سارى قىمىز ساپىرعان

جىلقى – ەرتتەپ مىنسەڭ – كولىك, ءسىڭىمدى ەتى – ءتىل ۇيىرەر تاعام, بالداي قىمىزى – شيپالى سۋسىن جانە دەرتكە شيپا. قىمىزدىڭ قۇرامىنا كىرەتىن ءتۇرلى زاتتاردىڭ ءبارى دە ادامنىڭ بويىنا جاقسى سىڭەدى. قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ ايتۋىنشا, بيە ءسۇتى – ساۋمال اقۋىز, ماي, كومىرسۋ سەكىلدى نەگىزگى ءۇش قورەكتىك زاتتان تۇرادى. ونى ەمشەكتەگى سابيلەرگە انا ءسۇتىن الماستىرۋشى نەمەسە بالالار تاعامى رەتىندە قولدانۋعا بولادى. ساۋمالدىڭ قۇرامىنداعى لاكتوزا سيىر سۇتىندەگى قانتقا قاراعاندا جەڭىل ىدىرايدى. بۇل بيە ءسۇتىنىڭ سىڭىمدىلىگىن ارتتىرىپ, ۇيقى بەزىنە سالماق تۇسىرمەيدى.

قازاق حالقىنىڭ ءبىر عاسىرلىق تاريحىن باسىنان كەشىرگەن جامبىل جاباەۆ اتامىز:  .

..ۇيىرىلگەن سارى التىنداي

                                                سارى قىمىز,

 اۋرۋعا – ەم, ساۋعا – قۋات,

                                               دارى قىمىز.

ەلىمنىڭ باياعىداي سۇيگەن اسى,

شىعارشى تاعى نەڭ بار

                                             كارى قىمىز,

– دەپ جىرلاعان ەكەن. بۇنىڭ ءوزى قىمىزدىڭ قاسيەتىمەن بىرگە ونىڭ تۇرلەرىنىڭ كوپ ەكەنىن اڭعارتادى.

جالپى, جىلقى مالى ءتورت اي ساۋىلادى. سوندىقتان, قىمىزدى قازاقتار جىل مەزگىلىنە قاراي اتاي بەرەدى. ال, ونىڭ نەگىزگى تۇرلەرى مىنالار: ۋىز قىمىز – بۇل بيە ءسۇتىنىڭ ۋىز ءدامى تارالعان كەزدە اشىتىلعان قويۋ قىمىز; سارى قىمىز – جاز ورتاسىنداعى, ءشوپ ابدەن ءپىسىپ, بۋى­نى قاتقان كەزدەگى قىمىز; تۇنەمەل قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە ءسۇت قوسا وتىرىپ, ارناۋلى تورسىقتا ساقتالىپ, ەكى تاۋلىك ساپىرىلعان, ءپىسۋى جەتكەن قىمىز; قۇنان قىمىز – ءۇش تاۋلىك بويى اشىتىلادى; بال قىمىز – بال, قانت سەكىلدى ءتاتتى قوسىپ جۋاسىتقان قىمىز; دونەن قىمىز – ءتورت تاۋلىك اشىتىلادى; بەستى قىمىز – بەس تاۋلىك اشىتقان قىمىز; اساۋ قىمىز – بەستى قىمىزدان دا كۇشتى قىمىز; جۋاس قىمىز – باياۋ اشىعان نەمەسە ساۋمال قوسىلعان قىمىز; قورابالى قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە كۇن سايىن ءسۇت قۇيا وتىرىپ, بىرنەشە كۇن جينالعان قىمىز; سىرگەجيار قىمىز – كۇزدى كۇنى بيە اعىتارداعى سوڭعى قىمىز بىرنەشە كۇن جينالادى.

بەرەكە جانە اقجار اۋىلدارىندا وتكەن بالالىق شاعىم ەسىمدە. سوندا انام امانتاي قايتقان سوڭعى كۇنىنە دەيىن ءبىر-ەكى ساۋىندى بيە ۇستادى. سول كەزدەگى قىمىزدىڭ ءيىسى مۇرنىمنان, ءدامى تاڭدايىمنان كەتپەيدى. كۇبىنى ءپىسۋ تاسىلدەرى مەن ونى الدىن الا قايىڭنىڭ تۇتىنىمەن ازىرلەۋدى انام وتە جاقسى مەڭگەرگەن ەدى. سوندىقتان, ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قىمىزىن كوپشىلىك ماقتايتىن. قازىر اتالعان اۋىلدار دا جوق, قىمىز دا جوق بولدى…

كەزىندە جاقسى قىمىزدى نۇرلان مەن زاكيا دەگەن ناعاشىلارىم ۇستاۋشى ەدى. ولار جاسى جەتپىستەن اسپاي تۇرعاندا جاز بويى سوۆ­حوزدىڭ 15-20 شاقتى ساۋىندى بيەلەرىن ساۋا­تىن. قازىر قىمىز وڭدەۋ جۇمىسىن كۇلاش دەگەن قىزدارى نيكولاەۆكا اۋىلىندا جالعاستىردى. بۇگىندەرى كەيبىر اۋىلداردا ساۋىندى بيە ۇستايتىندار بار ەكەنىن ەستىگەنمىن. مىسالى, جىبەك جولى اۋىلىندا – بولات قاپانوۆتىڭ وتباسى, قويگەلدىدە – ءازىمحان نۇرجانوۆ, رامازان الىمباەۆ, بۇلاقسايدا – باقىت قابىلدينوۆا مەن قۋات جۇمانوۆ, سارىوبا ستانساسىندا – امانتاي مۇقانوۆ ت.ب. بىراق, بۇل استانا ماڭىنداعى اۋىلدار ءۇشىن وتە از.

اۋىلدىق جەردە تۇراتىنداردىڭ كوبى قازىر بيە ۇستامايدى. قىمىز وڭدەۋ شارۋاشىلىعى بىلاي تۇرسىن, ءوز وتباسىنا تاعام رەتىندە دايىنداۋ دەگەن جوعالىپ بارادى. اۋدان اكىمدەرىنەن: «قاراماعىنداعى قاي اۋىلىڭدا نەشە جىلقى بار, وندا نەشە ساۋىندى بيە ۇستايتىن وتباسى بار ەكەن؟» دەگەن سۇراقتار قويساڭىز, جاۋابىن بەرە الا ما؟..

ەرەكبولات قابىلدا