سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەككەن ايماقتارداعى جۇمىس قىزۋ جالعاسىپ جاتىر. قارعىن سۋ استانا ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەرگە دە قاۋىپ ءتوندىردى. وسىعان وراي, ەلوردالىق قۇتقارۋشىلار قوستاناي وبلىسىنان كەلگەن ارىپتەستەرىمەن بىرگە باس قالاعا جاقىن ورنالاسقان اۋىلدارداعى سۋدىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسۋدە.
استانا قالاسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا, «استانا قالاسىن ەسىل وزەنىنىڭ سۋ تاسقىنىنان قورعاۋ» وبەكتىسىنىڭ تولتىرىلۋىنا جانە ەسىل وزەنى ارناسىنىڭ دەڭگەيىنە تۇراقتى نەگىزدە مونيتورينگ جۇرگىزەدى. بۇگىندە ەلوردادا سۋ تاسقىنى جاعدايى شتاتتىق رەجيمدە وتۋدە, جاعداي تۇراقتى.
بىلتىر قىركۇيەكتە استانادا سۋ تاسقىنى قاۋپى بار ۋچاسكەلەر كوميسسيا تەكسەرۋىنەن ءوتىپ, 20 ۋچاسكە بويىنشا اۋدان اكىمدەرىنە قاجەتتى شارالار قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىم بەرىلگەن بولاتىن. سونىڭ ارقاسىندا باس قالاعا ۇلكەن قاۋىپ تونگەن جوق ەدى. دەگەنمەن قارعىن سۋ قالا ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەرگە قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.
جىبەك جولى – ءجىتى باقىلاۋدا
اقمولا وبلىسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ رەسمي وكىلى ەرسايىن قويشىباەۆتىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى تاڭدا ارشالى اۋدانىنداعى سۋ تاسقىنىنا قارسى جۇمىستار قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر.
– جىبەك جولى اۋىلى №6 شاعىن اۋدانىنىڭ ماڭىندا ەرىگەن سۋ دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋىنا بايلانىستى تۇرعىن ۇيلەردى سۋ باسۋ قاۋپى تۋىندادى. جەر بىلىگىن تۇرعىزۋ جانە نىعايتۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار دەرەۋ 18 كاماز, 13 تيەگىش, 6 ەكسكاۆاتور مەن بۋلدوزەر مولشەرىندە كۇشتەر مەن قۇرالدارىن جۇمىلدىرعان بولاتىن. بۇگىندە بۇل ەلدى مەكەندە قارعىن سۋدىڭ الدىن الۋ باعىتىندا بەلسەندى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. اۋا رايىنىڭ كۇرت سۋىتۋىنا قاراماستان, اۋىل ادامدارى قىزۋ ەڭبەك ەتۋدە. سونىمەن قاتار قاراعاندى قالاسى تجد 30 ادام جانە 1 تەحنيكا كۇشتەرى مەن قۇرالدارى, سونداي-اق قر تجم №52859 اسكەري بولىمشەسىنەن 21 ادام, 1 تەحنيكا جانە استانا قالاسىنان 6636 قر ۇلتتىق ۇلاننان 70 ادام, 2 تەحنيكا كەلدى. 2300 توننا ينەرتتى ماتەريال اكەلىندى, 35 مىڭ قاپ دايىندالىپ, توسەلدى. سۋ تاسقىنىنا قارسى جۇمىستاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردان 200 ادام مەن 55 ەرىكتى دە كومەككە كەلگەنىن اتاپ وتكەن ءجون, سونداي-اق ولار اسكەري قىزمەتشىلەر مەن قۇتقارۋشىلارعا ىستىق شاي مەن ىستىق تاماق ازىرلەپ, العىسىن ءبىلدىردى. اۋىل ادامدارى قۇتقارۋشىلاردى ىستىق تاماقپەن قامتاماسىز ەتۋدە, – دەدى ەرسايىن قويشىباەۆ.
قالا ماڭىنداعى بارلىق ەلدى مەكەندە قۇتقارۋشىلار جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن جانە ۇلتتىق ۇلاننىڭ ساربازدارىمەن بىرلەسىپ, تاۋلىك بويى تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋدە. ولار قاجەتتى تەحنيكامەن جانە قۇرالدارمەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلگەن. مامانداردىڭ مالىمدەۋىنشە, بۇگىنگى تاڭدا بارلىق ەلدى مەكەندە جاعداي باقىلاۋدا, بىراق سۋ تاسقىنى قاۋپى ءالى دە ساقتالۋدا
سۋ تاسقىنىنا قارسى جۇمىستار تاۋلىك بويى جۇرگىزىلۋدە جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ, سونداي-اق ارشالى اۋدانى توتەنشە جاعدايلار باسقارماسىنىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا. دەگەنمەن جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق الاڭداۋلى. «ەگەر ۋاقىتىندا كومەك كەلمەسە, سۋ قالاعا جەتىپ بارۋى مۇمكىن» دەيدى تۇرعىندار.
استانا قالاسىنا جاقىن ورنالاسقان جىبەك جولى اۋىلىنىڭ ماڭىندا ەرىگەن قاردىڭ سۋى كۇن جىلىنعان سايىن كوتەرىلىپ جاتىر. قازىر ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىندارى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ۇستاپ, سۋدى توقتاتۋ ءۇشىن قاپتارعا توپىراق سالىپ, دامبا تۇرعىزۋدا. ەكى كۇننەن بەرى بۇل جۇمىسقا استانادان دا ازاماتتار كەلىپ, كومەكتەسىپ ءجۇر. سونىڭ ءبىرى – «جاستار رۋحى» مەن «استانا جاستارى» قوزعالىسىنىڭ 150-گە جۋىق ەرىكتىسى.
قازىر جىبەك جولى اۋىلىنىڭ ماڭىندا ەرىگەن سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى تۇرعىن ۇيلەردى سۋ باسۋ قاۋپى بار. وسىعان وراي, استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى قورعانىس قۇرىلىسىن سالۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى تەحنيكانى, ينەرتتى ماتەريالدار مەن توپىراق سالىنعان قاپشىقتاردى اكەلدى. دەگەنمەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار الەۋمەتتىك جەلىدە جىبەك جولى اۋىلىنا كومەك قولى ءالى جەتپەي جاتقانىن العا تارتىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا, ەگەر بۇگىن-ەرتەڭ استانادان سۋدى توقتاتۋعا كومەك كەلمەسە, سۋ جىبەك جولى مەن كۇيگەنجار اۋىلىن شايىپ كەتۋى مۇمكىن.
بۇعان دەيىن استانا قالاسىنىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان قوياندى مەن تالاپكەر اۋىلدارى, قوسشى قالاسىنىڭ ماڭىنداعى تايتوبە ەلدى مەكەنى دە سۋدىڭ استىندا قالا جازداعان ەدى. بۇل اۋىلداردا قىس بويى جينالعان قار ۋاقىتىندا سىرتقا شىعارىلماي, تۇرعىنداردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ, ابىگەرگە تۇسىرگەن بولاتىن.
«ەندى جىبەك جولى سۋىن توقتاتپاسا, وندا سۋ دالا ارقىلى ءوتىپ, بارلىق ەلدى مەكەندى سۋ باسۋى ىقتيمال. سۋ كۇيگەنجارعا جاقىندادى, ەسىل تولىپ كەتتى» دەدى اۋىل تۇرعىندارى. ال سالا ماماندارى استانا قالاسىن سۋ باسۋ قاۋپى جوق دەپ سەندىردى. تاسقىندى بولدىرماۋ ءۇشىن ەلوردا ىرگەسىندەگى تايتوبە اۋىلىندا جاعالاۋدى بيىكتەتۋ, سۋدى تەز وتكىزۋ ءۇشىن كوپىر بۇزۋ سياقتى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر.
اتباسارداعى احۋال الاڭدارلىق
اقمولا وبلىسىنا قاراستى اتباسار قالاسىندا جاباي وزەنى ارناسىنان اسىپ, اۋداندا توتەنشە جاعداي جاريالاندى. مۇنى اۋدان اكىمى امانبەك قالجانوۆ مالىمدەدى.
وبلىستىق تج دەپارتامەنتىنىڭ رەسمي وكىلى ەرسايىن قويشىباەۆتىڭ ايتۋىنشا, توتەنشە جاعداي ماماندارى مەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار بىرلەسىپ سۋدىڭ جولىن بوگەۋ جۇمىستارىن قولعا العان. ينەرتتى ماتەريالدار دايىنداعان. بۇل جۇمىستارعا قۇتقارۋشىلار مەن اسكەريلەر جۇمىلدىرىلىپ, ەرىكتىلەر دە اتسالىسۋدا.
– اتباسارداعى جاعداي ءجىتى باقىلاۋدا. تۇرعىنداردى ەۆاكۋاتسيالاۋ, نىساندار مەن تۇرعىن ۇيلەردى قورعاۋ شارالارى جۇرگىزىلۋدە. قازىرگى ۋاقىتتا موتوپومپالاردىڭ كومەگىمەن ەرىگەن سۋدى سورۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ازاماتتىق قورعاۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىنىڭ 400-دەن استام ادامى مەن 100 تەحنيكاسى جۇمىلدىرىلدى, – دەدى رەسمي وكىل.
استاناعا جاقىن بۇل ەلدى مەكەندى بىلتىر دا سۋ باسىپ, جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتى ءبىراز ابىگەرگە سالعان بولاتىن. سول كەزدە دە تۇتاستاي كوشەلەر سۋعا باتىپ, تۇرعىندار باسپاناسىنان شىعا الماي قالعان ەدى. وكىنىشتىسى, جىلدا قايتالانسا دا, جەرگىلىكتى اكىمدىك سۋ تاسقىنىنىڭ الدىن الۋعا قارسى ەش امال-ايلا تابا الار ەمەس.
رەسمي دەرەكتەرگە ءسۇيەنسەك, 2014 جانە 2017 جىلدارى اتباسار قالاسىندا سۋ تاسقىنىنىڭ سالدارى اسا قاتتى بولدى. 2014 جىلى 554 ءۇي سۋعا كەتسە, 2017 جىلى 600-گە جۋىق تۇرعىن ءۇيدى سۋ باسىپ, جارامسىز كۇيگە تۇسكەن. بيۋدجەت قارجىسى شىعىندالىپ, ءۇيىن مۇلدەم قالپىنا كەلتىرۋگە بولمايتىندارعا جاڭادان باسپانا سالىنعان. ءدال وسى جىلدارى جاباي وزەنىنىڭ ارناسى 6 مەترگە دەيىن كوتەرىلىپ, شەكتى مەجەدەن ەكى ەسە اسىپ كەتتى. دەگەنمەن بۇل جىلدارى تاسقىن سۋدىڭ قاتەرى اسا كۇشتى بولعانمەن, سۋ وزەنگە تاياۋ ورنالاسقان تۇرعىن ۇيلەردى عانا شايعان. ال بيىل اتباسارلىقتار اسا قاتتى الاڭداپ وتىر. ويتكەنى بۇعان دەيىن ەشقاشان سۋ باسپايتىن جاباي وزەنىنەن شەتكەرى ورنالاسقان كوشەلەر مەن اۋدانداردى دا سۋ باسىپ, اۋلالارعا, ونىڭ ىشىندە كەيبىر جەر ۇيلەرگە دەيىن سۋ كىرگەن.
قوياندىدا جاعداي قالىپتى
ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىندا استانا ماڭىنداعى قوياندى اۋىلىن دا سۋ باستى. بۇگىنگى تاڭدا سۋ قاۋپى سەيىلدى مە؟ قازىرگى احۋال قالاي؟ بيىل نەگە ەلدى مەكەن سۋ استىندا قالدى؟ توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرى قانداي جۇمىس اتقارىپ جاتىر؟
توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, قوياندىدان بيىل 150 مىڭ تەكشە مەتر قار شىعارىلىپ, 100 مىڭ تەكشە مەترگە جۋىق ەرىگەن سۋ تارتىلدى. اقمولا وبلىسى مەن استانا قالاسى تجد جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاننىڭ 35 تەحنيكاسى, 100-دەن اسا ادام جانە 41 موتوپومپا جۇمىلدىرىلدى. قازىرگى تاڭدا جاعداي قالىپتى.
2004 جىلى قوياندى اۋىلىندا 58 ءۇي بولسا, قازىرگى تاڭدا 5 مىڭعا جۋىقتادى. اۋىلدا 180 شاقىرىمعا سوزىلعان جول جانە 108 كوشە بار. سونىمەن بىرگە قوياندىدا 40 مىڭعا جۋىق حالىق تۇرادى. اۋىلدا جەدەل ەۆاكۋاتسيالانعان ادامدار جوق. اۋىل اكىمى باقىتحان سولتانباي اۋىلداعى جاعدايدىڭ نەدەن شىعىپ وتىرعانىن ايتىپ بەردى.
– كوپ فاكتور بار. سونىڭ ءبىرى – قويادى باس جوسپارسىز قۇرىلعان اۋىل. ەلدى مەكەننىڭ باس جوسپارى تەك 2018 جىلى عانا بەكىتىلدى. اۋىلدىڭ كوپتەگەن ءۇيى تاسجولدان تومەن ورنالاسقان. بىلتىر 16 شاقىرىمعا جۋىق جول سالىنعان بولاتىن. قۇرىلىس نورمالارى مەن ارنايى ستاندارتتارى ساقتالماي ۇيلەر سالىنا بەرگەن. جالپى اۋىل الدىمەن ينفراقۇرىلىم قالىپتاسىپ, كەيىن عانا قولدانىسقا بەرىلۋگە ءتيىس, ال قوياندى – ولاي قۇرىلماعان ەلدى مەكەن. كوبىنە جول جيەگىندە تۇرعان ۇيلەردىڭ ىرگەسىنەن سۋ كىرىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە فۋندامەنتى دە بيىك سالىنباعان. توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرى جۇمىلىپ, سۋ باسۋ قاۋپى بار كوشەلەردىڭ سۋىن سورعىزىپ جاتىر, – دەدى قوياندى اۋىلىنىڭ اكىمى.
سونىمەن قاتار اكىم بۇكىل ماسەلە جولدان باستالىپ وتىرعانىن ايتتى. ويتكەنى اۋىل قۇرىلعاننان بەرى زاڭسىز ايماققا ءۇي سالا بەرگەن تۇرعىندار بار. ءتىپتى كەيبىرى ءۇيىن زاڭداستىرىپ العان. بۇل ءوز كەزەگىندە تولىق اۋىل جوسپارىنىڭ قۇرىلۋىنا كەسىرىن تيگىزۋدە.
– قوياندىداعى قاردى تولىق شىعارۋ ءۇشىن وبلىستان كەمى جارتى ميللياردقا جۋىق قارجى بولىنۋگە ءتيىس. بيىل قار شىعارۋعا 55 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان. بىراق بۇل ازدىق ەتەدى. الداعى ۋاقىتتا اۋداندىق ءماسليحات بۇل ماسەلەنى قولعا الىپ, بيۋدجەتىمىزدى كوبەيتسە دەيمىز. قازىرگى تاڭدا احۋال تۇراقتاندى. قۇتقارۋ جۇمىستارى تىڭعىلىقتى جۇرگىزىلۋدە, – دەدى اۋىل اكىمى.
قالا ماڭىنداعى بارلىق ەلدى مەكەندە قۇتقارۋشىلار جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن جانە ۇلتتىق ۇلاننىڭ ساربازدارىمەن بىرلەسىپ, تاۋلىك بويى تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋدە. ولار قاجەتتى تەحنيكامەن جانە قۇرالدارمەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلگەن. مامانداردىڭ مالىمدەۋىنشە, بۇگىنگى تاڭدا بارلىق ەلدى مەكەندە جاعداي باقىلاۋدا, بىراق سۋ تاسقىنى قاۋپى ءالى دە ساقتالۋدا.
