كۇنى كەشە الەۋمەتتىك جەلىدە ارىپتەسىمىز ۇيىنە ۇرى تۇسكەنىن, سودان بەرى توعىز ساعات وتسە دە, بىردە-ءبىر پوليتسەيدىڭ كەلمەگەنىن جازدى. ارينە, سوڭعى ون جىل ىشىندە بەسىنشى مارتە تونالىپ وتىرعان ونىڭ جانايقايىن تۇسىنۋگە بولادى. ءبىزدىڭ ەلدە مۇنداي قىلمىستىڭ دەر كەزىندە اشىلماۋى ءوز الدىنا, قاراپايىم ادەپتەن جۇرداي ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ دورەكىلىگى الدىمەن ءجيى سىنالادى.
ماسەلەن, 20 قازان كۇنى تىيىم سالىنعان جەردى كەسىپ وتكەنى ءۇشىن استانالىق كەلىنشەكتى ەكى پوليتسيا قىزمەتكەرىنىڭ كۇشتەپ قىزمەتتىك كولىكتەرىنە مىنگىزگەنى تۋرالى ۆيدەو كوپشىلىكتىڭ اشۋىن تۋدىردى. ال باسقا جاعدايلاردا قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ قىزمەتىنە مۇقتاج جابىرلەنۋشىلەردىڭ پوليتسيا بولىمشەسىنە بارعاندا ەستيتىنى «تەلەفونىڭىز ءبارىبىر تابىلمايدى», «ءوزىڭ كىنالىسىڭ» نەمەسە «ارىز جازىپ قايتەسىڭ؟» دەگەن جاتتاندى ءسوز. مۇنىڭ ءبارى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەگەن سەلكەۋ سەنىمدى ودان سايىن السىرەتىپ, ولاردىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىنى بەلگىلى.
حوش. ەلباسى جولداۋىنان كەيىن ەل نازارى – قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا. قازىر كوپشىلىك «پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ەندى قالاي وزگەرەدى؟» دەپ ەلەڭدەپ وتىرعانى انىق. وسى رەتتە «شەتەلدىڭ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى قانداي؟» دەگەن ويدىڭ قىلاڭ بەرەتىنى راس. ەندەشە بىرنەشە جىلدان بەرى شەتەلدە تۇراتىن نەمەسە كوشىپ كەلگەن وتانداستارىمىزدىڭ شەتەل پوليتسياسىمەن بەتپە-بەت كەلگەن كەزدەگى جاعدايىن جازعاندى ءجون كوردىك.
تۇركيا: موتوتسيكل ۇسىنعان ساقشى
شاردارا ءوڭىرىنىڭ تۋماسى يساتاي بەرداليەۆ ءۇش جارىم جىلدان بەرى وتباسىمەن تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا تۇرادى. العاش وقۋعا تۇسكەن جىلى قازاقستاننان بارعان ءۇش جىگىت ستامبۋلدىڭ ۇلكەن كوشەسىندە اداسىپ, دىتتەگەن مەكەندى تاپپاي قينالعان ەكەن.
«ەڭ الدىمەن ىزدەگەن مەكەنجايدى وتكەن-كەتكەن جۇرتتان سۇراستىردىق. ناتيجە بولمادى. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنەن سۇراۋعا قورىقتىق. نەسىن جاسىرايىق, ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي قاماپ تاستايتىن شىعار دەپ ويلادىق. بىراق ونىمىز بەكەر بولىپ شىقتى. بىزگە جولىققان ءتارتىپ ساقشىسى ءوز كولىگىنە وتىرعىزىپ الىپ, ءبىر ساعاتتىق جەرگە تەگىن جەتكىزىپ تاستادى. العاشىندا تاڭعالدىق. كەيىننەن قانداي جاعداي ورىن السا دا, الدىمەن قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرىن ىزدەيتىن بولدىق. جۋىردا كونيادا قىزىق جاعداي بولدى. تۇرىك دوسىم دۇكەنگە كىرىپ كەتكەندە, ەسىك الدىنا قويىپ كەتكەن موتوتسيكلىن ۇرىلار ءمىنىپ كەتىپتى. دەرەۋ پوليتسياعا حابارلادى. ءدال وسى ساتتە كۇتپەگەن جاعداي بولدى. پوليتسيا وزىمەن بىرگە اكەلگەن موتوتسيكلىن كولىك تابىلعانشا ۋاقىتشا پايدالانا تۇرۋدى ۇسىندى. شاعىم قابىلدانعاننان كەيىن مىندەتتى تۇردە تابىلاتىنىن سەنىمدى تۇردە جەتكىزدى. مەنىڭ پوليتسياعا دەگەن كوزقاراسىم وسىدان باستاپ وزگەردى.
ال وتكەن جىلى ءبىر اي دەمالىس الىپ, ەلگە قايتتىم. تارازدىڭ اۋەجايىنان تۇسكەننەن كەيىن جولشىباي پوليتسيا قىزمەتكەرىنەن ءجون سۇراي سالعانىم سول, وزىمە بالە بولىپ جابىستى. «قايدان كەلەسىڭ؟», «بالالارىڭنىڭ قۇجاتتارى بار ما؟», «مىنا سومكەڭنىڭ ىشىندە نە بار؟» دەپ ەكى قول جۇگىمدى الىپ, بەرمەي قويدى. سەبەبىن سۇراسام, بولىمشەگە بارعاندا تۇسىندىرەتىنىن ايتتى. اعالاپ ءجۇرىپ ارەڭ العانىمدى ۇمىتپايمىن. سودان بەرى قازاقستانعا كەلگەندە ولاردان مۇمكىندىگىنشە الىس جۇرۋگە تىرىساتىنىمدى جاسىرمايمىن» دەيدى كۇلىپ.
مىسىر: حالىق قامقورشى كورەدى
«مەن مىسىردا بەس جارىم جىل تۇرىپ كەلدىم. ول ەلدە بيلىك ءجۇيەسى اسكەري بولعاندىقتان, پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى وتە كوپ. ءار كوشەنىڭ بويىندا, قوعامدىق ورىنداردا قاپتاپ جۇرەدى. كەز كەلگەن قاجەتتىلىك تۋىنداعاندا, ەركىن كومەك سۇراي الاسىڭ. قولىڭنان جەتەكتەپ ءجۇرىپ جول تاۋىپ بەرۋگە دايىن. ولاردىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتى – قاراپايىم حالىقپەن جۇمىس ىستەۋگە ابدەن ماشىقتانعان. اسىرەسە, شەتەلدىك ازاماتتارعا كوپ جاعدايدا جۇمساقتىق تانىتادى. اراب ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەندىكتەن كەيدە ازىلدەسەتىنمىن. ازىلىمە ازىلمەن جاۋاپ بەرىپ, تاڭعالدىرعاندارى بار. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى, مىسىردا باعدارشام بولمايدى. ءار كوشەنىڭ بويىندا نەمەسە قيىلىسىندا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كولىك اعىنىن قولىمەن رەتتەپ تۇرادى. سوعان قاراماستان, بىردە-ءبىر كولىك اپاتى بولىپ جاتقانىن كورمەيسىڭ. ءبىزدىڭ ەلدە باعدارشام, بەينەكامەرا تۇرسا دا, كولىك اپاتىنان كەلەتىن كىسى ءولىمى كوپ قوي. مۇمكىن, بار ماسەلە ازاماتتاردىڭ وزىندە شىعار» دەيدى جالعاس اسحاتۇلى.
بۇگىندە ەلگە كەلىپ, ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن جالعاس مىسىردا تالاي رەت جالعا كولىك الىپ, باسقا قالالارعا ساپار شەككەنىن ايتادى. «ءار بەكەت سايىن ءتارتىپ ساقشىلارى تۇرادى. دەگەنمەن پوليتسەيلەردىڭ سەبەپسىز توقتاتىپ, قۇجات سۇراعانىن كورمەدىم. حالىقتىڭ پوليتسياعا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. شىنىن ايتقاندا, قامقورشى كورەدى. ال قوعامدىق كولىكتەرگە بيلەتسىز ءمىنىپ نەمەسە قوعامدىق ورىنداردا تارتىپسىزدىك جاساساڭ, ارينە, جۇمساقتىق كۇتپەيسىڭ» دەيدى ول.
ۇلىبريتانيا: ۇساق-تۇيەككە ءمان بەرەدى
ارۋ ساعي ەسىمدى كەلىنشەك انگليادا بولعان وقيعاسىن اڭگىمەلەپ بەردى. ءۇش بالاسى بار انا قىزىن مەكتەپتەن الۋ ءۇشىن كىشكەنتاي ۇلىن جەتەكتەپ سىرتقا شىعادى. مەكتەپ اۋلاسىنا جاقىنداعاندا ۇلى ويناعىسى كەلەتىنىن ايتادى. اۋلاسى ءايبات ويىن الاڭىندا باسقا دا ايەلدەر بالالارىن ويناتىپ ءجۇر. ويىندا ەشتەڭە جوق, بالاسىن اتكەنشەككە وتىرعىزىپ, ءوزى جولدىڭ قاراما-قارسى بەتىندەگى مەكتەپكە بەس مينۋتقا كەتىپ قالادى.
«مەكتەپتەن ۇلكەن قىزىمدى الىپ كەلسەم, الدىمدا ءتورت پوليتسيا قىزمەتكەرى تۇر. سويتسەم, ولارعا مەنىڭ ۇستىمنەن شاعىم ءتۇسىپتى. «بالاسىن جالعىز تاستاپ كەتتى» دەپ قوڭىراۋ شالعان عوي. سونىمەن نە كەرەك, رەسمي تۇردە مەنى «الەۋمەتتىك قىزمەتتىڭ» تىزىمىنە الدى. ول دەگەنىڭىز, ءسىزدىڭ قارا تىزىمدە ەكەنىڭىزدى بىلدىرەدى. ياعني ەرەجە بويىنشا ءسىز باقىلاۋداسىز. پوليتسەيلەر كەز كەلگەن كۇنى ۇيىڭە كەلىپ, بالالارمەن قانداي قارىم-قاتىناستا ەكەنىڭدى تەكسەرە الادى. ولار سەنىڭ بالالارعا ايقايلاپ نەمەسە شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرگەن ءساتىڭنىڭ ۇستىنەن تۇسسە, جاعدايىڭ ودان سايىن قيىندايدى. مۇنىڭ سوڭى «بالالارعا قاۋىپتى» دەگەن ايىپپەن اتا-انا قۇقىنان ايىرۋمەن اياقتالۋى مۇمكىن.
جاڭاعى جاعدايدان كەيىن, شىنىن ايتقاندا, ازداپ ابىرجىدىم. ويتكەنى قازاقستاندا كولىك اپاتىن جاساعاندا, تەلەفونىمدى ۇرلاتىپ العاندا پوليتسەيلەردىڭ قالاي جۇمىس ىستەگەنىن بىلەمىن عوي.
كوپ ۇزاماي كوپتەن كۇتكەن پوليتسەيلەرىم ۇيگە كەلدى. وزدەرىمەن بىرگە ۋچاسكەگە بارىپ, جاساعان ارەكەتىمنىڭ قانشالىقتى دۇرىس-بۇرىستىعىن تىڭداۋ ءۇشىن لەكتسيا تىڭداپ, سۇحباتتان ءوتۋىمدى سۇرادى. قولايلى بولۋ ماقساتىندا قالاعان كۇنى قالاعان ۋاقىتتا ارنايى كولىكپەن الىپ كەتەتىنىن جانە قايتادان اكەپ تاستايتىنىن ايتتى. قالاسام, تەگىن اۋدارماشى قىزمەتى مەن ادۆوكات ۇسىنادى ەكەن. ءبىر جاعىنان, ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىن بىلگىم كەلىپ, ايتقان تالاپتارىنا كەلىستىم» دەيدى ول.
ءباا: ىزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ
سالتانات بايماعانبەتوۆا – دۋباي قالاسىنداعى بايلانىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى. ايتۋىنشا, بىزدەگىدەي پاترۋلدىك كولىكتەر مەن پوليتسيانى كوشەدە كورمەيسىڭ. اتالمىش ەلدە زاڭ وتە قاتال. سوندىقتان تۇرعىندار ەشقانداي قۇقىق بۇزۋشىلىققا بارمايدى.
«قالا ەڭ «اقىلدى» يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان. شاھاردىڭ ءار بۇرىشى مەن قۋىسىندا – سوڭعى ۇلگىدەگى بەينەكامەرالار. ىزدەۋدە جۇرگەن ادامدى «اقىلدى» كامەرالاردىڭ كومەگىمەن ءبىر مينۋتتا تاۋىپ الادى. پوليتسەيلىك – ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە بەرمەيتىن تاڭداۋلى ماماندىق. پوليتسيا مەن اسكەري قىزمەتكەرلەردى تەك اۋەجايدان جانە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن عانا كورەسىڭ. زاڭ وتە قاتال. ايىپپۇلدىڭ باعاسى دا وتە جوعارى. سودان بولار, ەشكىم ارتىق قادامعا بارعىسى كەلمەيدى. بۇل زاڭدى سىرتتان كەلگەندەردىڭ ءوزى قاتاڭ ساقتايدى. كوشە تىنىش. قاۋىپسىز. كەز كەلگەن ادام ءوزىن جايلى سەزىنەدى» دەيدى كەيىپكەرىمىز.
ءبىز نەگە اۋلاق جۇرەمىز؟
مەنىڭ دە ستۋدەنتتىك كەزدەگى باسىمنان وتكەن وقيعام ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. كەشكىسىن ءبىر توپ ستۋدەنت جاتاقحاناعا قايتىپ كەلە جاتقانبىز. كەنەت الدىمىزدان ەكى-ءۇش پوليتسيا قىزمەتكەرى كەزدەستى. ءبىزدىڭ كورگەننەن «ءاي, سەن تۇرىك, بىزبەن بىرگە ءجۇر» دەدى ولار ارامىزداعى شەتەل ازاماتى سەدات سولاكوعۇلىنا دورەكەلىك تانىتىپ. شاماسى, ءتۇر-تۇرپاتىنا قاراپ, ونىڭ جەرگىلىكتى ازامات ەمەس ەكەنىن بىردەن اڭعارسا كەرەك. ءدال سول كۇنى تۇركيادان كەلگەن قازاق باۋىرىمىز سەداتتىڭ دومبىرامەن تارتقان كۇيلەرىن تىڭداپ, رۋحاني كەشتەن شىققان ەدىك. شەت ەلدەن كەلسە دە, قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپابى –دومبىرانىڭ تانىلۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ونەر فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى سەداتتىڭ قازاق ەكەنىن ايتىپ, ارقاسىنا اسىنىپ العان دومبىراسىن كورسەتىپ, وزىمىزشە شىر-پىر بولدىق. كۋرستاسىم عىلىمعازى تولەگەنۇلى «سەداتتىڭ الدىندا ۇياتقا قالدىق-اۋ» دەپ, پوليتسەيلەردى وڭاشا شاقىرىپ اكەتىپ, ايتەۋىر «ءتىلىن» تاپتى-اۋ…
سودان بەرى قانشا جىل وتسە دە, بۇل پوليتسەيلەر وزگەردى دەي المايمىز. زامانداستارىمىز پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن بەلگىلى ءبىر ماسەلەدە بەتپە-بەت كەلمەسە, كوشەدە تۇرسا اينالىپ وتكەندى قۇپ كورەدى. ءتىپتى جولشىباي كولىككە ءمىنۋ قاجەت بولىپ جاتسا, پوليتسەي تۇرعان جەرگە تاكسي توقتامايتىنى قانداي وكىنىشتى؟!
