«…كەلىسىمىمدى اعاڭ بەرىپ قويىپتى. ءوزىم بۇرىنىراق ەستىسەم, ات-تونىمدى الا قاشار ەدىم. ويتكەنى, سوزگە شورقاقپىن عوي» دەپ, كۇلىپ قارسى الدى اپاي. دوڭگەلەك ءجۇزدى, جۇقا ءوڭدى, كوزىلدىرىكتى اقسارى ايەل. قولىندا وتاعاسىنىڭ سىرتى قارا كىتابى بار. راسىندا, اڭگىمەگە شورقاق. ءبازبىر بۇرىمدىلارداي سۋسىلداپ تۇرعان جوق. بۇل – «قۇتمەكەن», «ءور التاي, مەن قايتەيىن بيىگىڭدى», «مۇنار تاۋدى, مۇزارت شىڭدى اڭسايمىن», «كوڭىلدىڭ كوك دونەنى», «باتقان كۇننىڭ بوياۋى» سىندى كىتاپتارىمەن تانىس قالامگەر الىبەك اسقاروۆتىڭ ۇيىندەگى جەڭگەي. ەسىمى – زايگۇل.
«ءبىز دە سىباعا جەۋگە لايىق جىگىتتەر ەدىك»
جازۋشى شاڭىراعىن نەگە جاعالادىق؟.. ەل الدىندا جۇرگەن الەكەڭدى قىرىق جىلعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى ءبىر جاستىقتا باسى تۇيىسكەن جارىنان ارتىق كىم بىلەدى؟ سودان كەيىن عوي, زايگۇل اپايدى مازالاعانىمىز.
الدىمەن, وتاناسى جونىندە از-كەم اڭگىمەلەسەك. جاڭا ايتتىق, كوپ سويلەمەيدى. كومەيىنەن ءسوز ءتۇسىرۋ ارلاننىڭ ازۋىنان باعلان قوزىنى اراشالاعاننان قيىن. تەك ەرىنىڭ قامىنا جاراتىلعان نازىك جانداي. ايەل بىتكەن وسىنداي-اق بولسىن دەگىزەدى! قۇداي قوسقان قوساعىن جارىن پاتشاداي كورەتىنى ىسىنەن دە, سوزىنەن دە بايقالىپ تۇر.
وسى زايگۇل جەڭگەمىز عوي, ىلگەرىدە, استانا ارقاعا كوشكەن جىلدارى ءبىزدىڭ گازەتتىڭ ەسەپ-قيساپ بولىمىندە قىزمەت ەتىپتى. وندا جۋرناليست-جازۋشى ديداحمەت ءاشىمحان «استانا اقشامىنىڭ» باس رەداكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. جۋرناليستيكانىڭ باسقا دا بىرقاتار ساقا جىگىتتەرى وسى باسىلىمدا. ءبارى «بويداق». ويتكەنى, جاڭا ەلورداعا ايەل, بالا-شاعالارىن ءالى كوشىرىپ اكەلە قويماعان. ءبارى پاتەر جالداپ تۇرادى.
بىردە ديداحمەت اعا الماتىعا جول جۇرمەك بولادى. ونى ەستىگەن زايگۇل جەڭەشەمىز سول كىسىنىڭ جولازىعى دەپ ءبىر دوربا ەت اسىپ اكەلەدى عوي. ديدەكەڭ رەداكتسياداعى جىگىتتەرمەن اڭگىمە سوعىپ وتىرىپ, «ويبۋي, مەن جولعا شىعۋىم كەرەك ەكەن عوي. قالدىم, ويباي, قالدىم پويىزدان» دەپ, اپىل-عۇپىل اتتانىپ كەتەدى. ءبىر ۋاقىتتا زاكەڭ كەلەدى. «ديداحمەت قايدا؟» «كەتىپ قالدى». «وي, مەن ەت اسىپ اكەلىپ ەدىم, اعالارىڭنىڭ سىباعاسى سەندەرگە بۇيىرعان ەكەن, جەي قويىڭدار» دەپ, رەداكتسياداعى جىگىتتەردىڭ الدىنا قويا سالىپتى. سوندا تالعات باتىرحان ەت جەپ وتىرىپ «تاتە, ءبىز دە ءوز الدىمىزعا سىباعا جەۋگە لايىق جىگىتتەر ەدىك قوي» دەپ قالادى قاراپ وتىرماي. بۇل ازىلگە پالەندەي ءمان بەرەدى دەپ ويلاعان با؟ زايگۇل اپاي ەرتەڭگىسىن تاعى ءبىر تاباق ەت اسىپ, الىپ كەلىپتى…
«كىشكەنە سۋرەتىم كەۋدەسىنەن تۇسپەيتىن»
اپايدان الەكەڭمەن العاشقى تانىستىعى توڭىرەگىندە سىر سۋىرتپاقتادىق. «جۇرگەن جەرى كوڭىلدى بولاتىن» دەيدى. سۇلۋ زايگۇلدى جاۋلاپ العان الىبەكتىڭ وسى مىنەزى بولسا كەرەك. «مەنىڭ كىشكەنە سۋرەتىم بار ەدى. سونى كەۋدەسىنە توسبەلگى سەكىلدى تاعىپ الاتىن. مۇنى ماعان دەگەن ىستىق سەزىمىنىڭ ءبىر ايعاعى دەپ ءتۇسىندىم». مىنە, قالام يەسى سەزىمگە ادال كەلەدى. جۇرەگى قالاعانىن قۇلاي سۇيەدى. التايدىڭ وعلانى ارۋىن قولىنا سولاي قوندىرعان ەكەن…
سوڭعى كەزدەرى قالامىمەن ايەل بەينەسىن كەلىستىرىپ سومداپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ جارىنان «الەكەڭنىڭ شىعارمالارىنان ءوزىڭىزدى كەزدەستىرمەيسىز بە؟» دەپ سۇرادىق. «مەن الىبەكتىڭ قاي تۋىندىسىنىڭ بولماسىن, العاشقى وقىرمانىمىن. «ايەل پاراساتىنىڭ» كەيبىر تۇستارىنان ءوزىمدى كورەم. ماسەلەن, «قالجان مەن ءلازيزادا» مەنىڭ مىنەزدەرىم بار» دەيدى اپاي.
ءبىر قىزىعى, زايگۇل «ايەل پاراساتى» كىتابى جارىققا شىققانشا, مۇقاباسىنا تۇڭعىش نەمەرەلەرى اقەركە ەكەۋىنىڭ سۋرەتىن قويعانىن بىلمەپتى. «الپىس جاسقا تولعانىمدا اكەلىپ ءبىر-اق كورسەتتى. شاماسى, قارسى بولاتىنىمدى ءبىلدى عوي دەيمىن» دەپ, سىقىلىقتاي كۇلەدى.
«قايران, ورالحان اعا!..»
«ساۋىتبەكپەن, ديداحمەتپەن, ماريامەن, كادىربەك اعامەن ستۋدەنت كەزىمىزدەن ارالاسامىز. 1975 جىلى ۇيلەنىپ, الماتىعا كەلگەننەن ورالحان اعانىڭ وتباسىمەن ارالاستىق» دەپ, الەكەڭنىڭ ورتاسى جونىندە اڭگىمەگە كوشتى اپاي. ورالحان بوكەيدىڭ دە كوڭىلدى, جايدارى جان بولعانىن ەسىنە الدى. وتباسىلىق ەسكى البومدى اقتارىپ وتىرعاندا, «التايدىڭ كەربۇعىسى» اتانعان قالامگەردىڭ سۋرەتى كوزىمىزگە كوپ شالىندى. «مىناۋ تەلەديدار كورىپ وتىرعاندا, مىناۋ تاۋدىڭ ەتەگىندە سەرۋەن قۇرىپ جۇرگەندە تۇسكەن اعالارىڭمەن. ال, مىناۋ جۇمىس بابىندا…» دەپ تانىستىرادى وتاناسى.
«قايران, ورالحان اعا, تابالدىرىقتان اتتاعاندا داستارحاننىڭ مول جايىلىپ تۇرعانىن ۇناتاتىن ەدى. اسىرەسە, كىشكەنە بالالاردى كورە قالسا, ەلجىرەي كەتەتىن. تۇڭعىشىمىزدىڭ ەسىمىن ءىڭكار دەپ قويعان دا سول كىسى بولاتىن. ەندى بوسانىپ, پەرزەنتحانادا جاتقانىمدا, تىلدەي قاعازعا جازىپ ءجىبەرىپتى, «ءسابيدىڭ ەسىمىن وسىلاي قويارسىڭدار» دەپ». اعاسى جايلى ساعىنىشپەن سىر اقتارعان اپاي ايمان جەڭگەسىنىڭ تۇڭعىشىنا كىندىك شەشە بولعانىن جەتكىزدى. «ورالحان سول جىلدارى «جالىن» جۋرنالىندا ىستەيتىن. «ىڭكار» تاقىرىبىمەن شىعارماسى دا جارىق كورگەنى ەسىمدە» دەيدى.
سەمەيدەگى ساۋدا تەحنيكۋمىن ءبىتىرگەن زايگۇل اپاي ورالحان بوكەيدىڭ ۇيىنە جاقىن مەكەمەلەردىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەيدى. ايمان جەڭگەسى ءجيى سوعىپ تۇرادى ەكەن. «مامىر ايى بولسا كەرەك, قولىندا كونفەت تولى قورابى بار, كەلدى. «مىنانى كىندىك بالاما اپارىپ بەرشى» دەدى. ءجۇزى سىنىق, رەڭى ءبىرتۇرلى. جاعدايىن سۇرادىم. «اعالارىڭ قىرىمعا دەمالۋعا كەتىپ ەدى» دەپ قىسقا قايىردى. ماعان قوشتاسقانداي اسەر قالدىردى سوندا… ارادا ەكى-ءۇش كۇن وتپەي قارالى حابار جەتتى عوي». وسىنى ايتقان اپاي ءبىر ءسات تەرەڭ ويعا ەرىك بەرگەن…
جازۋدا كۇي تالعامايدى
قالام ۇستاعانداردىڭ كوبىسى تىنىشتىقتى قالايدى, كۇي تالعايدى. ال, الىبەك اعاعا ءبارىبىر كورىنەدى. ەڭ باستىسى, بالا-شاعاسى قاسىندا بولسا, بولعانى. جاڭا زاماننىڭ جازۋشىلارىنداي, كومپيۋتەرگە دە تەلمىرمەيدى ەكەن. الدىمەن, كادىمگى قالامعا جۇگىنەدى, قاعازعا تۇسىرەدى. «ءبىراز جىل پاتەر جالداپ جۇردىك قوي. سوندا الدىنا كىشكەنە ۇستەلدى قويا سالاتىن دا جازا بەرەتىن. بالالاردىڭ ۋلاپ-شۋلاعانى, مەنىڭ وتباسى شارۋاسىمەن ارى-بەرى جۇرگەنىم ونىڭ مازاسىن المايتىن, ويىن بولمەيتىن» دەگەن جازۋشى جارى ءسوزىن جالعاي بەردى: «1985 جىلى ءۇي الدىق. ول ۋاقىتتا جازۋشىلاردى وداق دەمالىس ورىندارىنا جىبەرىپ تۇراتىن. بىردە سونداي ءبىر دەمالىسقا كەتەتىن بولدى. جولىنا بەس-التى اي دايىندالدىق. بىراق, سول كەتكەنىنەن كەلگەنى تەز بولدى. «ول جاقتا جازا المايدى ەكەنمىن» دەپ, ۇيدە وتىرىپ جازدى شىعارمالارىنىڭ كوبىن».
…بولمەنىڭ ءتورت قابىرعاسى كىتاپپەن قالانىپ تۇر. وتاناسىنىڭ ايتۋىنشا, الەكەڭنىڭ كىتابى بەس مىڭنان اسىپ جىعىلادى ەكەن. «ءبىرازى الماتىدا, كوشىپ-قونىپ جۇرگەندە قالدى, شاشىلدى. كىتاپحانالارعا وتكىزدىك. ايلىق جالاقىسىن العان سايىن كىتاپ ساتىپ الادى, جۇرگەن جەرىنەن جينايتىن دۇنيەسى – كىتاپ». قامىعىپ ەمەس, قۋانىپ اڭگىمەلەپ وتىر. «نەمەرەم اقەركە كىتاپقۇمار. اتاسىنىڭ كىتاپحاناسىنان ابايدىڭ قاراسوزدەرىن, ولەڭدەرىن وقيدى. بىرنارسەلەردى جازعان بولادى. ەلگە بارعاندا بالانىڭ سەزىمىنەن تۋعان شۋماقتارىن «التايىم – التىن بەسىگىم» دەگەن اتپەن كىتاپشا قىلىپ شىعاردىق» دەيدى سوسىن. بالالارى دا, نەمەرەلەرى دە قازاقشا وقىپتى, ءبىلىم الىپتى. بۇل دا ءبىر شەشىمىن توسقان جەكە ماسەلە بۇگىندە. ويتكەنى, اۋزىن ايعا بىلەگەن بىرقاتار قالامگەرلەردىڭ ۇرپاعى قازاقشا بىلمەيتىنى بۇكپەسىز شىندىق.
«نەگە بالالارعا ۇرىسپايسىڭ؟»
كەڭەس زامانىندا شىققان «وگونەك» دەگەن جۋرنال بالا الىبەكتىڭ سۇيىكتى باسىلىمى بولسا كەرەك. جۋرنالعا شىققان سۋرەتتەردى قيىپ جيناۋدى حوببيىنە اينالدىرعان كورىنەدى سوندا. ءبىر بۋماسى ءالى كۇنگە ساقتاۋلى. جازۋشىنىڭ سول ەڭبەكقورلىعى بۇگىن دە بويىندا. «شارۋاقورلىعىنىڭ ارقاسىندا عوي وسى بيىككە شىققانى. بوس ۋاقىتى بولمايدى, جازا بەرەدى. ەپتەپ ءۇي شارۋاسىنا ارالاسادى. الايدا, ءوزىم كوپ نارسەنى ايتا بەرگىم كەلمەيدى» دەيدى اپاي.
الەكەڭدى قاراۋىندا قىزمەت ەتكەندەر ونىڭ قاتالدىعىن ءسوز ەتىپ جاتاتىنىن قۇلاعىمىز شالعان. سويتسەك, وتاعاسى ءوز ۇيىندە وتە جايلى ەكەن. «نە ماعان, نە بالالارعا داۋىس كوتەرگەنىن ەستىمەپپىن. ءبىر-بىرىمىزگە قاتتى سويلەپ كورمەپپىز. كەيدە كەيمىن عوي «نەگە بالالارعا ۇرىسپايسىڭ؟» دەپ. تەك ەركەلەتەدى».
اسحات رايقۇل
