداعى جوق شىعارمالارعا جول بەرىلمەيتىن. الماتىدا «مۋزىكالىق انسامبلدەر بىرلەستىگى» دەگەن ۇيىم جۇمىس ىستەيتىن. ونىڭ ءار وبلىستا فيليالدارى بولاتىن. ولار بۇكىل مەيرامحانادا ايتىلاتىن اندەردىڭ ءتىزىمى, رەپەرتۋارى بويىنشا اي سايىن ەسەپ جاساپ وتىراتىن. باستى تالاپ, سول ءتىزىمنىڭ ىشىندە كوركەمدىك كەڭەستەن وتپەگەن اندەر بولماۋ كەرەك ەدى. ول كەزدىڭ مۋزىكا مادەنيەتى قازىرگىدەن الدەقايدا جوعارى بولدى.
قازىرگى پروبلەمالار وسىدان 20 جىلداي بۇرىن باستالعان. ەكى مىڭىنشى جىلدارى كوركەمدىك كەڭەستى جاڭعىرتۋ, پلاگيات, دارىنسىز انشىلەر, دارىنسىز كومپوزيتورلار تۋرالى ايتۋدى باستاعانبىز. سودان بەرى قانشا قاقساپ كەلە جاتساق تا, ءبىر قوزعالىس بولماي تۇر. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى بۇل سالادا كەڭەستىك جۇيەنى ۇلگى ەتىپ الۋ كەرەك.
ماسەلە – ءاننىڭ سانىندا ەمەس, ساپاسىندا
– قازىر اۆتورلار قوعامدارى دا كوبەيدى. وسىنشاما قوعام بىزگە كەرەك پە؟ بۇل ۇيىمدار تۇپكىلىكتى نەنى كوزدەيدى؟
– مەن بايعالي ەسەناليەۆ باسقاراتىن قازاقستان اۆتورلار قوعامىن عانا مويىندايمىن. نەگىزى, ءبىر الماتىنىڭ وزىندە 8 اۆتورلار قوعامى بار. جەكە كاسىپكەرلەر بەلگىلى ءبىر ۇيىمدى تىركەيدى عوي, بۇل سول سياقتى دۇنيە. ىستەپ جاتقان جۇمىستارى جوق, بىراق قالاماقى جيناۋعا شەبەر. كومپوزيتورعا, اقىنعا بەرىلەتىن قالاماقىنىڭ 40-50 پايىزىن كەرتىپ الىپ, قاجەتتەرىنە جاراتادى.
كەڭەس زامانىندا بۇكىلوداقتىق اۆتورلار قوعامى دەگەن بولدى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزدان كەيىن قازاقستان اۆتورلار قوعامى جەكە وتاۋ قۇرىپ, سول جۇيەنى ساقتاپ قالدى. ولاردىڭ الاتىن پايىزدارى دا اسا جوعارى ەمەس. ال قالعان اۆتورلار قوعامدارىنىڭ باسشىلارى بۇل ۇيىمنىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيدى. ايتەۋىر, تابىس تابامىز دەپ شاپقىلايدى. ونىڭ ۇستىنە «ءبىزدىڭ قوعامعا كىرىڭىز» دەپ ۇگىتتەيدى. «مەن باياعىدان قازاقستان اۆتورلار قوعامىنا مۇشەمىن, اتى دا, زاتى دا بەلگىسىز قوعامعا نەگە كىرۋىم كەرەك» دەپ جاۋاپ بەرەم.
– اسەت بەيسەۋوۆ بەس ءجۇز ءان جازدى دەيمىز عوي. ارىپتەس ءىنىڭىز نۇرلان ەسپانوۆ ءبىر سۇحباتىندا: «قازىردىڭ وزىندە بەس ءجۇز ءان جازدىم» دەپ ايتقان ەدى. ءوزىڭىزدىڭ قانشا ءانىڭىزدىڭ بارىن ساناپ كوردىڭىز بە؟
– اندەرىمدى ساناپ جاتقان جوقپىن, سانايتىن بولسام, ءبىراز بولاتىن شىعار. بىراق ءوزىمنىڭ پايىمداۋىمشا, ماسەلە ءاننىڭ سانىندا ەمەس, ساپاسىندا بولۋى كەرەك. ءجۇز نەمەسە ەكى ءجۇز ءان جازسا دا, ءبىر ءانى حالىقتىڭ ەسىندە قالمايتىن اۆتورلار بار. بۇعان كەرىسىنشە, جاقسى ءبىر ءان جازىپ, تاريحتا قالۋعا بولادى. ءتىپتى, جۇرت حالىق ءانى دەپ قابىلدايتىن شىعارمالار كەزدەسەدى. ءوزىمنىڭ جۇرت اۋزىندا ون شاقتى ءانىم بولسا دا, ماقتانبايمىن. جاڭا اندەرىمنىڭ اراسىندا دا حالىقتىڭ اۋزىنا ىلىگەتىن تۋىندىلاردىڭ بارىن بىلەم.
– «التىناي» دەگەن ءانىڭىزدىڭ ءسوزىنىڭ دە اۆتورى – ءوزىڭىز. ايتايىن دەگەنىم, قازىر اۋەندى دە, ءماتىندى دە ءوزى جازىپ, ءاندى ءوزى ورىندايتىن اۆتورلار كوبەيدى. ءوزىڭىزدىڭ سونداي قانشا ءانىڭىز بار؟
– نەگىزىنەن, جۇرت اۋزىندا جۇرگەن ءۇش-ءتورت ءانىمنىڭ ءسوزىن دە ءوزىم جازدىم. بىراق بىرگە جۇرگەن اقىن دوستار وڭدەۋگە كومەكتەسىپ, ءبىر-ەكى شۋماق قوستى. سولاردىڭ ءبارىن سول دوستاردىڭ اتىنان جىبەردىم. سەبەبى كاسىبي كومپوزيتورمىن, ماعان انگە ءسوز جازۋ قىزىق ەمەس. شىنىمەن قىزىعاتىن بولسام, ءان جازۋعا جارايتىن اقىندىعىم بار. سەرىك تۇرعىنبەكۇلى, مارقۇم اسقار ەگەۋباەۆ سىندى تاماشا اقىنداردىڭ جانىندا جۇرگەندە ءسوز جازىپ نە كەرەگى بار دەپ تە كوپ ويلادىم. اركىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسۋى كەرەك. اقىن ءسوز, كومپوزيتور ءان جازىپ, ءانشى سونى ورىنداۋى قاجەت.
قازىر ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن «قازمەديا» ورتالىعىندا جۇرگەندە كەزدەسكەن اقىنداردان كىتاپتارىن سۇرايمىن, ولەڭدەرىن ەلەكتروندى پوشتاما جىبەرۋدى ۇسىنامىن. قولعا تۇسكەن ولەڭدەردىڭ ءبارىن وقىپ شىعام. ءبىزدىڭ مەكەمەنىڭ ىشىندە قالقامان سارين, تاناكوز تولقىنقىزى, تالانت ارىنعالي سياقتى اقىندار دا بار. ولاردىڭ كىتاپتارىن دا الىپ الدىم. گازەت, جۋرنالداردى دا ولەڭ شىعا ما دەپ قاراپ تۇرام.
كۇندە تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەندە جۇمىس ورنىمنىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا تۇراتىن ءباسپاسوزدى ءبىر-ءبىر دانادان ءىلىپ الىپ كەتەم. بۇرىنعى اقىنداردىڭ دا كىتاپتارىن وقيمىن. ىشىنەن انگە لايىق جاقسى ولەڭدەر كەزدەسەدى. بىراق ءبىر «اتتەگەنايى», ول ولەڭدەرگە ءان شىققانى انىقتالادى.
– ۇستازىڭىز اسەت بەيسەۋوۆ سياقتى وپەرا جازۋعا تالاپتانبادىڭىز با؟
– ءبىراز جىل بۇرىن «الماتى-استانا» اتتى وپەرەتتا جازدىم. ليبرەتتوسىن بەلگىلى جازۋشى-دراماتۋرگ ءسۇلتانالى بالعاباەۆقا جازدىردىم. بىراق بۇل شىعارمانى شىعارۋعا مۇمكىندىگىم بولماي ءجۇر. بۇيىرتسا, ءبىر كۇندەرى جاقسىلاپ قولعا الارمىن.
اڭگىمەلەسكەن
امانعالي قالجانوۆ
