لاۋازىم تۇرعىسىنان الساق, جەر مەن كوكتەي الشاقتىق جاتىر. اقپارات قۇرالىندا قاتارداعى قىزمەت اتقاراتىن جۋرناليست پەن سول مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىق بۇل. جىلدار بويىنشا ەسەپتەسەك, جيىرماعا جاقىندايدى. ءبىز پرەزيدەنت نازارباەۆقا نوكەر تىلشىلەردىڭ قاتارىنا قوسىلماعالى, سوندىقتان ەلباسى تۋرالى جازباعالى وسىنشاما ۋاقىت ءوتىپتى.
سۋىنعاننان ەمەس. ومىردەگى ورنىمىزدى بىلگەندىكتەن شىعار. جەكە مەملەكەت باسشىسىن سول ەلدەگى جاي ءجۋرناليستىڭ باعالاۋىنىڭ ەندىگى جەردە قيسىندى بولماسىن سەزگەندىكتەن. دەموكراتيالىق داستۇردەن قاشقاندىقتان ەمەس, ءبىز جازاتىن, قاۋزايتىن تاقىرىپ ەل ىشىندە ءورىپ جۇرگەندىكتەن. ويىمىزعا الىپ, قويىن داپتەرگە بەدەرلەپ قوياتىن تاقىرىپتاردىڭ جىل سايىن وننان ءبىرىن عانا ەڭسەرەمىز. ءوزىمىزدىڭ دىتتەگەن تۇسىمىزدان تابىلماي جاتىپ, بيىككە قاراپ باس اينالدىرۋدىڭ قاجەتى قانشا دەپ تۇجىرعاننان.
ءيا, ءبىزدىڭ پرەزيدەنت حالىقارالىق كەڭىستىكتەگى ساراپشىلار مەن ساياساتشىلار عانا باعالاي الاتىن ورىسكە الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن. ءبىز سول پىكىرلەر مەن پايىمداردى بايىپتاي, قابىلداي الساق جەتەدى. وسىنداي بەك سەنىمدە ەدىك. ەندى, مىنە, استانالىق ارىپتەستەر «كەزىندە پرەزيدەنت قاسىنا ەرىپ, ونداعان ماقالا, ءبىر كىتاپ شىعاردىڭىز, قورجىن ءتۇبىن قاقساڭىز جانە ءبىر ماقالانىڭ تالقانى تابىلار» دەپ قولقالاپ وتىر. «ۇلكەن پىشاق ۇيالعاننان وتەدى» دەگەندەي, وسى شاعىن كىرىسپەمەن پرەزيدەنتتىڭ جانىندا جۇرگەن جىلدارعا ورالۋعا تۋرا كەلدى.
ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتار ەلەڭ-الاڭداعى جانە ونىڭ العاشقى رايى انىقتالعان جىلداعى سانسىز ساپارلار ءالى ەستەن شىعار ەمەس. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءبىر عانا تاۋلى قاراباققا ارااعايىن بولىپ اتتانعان كۇندەرى باياعىنىڭ باتىرلار جىرى ىسپەتتى ۇلكەن تولعاۋعا وزەك بولا الار ەدى. ءبىزدى سول ساپاردان بەرى تاڭىرقاتىپ جۇرگەن نارسە – پرەزيدەنتتىڭ جۇمىسقا بەرىلگەندىگى. شارشاۋ جوق, شالدىعۋ جوق, نە دەگەن تارامىستاي مىقتى دەنساۋلىق دەپ تاڭىرقايمىز. تاۋلى قاراباققا ارنالعان ءتورت تاۋلىكتە ءتورت ايماقتا قانشاما كەزدەسۋ وتكىزدى. ۇشاقپەن, تىكۇشاقپەن, اسكەري كولىكپەن ءجۇردى. سوڭعى جەلەزنوۆودسكىدەگى كەلىسسوز تابانداتقان ون ەكى ساعاتقا سوزىلدى. وسىنىڭ بارىنە ءدىنى مىقتى دەنساۋلىق پەن تەمىردەي قاتتى جۇيكە كەرەك.
ويتكەنى, باكۋدە, گيانجىدە, ەرەۆاندا, ستەپاناكەرتتە قان جۇتقان قارالى جۇرتتى كوردىك. ەكى جاق ءبىر-ءبىرىن نە ءتۇتىپ جەيدى, نە تۇگىمەن جۇتادى. اندا ارميان, مىندا ءازىربايجان دەلەگاتسيا مۇشەسىن نەمەسە ءجۋرناليسىن كەپىلگە الىپ قالۋعا بار. قاي قالادا بولماسىن ءماجىلىس زالىنا كىرەردە قارالى, كەكتى قالىڭ توپتىڭ اراسىنان وتۋگە تۋرا كەلەدى. سولار تەك نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ توبەسىن كورگەندە عانا تىنىشتالادى. باسقاعا ىزالى بولسا دا, بۇل قايراتكەرگە قۇرمەتىن كورسەتەدى. ەكى جاعى دا سولاي. ناعىز ارااعايىننىڭ قانداي بولماعىن سوندا تانىعانبىز.
ءبىر قالادان ەكىنشىسىنە اتتانعاندا تىكۇشاقتىڭ باۋىرى بيىك تاۋلاردىڭ توبەسىنە تيەر-تيمەستەي بولىپ ۇشادى. تەگىننەن-تەگىن «تاۋلى قاراباق» اتانباعانى تۇسىنىكتى. سول بيىك تاۋلار قالىڭ اعاش بۇركەنگەن. قالىڭ اعاش اراسى وقپانى كوتەرىلگەن سىڭسىعان قارۋ. بىرەۋى بولماسا كەكتەنگەن بىرەۋى تىكۇشاقتى اتىپ جىبەرسە… تىنىمسىز ىڭىرانعان اسپان كولىگى قاشان قارا جەرگە امان قونعانشا مازاسىز ويدا وتىراسىڭ. دەمەك, وسىناۋ اتىس پەن تارتىسقا تۇسكەن ەكى رەسپۋبليكانىڭ اراسىنا نۇرسۇلتان نازارباەۆ باسىن بايگەگە تىگىپ ارااعايىن بولىپ كەلگەنىن پايىمدايسىڭ. جاي ديپلوماتيا ەمەس, ار جاعىندا ەرجۇرەكتىك پەن باتىلدىق جاتقان ساپار ەكەنىن سوندا ۇعىنعانبىز. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ ءبىر قاسيەتى – باتىرلىعى ەكەنىن بىلگەنبىز.
ساپاردىڭ سوڭى ادەتتەگىدەي ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا ۇلاسىپ, نەبىر قۇيتىرقى سۇراقتار قويىلىپ جاتتى. مىقتى بولساڭ, قىلدان تايماي, ءازىربايجان جاعى مەن ارميان جاعىنىڭ كوڭىلىن قالدىرماي, بىلايشا ايتقاندا «وگىزدى دە ولتىرمەي, اربانى دا سىندىرماي» جاۋاپ بەرىپ كورشى.
ازىلدەپ, استارلاپ ايتپاق تۇرماق, جاي ادام بولسا, ءوزى باسىن الىپ شىعا الماستاي شىتىرمان سۇراقتار ەدى. جوق, ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز مۇدىرگەن جوق. قايتا, تۇلەپ, شىڭدالىپ كەلگەندەي قالىپتا نەبىر كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ كۇرمەۋىن تارقاتىپ بەرگەن.
«وسى ساپاردان سوڭ الدە ارميان كونياگىن, الدە ءازىربايجان كونياگىن ىشەسىز بە؟» دەگەن استارلىق سۇراققا «ورىس اراعىن ىشەمىن» دەپ قاسىنداعى ارىپتەسى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بوريس ەلتسيندى دە ءبىر ءماز ەتىپ ەدى-اۋ.
كاۆكاز توسىندەگى ارعى تاريح پەن بۇگىنگى تىعىرىقتىڭ قىر-سىرىن تولىق اشىپ ايتقان. ءتىپتى, عۇمىرىن تەمىرتاۋدا شويىن قورىتىپ, بولات بالقىتۋعا, قاراعاندى وبلىسىنىڭ يندۋسترياسىن باسقارۋعا, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىن, ودان رەسپۋبليكانىڭ تۇتاس ءوزىن باسقارۋعا ارناماي, تەك تاۋلى قاراباقتى جىلدار بويى قاس قاقپاي باقىلاپ كەلگەن مامان سياقتى كورىنگەن. بۇل تۇستا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەزەكتى قاسيەتى – العىرلىعى جارقىراي كورىنىپ ەدى.
قازاقستانعا قايتار كەزدە ءوزىمىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ جىلى ۇشاعىنا وتىرعان سوڭ ويىمىزعا «ارعى تاريح پەن بەرگى تىعىرىق اراسىنداعى ءتورت تاۋلىك» دەگەن تىركەس ورالعان. ماقالامىزعا تاقىرىپ ەتسەك پە دەگەنبىز. بىراق, الدىمەن ىستىق تاماق, سوڭىنان ءتاتتى ۇيقى دەگەندەي, ويىمىزعا قالاي كەلدى, سولاي قايتا شىعىپ كەتىپتى.
ۇيقىسىز ءتورت تاۋلىكتەن سوڭ الماتىعا ورالعان تىلشىلەر قانشاما ساعات بويى ۇيقىسىن قاندىرۋعا كىرىسكەندە, پرەزيدەنت ەلدەگى كەلەلى كەڭەستى وتكىزىپ جانە بىرنەشە ماڭىزدى حالىقارالىق ۇيىمدار مەن كونسورتسيۋمدار وكىلدەرىن قابىلداپ تاستاعان. سول ساپاردا ءبىز پرەزيدەنت دەگەن لاۋازىمنىڭ قانشالىق اۋىرلىعىن سەزىنگەنبىز. بەرىدە بالامالى سايلاۋعا ءتۇسىپ جۇرگەن قايراتكەرلەرگە قاراپ, بويلارىنان تۋرا نازارباەۆقا ءتان جۇمىس ىستەۋگە دەگەن قۇشتارلىق پەن قۇلشىنىس تابىلا قويارىنا كۇدىكتەنەمىز.
ءالى ەسىمىزدە, اشحاباد, تاشكەنت, مينسك قالالارىنداعى كەزدەسۋلەر دە ۋاقىت جاعىنان جەلەزنوۆودسك قالاسىنداعى كەزدەسۋگە ۇقسايتىن. كەيبىر پرەزيدەنتتەر شارشاپ, كەيبىرى وكپەلەپ دەگەندەي تىلشىلەر الدىنا شىقپاي كەتىپ قالعاندارىن كورگەنبىز. سوندا بەس-التى, ءتىپتى ونشاقتى ارىپتەسىنىڭ اتىنان «قاتەپتى قارا نارداي» بولىپ ءبىزدىڭ نازارباەۆ تىلشىلەر الدىنا كەلەتىن. ءتۇسىندىرىپ سويلەيتىن, ساتىمەن ازىلدەيتىن. سونىڭ بىرەۋىندە شارشاعان نە ابىرجىگەن تۇرگە تۇسكەن ەمەس. بارەكەلدى!
ارادا جيىرما جىلدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ تەلەديداردان كورىپ وتىرامىز, ءالى سول قالپى. مۇنداي قاجىر مەن قايرات جوعارىدا جازعانىمىزداي, باسقا ازاماتتاردىڭ بويىنان جيىرما جىل تۇرماق, پرەزيدەنتتىك ءبىر ماۋسىمعا تابىلا قويسا دەڭىز! ال, ءبىزدىڭ كوكەيدە قالعان «ارعى تاريح پەن بەرگى تىعىرىق اراسىنداعى ءتورت تاۋلىك» دەگەن تىركەسىمىز باسقا ەشكىم ءۇشىن تاقىرىپ بولماسى حاق.
ەگەمەندىكتىڭ ەبى جەلى ەسكەن تۇستا پرەزيدەنتتىڭ بىرنەشە ايماقتاردى ارالاعان ساپارلارىنان رەپورتاجدار جازعانبىز. سونىڭ ىشىنەن قىزىلوردا-بايقوڭىر, سەمەي-قاراۋىل, تالدىقورعان-تەكەلى ساپارلارىنداعى جەكەلەگەن وقيعالار جۇرەك تۇپكىرىندە ءالى ءجۇر.
بەرىدە شەتەل تۇرماق, وبلىستاردىڭ وزىندە پرەزيدەنتتى قارسى الۋعا تىڭعىلىقتى دايىندالادى. ول ءۇشىن ارنايى حاتتاما قىزمەتى جۇمىس ىستەيدى. ال, توقسانىنشى جىلدار باسىندا, رەسپۋبليكاعا پرەزيدەنت ينستيتۋتى العاش كىرگىزىلگەن شاقتا جۇرتشىلىقپەن كەزدەسۋ بارىسىندا ازدى-كوپتى ەكسپرومتتار, سول ەكسپرومتتار سالدارىنان ەزۋ تارتار وقيعالار بولا بەرەتىن. جانە ءبىزدىڭ مەملەكەت باسشىمىز وندايدا كىسىلىك قالىپتان شىقپاي, ءتىپتى, ءوزى ازىلدەپ, جۋىپ-شايىپ, جايمالاپ جىبەرەتىن.
سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاۋىپ, اينالاداعى قالىڭ ەلدى قىرىق جىلعى قيامەتتەن قۇتقارعانى ءۇشىن اباي اۋدانىندا حالىقتىڭ ىقىلاسى ەرەسەن ەدى. قاراۋىلدىڭ كوشەسىندە قالىڭ ەلدىڭ ىشىنەن قاراپايىم كيىنگەن ءبىر مالشى ءوزىنىڭ ءمىنىپ كەلگەن اتىن نازارباەۆقا مىنگىزگەنى ەستە. بۇل الدىن-الا دايىندالماعان, ايتار ءسوزى مەن كيەر كيىمى الدەنەشە تەكسەرىلمەگەن, جاتتاندىلىعى جوق قالىپتى, تابيعي كورىنىس ەدى. اتتىڭ ءتۇسى دە اقبوز بولعانمەن, ارنايى ماپەلەنگەن جىلقى ەمەس. شارۋا ادامىنىڭ كۇندەلىكتى ءمىنىس اتى ەكەنى كورىنىپ تۇر. ەر-تۇرمانى دا پرەزيدەنت ءۇشىن ارنايى جاسالماعان. سول ايماقتاعى مىڭداعان مالشىلاردىڭ ۇستاپ جۇرگەن ەر-توقىمى.
مەملەكەت باسشىسى وسى قاراپايىم ادامنىڭ شىن كوڭىلدەن شىققان ەرەسەن جومارتتىعىن باعالاپ, مەسەلىن جىقپادى. اتتى تىزگىننەن ۇستادى. ءمىندى مە, مىنبەدى مە, ول جاعى ەسىمىزدە جوق. ايتەۋىر, «ەندى تۇنىق اسپان استىندا, تىنىش جەردىڭ بەتىندە بالا-شاعاڭىزدىڭ قىزىعى ءۇشىن ەڭبەك ەتە بەرىڭىز» دەگەندەي تىلەكپەن اتىن مالشىنىڭ وزىندە قالدىردى.
سول ساتتە ويىمىزدا مىناداي تاقىرىپ قىلاڭ بەرگەن: «ءبىر پوليگوندى جاۋىپ – ءبىر ات ءمىندى». بىراق, ونداي تاقىرىپتى رەسپۋبليكانىڭ باستى گازەتىنە وتكىزۋ قيىن ەدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ رەپورتاجىمىز باسقاداي ستاندارتتى تاقىرىپپەن جاريالانسا كەرەك. الدا-جالدا, ەگەر سول تۇستا ءبىزدىڭ باس رەداكتورىمىز نازارباەۆ بولعاندا, تۋرا وسى تاقىرىپتى ويلانباستان ۇسىنار ەدىك جانە گازەتتە سولاي جارىق كورەرىنە كامىل سەنىمدىمىز.
الگى حاتتاما قۇرعىر الدە جاسالماعان, الدە جاسالسا دا ساقتالا بەرمەيتىن توقسانىنشى جىلدار باسىنىڭ جانە ءبىر مىسالىن كەلتىرەيىك. بايقوڭىردا بولعان ۋاقيعا. قازاق عارىشكەرى رەسەيلىك ەكيپاج كومانديرىمەن جانە اۆستريالىق زەرتتەۋشى-ۇشقىشپەن بىرگە جەر توڭىرەگىندەگى وربيتاعا اتتانعان ءسات. سونشاما زور كۇركىرمەن اتتانىپ, بىرتىندەپ ءىزى دە, دىبىسى دا زەڭگىر كوكتە سىڭە بەرگەن زىمىرانعا ءبىر مينۋتتاي قاراپ تۇرعان سوڭ قۇرمەتتى قوناقتاردىڭ بەتى بەرى بۇرىلدى. دەرەۋ سالتاناتتى ميتينگى باستالدى. ءۇش جاقتىڭ دا رەسمي وكىلدەرى سويلەدى. شاماسى رەسەي اسكەري-عارىش سالاسىنىڭ وكىلى بولۋى كەرەك, تاعى بىرەۋلەرگە ءسوز بەرىلدى. وسى تۇستا «مىنانى اۆستريا كانتسلەرىنە سىيلايىن دەپ ەدىم» دەپ توپ شەتىنەن بەلگىلى ونەرتانۋشى, كىلەم جيناۋشى مۇحامەدجان الىمباەۆ ءسوز سۇرادى. ول, بايقوڭىرعا ارنايى ۇلتتىق كورمە وتكىزۋ ءۇشىن بارىپ ەدى.
پرەزيدەنتىمىز – جومارت جان, وعان دا ميكروفون ۇسىندى. اناۋ تايسالماستىڭ ءوزى ەكەن, ۇزىن-سونار سويلەدى دە كەتتى. سالدەن سوڭ تىڭداۋشى تۇرماق, اۋدارماشى جالىقتى. وسىنى بايقاعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ونەرتانۋشىعا قاراپ «سىيلايتىن كىلەمىڭ مىناداي, ءسوزىڭ مىناداي بولىپ كەتتى عوي» دەپ كۇلدى. ءبىرىنشى جولى ەكى الاقانىنىڭ اراسىن جارتى قارىستاي ەتسە, ەكىنشى جولى ەكى الاقاننىڭ اراسى ءبىر قۇشاق بولىپ اشىلدى. مىنانى ەستىگەن ءھام كورگەن ونەرتانۋشى جالما-جان شاعىن كىلەمشەسىن اۆستريا كانتسلەرىنە ۇسىنا سالىپ, توپ ىشىنە قاشىپ كەتتى. قازاقشا تۇسىنەتىن ەلدىڭ ءبارى قىران-توپان كۇلكىگە كەنەلدى. سوندا دەيمىز-اۋ, نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نە زەكىمەي, نە قاباق شىتپاي, ءبارىن ورنىنا كەلتىرە قويدى.
ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ ۇشىنا سول ساتتە تاعى ءبىر تىركەس ورالعان: «تۇتامداي كىلەم جانە سالا-قۇلاش ءسوز» دەگەن. البەتتە, گازەت بەتىنە باسقا تاقىرىپ قويدىق. دەگەنمەن, باياعى اباي اتامىزدان قالعان ءسوز ونەرىنىڭ شەندەستىرۋ دەگەن تۇسىنا تالاسى بار تىركەس. ول شەندەستىرۋدىڭ تۇپكى اۆتورى پرەزيدەنتىمىز ەدى.
ال, جەتىسۋ جەرىن ارالاعان ساپارىندا ءتۇرلى ۇلتتار وكىلدەرىنىڭ ونەرىن كورىپ, دامىنەن اۋىز تيگەن سوڭ پرەزيدەنتتىڭ ويىنا تىڭ يدەيا ءتۇستى. كەشىكپەي مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعى بويىنشا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلدى. تالاي باسىلىمدار, قايراتكەرلەر, شەتەل باقىلاۋشىلارى «بۇل قانداي قۇرىلىم بولماق؟» دەپ باسىن قاتىرعانى بەلگىلى. تەك, نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ويىندا تۇرعان يدەيا جىلدار جىلجىعاندا ەل ومىرىنەن بەرىك ورىن الدى. ءتىپتى, رەسەي سياقتى ۇلكەن جانە اينالاداعى ەلدەردىڭ الدىندا جۇرەتىن مەملەكەتتىڭ ءوزى قازاقستاننىڭ بۇل ۇلگىسىن قابىلداۋعا كوشتى.
توقسانىنشى جىلدار باسى – جوقشىلىقتىڭ زامانى. قازىرگى ءبارى سامساپ تۇرعان سۋپەرماركەتتەر وندا تۇسكە دە كىرمەگەن. سالىستىرىپ قاراساڭىز, قازىر ەرتەگى ەلىندە جۇرگەندەيسىز.
سول جوق زاماندا تەكەلىدەگى ەنەرگوكومبينات ءوز جانىنان قوسالقى تسەح اشىپ, كۇنباعىس مايىن شىعارىپتى. اپپاق تارەلكەلەرگە سول مايدى قۇيىپ قويعان. قاسىنا قارا ناندى ءتىلىپ قويعان. ابايدان قالعان شەندەستىرۋ! پرەزيدەنت ناندى مايعا باتىرىپ, اۋىز ءتيدى. سوسىن ءبىز دە ءدامىن كوردىك. «قالاي, قاينار؟» نۇرسۇلتان ءابىشۇلى بىزگە قاراعان. «تاڭدايىمىزعا تاتىپ كەتتى» دەدىك. «وندا قاينارعا ءبىر بانكى ماي بەرىڭدەر, كەلىنگە الىپ بارسىن» دەپ كۇلدى پرەزيدەنت. ءبىر كومبيناتقا ءبىر بانكى ماي ءسوز بولىپ پا, ەكەۋىن بەردى. وسى تۇستا «ءبىر اۋىز ءازىل جانە ەكى بانكى ماي» دەگەن تاقىرىپ تۋىپ ەدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ تال ءتۇسى جاڭا استانانىڭ سالىنۋى مەن قازاقستاننىڭ دامۋى ارقىلى سيپاتتالادى. ەشكىمنىڭ تالاسى جوق نارسە: استانا – نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءتول قالاسى. ەگەر قازاقستان مەملەكەتىنىڭ تاريحىندا نازارباەۆ بولماسا, وندا قازاقستان كارتاسىندا استانا دا بولماس ەدى. راس, بىرەۋ شەكارانى بەكىتەر. راس, بىرەۋ ەكى پالاتالى پارلامەنت جاسار. بىرەۋ جاڭا ۋنيۆەرسيتەت اشار. بىراق, ەشكىمنىڭ باتىلى بارىپ ارقا توسىنەن ون جىلدا جارقىراعان جاڭا شاھار سالىپ بەرە الماس ەدى.
جاقسىنىڭ ءبارىن جاڭا استاناعا جيناۋ – ەلباسىعا ءتان ارەكەت. قاي ەلگە بارماسىن, جارقىراعان اسىلىن اڭعارادى. ەلگە قايتىپ كەلگەن سوڭ تۋرا سودان ارتىق بولماسا كەم ەمەس عيمارات سالۋدى, ونەر ورداسىن اشۋدى تاپسىرادى. تۇركيا ساپارىنان سوڭ قازاق دالاسىنىڭ شاعىن بىراق كورنەكى ورىندارى تەگىس ورنالاسقان بەدەرلى پارك پايدا بولدى. بۇعان دەيىن پيراميدا تەكتەس ساۋدا-ساۋىق ورىندارى امەريكا مەن فرانتسيادا بولسا, ەندى استاناداعى ونداي پيراميدا ىشىندە جەر بەتىندەگى ءداستۇرلى دىندەر وكىلدەرى باس قوسادى.
استانادا وسىنداي جيىن وتكىزۋدىڭ ۇلكەن ءمانى بار. ار جاعىندا قازاقستاننىڭ ماڭگى تىنىشتىعىن قامداۋ جاتىر. ايتالىق, ءبىر ەمەس ەكى جاھاندىق سوعىستا سول قىزۋ مايدان الاڭى بولعان ەۋروپانىڭ ورتاسىنداعى شۆەيتسارياعا نەگە باسقىنشى تابانى تيمەدى, بومبا تۇسپەدى؟ ويتكەنى, قارسىلاس, مايدانداس ەلدەردىڭ ءبارىنىڭ اقشاسى, التىنى شۆەيتسار بانكىلەرىندە ساقتاۋلى جاتقان. كىم ءوز التىنىن ءوزى تالقاندايدى؟ سالىستىرىپ قاراساق, استاناعا الەمنىڭ ءداستۇرلى دىندەرىن جيناپ, باستارىن قوسۋدىڭ ار جاعىندا وسىنداي كورەگەن ارەكەت جاتىر.
جاقسىنى جيناۋى ءبىر باسقا, باسقا ەلدە جوق ونەر مەن ساۋلەت تۋىندىلارىن جاساۋ جاعىنان استانا باسقالاردان اسىپ ءتۇستى. ءبىر «حان شاتىر» نەگە تۇرادى. كەيبىر اتقامىنەرلەر مۇنىڭ قانداي ساۋلەت ونەرى ەكەنىن ۇقپاق تۇرماق, «حان شاتىر» دەگەن تىركەستىڭ ءوزىن دۇرىس ايتا الماعانى تۋرالى بايتاق دالانى كۇلكىلى اڭگىمە كەزىپ ءجۇر. وسىناۋ بىرەگەي كەشەندى سالۋ بارىسىن الەمنىڭ اتاقتى تەلەكومپانياسى ەرىنبەي-جالىقپاي تولىق ءتۇسىرىپ الۋى تەگىن بە؟!
كوشپەلى مادەنيەتتەن تەحنولوگيا ەرەسەن دامىعان جيىرما ءبىرىنشى عاسىرعا امان-ساۋ, شاشىلماي-ءتوگىلمەي جەتكەن قازاقستان عانا مۇنداي ەرەكشە ساۋلەت نۇسقاسىن سالۋعا حاقىلى ەدى. سالماي قالسا, ونى دا ەشكىم سوكپەيدى. ويتكەنى, الەمنىڭ باسقا ەلدەرى «حان شاتىر» دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەۋى مۇمكىن. ال, سولارعا ءبىلدىرۋ ءۇشىن, كورسەتۋ ءۇشىن نازارباەۆ ءوزى جوبالاتىپ, ءوزى اتىن قويىپ سالعىزدى!
«حان شاتىر» دەمەكشى, موڭعولياداعى رەسمي ساپار بارىسىندا كەزەكتى كەزدەسۋدىڭ ءبىرى ۇلكەن اقشاڭقان كيىز ۇيدە ءوتىپ ەدى. توردە شىڭعىس حاننىڭ مالداس قۇرىپ وتىرعان الىپ ءمۇسىنى بار ەكەن. سونىڭ ەكى تىزەسىنە قاراي ەكى پرەزيدەنت وتىرعان. بۇل دا سيمۆولدىق ءمانى بار كورىنىس ەدى. «ەجەلگى ءبىر قاھاننىڭ ەندىگى ەكى قازىعى» دەگەن تاقىرىپ ساناعا سارت ەتە قالدى. نازارباەۆ پەن وچيرباتتىڭ شىڭعىس حاننىڭ ەكى جاعىندا وتىرىسىن ءبىراز قىزىقتادىق. ءيا, قالاي دەسە دە شىڭعىس حان قۇرعان الىپ يمپەريانىڭ مىنا زامانعا جەتكەن ەكى جۇرناعى — قازاقستان مەن موڭعوليا. تاۋبە!
«بايتەرەك» كەشەنى تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى. باياعى بالا كەزىمىزدە اجەلەرىمىزدەن ەستيتىن الىپ بايتەرەك, ونىڭ باسىنداعى التىن جۇمىرتقا ەندى اقيقاتقا اينالىپ, استانادا اسقاقتاپ تۇر.
توقسانىنشى جىلدارى شەتەلدە نە كورسەك تە سوعان تاڭىرقايتىنبىز. اۋزىمىزدان سۋىمىز قۇرىپ ايتىپ كەلەتىنبىز. بىردە لوندوندا جولساپارعا بەرىلگەن تيىن-تەبەنگە بالا-شاعاعا ەستەلىك الايىق دەپ قوناق ۇيگە ىرگەلەس دۇكەنگە كىرگەنبىز. ەكى ساعاتتاي بوس ۋاقىت بار ەدى. بەس قاباتتى دۇكەنگە ەكى ساعات نە. زۋ ەتە ءتۇسىپتى. دەرەۋ ەنتىگىپ قايتىپ كەلسەك, پرەزيدەنت باسپالداقتان ءتۇسىپ كەلەدى. ءبىز قاپشىق-قوراپتارىمىزدى ارقامىزعا جاسىرىپ, قابىرعاعا قاتىپ تۇرا قالعانبىز. ول كىسىنىڭ قىراعى كوزىنەن جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. «قالاي, قاينار, ساۋدا قىزىپ جاتىر ما؟» دەدى. ەكى بەتىمىز دۋ ەتە ءتۇستى. «قىزىقتاعان ەكى ساعات, قىزارعان ەكى بەت». وسىنداي تاقىرىپتى ويلاپ ۇلگەرگەنبىز.
ەندى سونىڭ ءبارى بەس قاباتتى دۇكەنى دە, سان الۋان تاۋارى دا ءوزىمىزدە بار. كىمنىڭ ارقاسى؟! ءدال وسى تۇسقا قانداي تاقىرىپ قويساڭ دا ارتىق ەمەس.
قاينار ولجاي
