ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 20 ساۋىرىندە ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆپەن سۇحبات جارىق كورگەن ەدى.
ءتىل جاناشىرى ءوز كەزەگىندە ءتىلدىڭ ءجۇز مىڭداعان بايلىعىنىڭ ىشىنەن كۇندەلىكتى قولدانىسقا, تۇرمىسقا, قارىم-قاتىناستىڭ باسقا دا تۇرلەرىنە قاتىستى ەتىپ ىرىكتەپ, ءتىلدى ۇيرەتۋدى قولعا العاندىقتارىن ايتتى. ءتىلدىڭ بايلىعى ءوز الدىنا, ونىڭ قىزمەتىن دە ويلاۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى. الەمدىك قاۋىمداستىقتا ەشكىمنىڭ ءتىلدىڭ بايلىعىمەن ماقتانبايتىندىعىن ايتىپ, ونىڭ قىزمەتىن ارتتىرۋدى قولعا الۋ كەرەكتىگى جونىندە ناقتى پىكىرىن ءبىلدىرىپ, تاجىريبە جۇزىندە اتقارىپ وتىرعان جۇمىستارىمەن ءبولىستى. بۇدان وزگە وسى ءتىلىمىزدىڭ توڭىرەگىندە قوردالانىپ قالعان بىرنەشە ماسەلەگە توقتالدى. سول-اق ەكەن, جازىلعان جاي جاڭعىرىپ, قوعامدىق پىكىر-تالاس تۋدىردى. سۇحباتىمىز اباي.kz اقپاراتتىق پورتالىندا, Elarna.com ماڭىزدى اقپاراتتار جاريالايتىن اقپارات ورتالىعىندا, 365info.kz سايتىندا باسىلىپ, قوعامدىق تالقىلاۋعا ءتۇستى. وقىرماندار رەداكتسيامىزعا قوڭىراۋ شالىپ, ءوز پىكىرلەرىمەن بولىسۋدە. «انا ءتىلىن قايتسەك تۇرالاتىپ المايمىز؟» دەپ الاڭداعان قالىڭ وقىرماننىڭ بىرقاتار پىكىرىن جاريالاۋدى ءجون دەپ تاپتىق.
سايا نۇر :
ماسقارا, سوندا عالىم-پروفەسسورلارىمىز وقۋلىقسىز ديپلوم الىپ ءجۇر مە؟ ەستىمەگەن ەلدە كوپ دەگەن؟! بۇل ءبىلىم سالاسىنىڭ ابدەن بەرەكەسى كەتكەن ەكەن. تىلگە دە, وقۋلىققا دا جانى اشىپ جاتقان ادام جوق…
نۇرلان:
تاقىرىبىنا قاراپ, شوشىپ كەتىپ ەدىم. سويتسەم, وتە ساۋاتتى كوتەرىلگەن ماسەلە ەكەن. راحمەت, سىزدەرگە!. الدىمەن قىزمەتىن ويلاپ العانىمىز دا ءجون-اۋ ءبىر ءسات. مىسالى, ءوزىم جاقىندا عانا اعىلشىن ءتىلىن وقىپ باستادىم. سوندا وسىنداي ادىستەمەلىك وقۋلىقپەن كۇندەلىكتى قاجەت سوزدەردى ۇيرەنىپ, اعىلشىننىڭ قاراپايىم سوزدەرىمەن عانا كىتابىن وقىپ ءجۇرمىز. ناتيجەسى جامان ەمەس. ادەبي تىلدەرىن ءبىلىپ جاتپاساق تا, كەز كەلگەن اعىلشىنمەن ەركىن سويلەسە الاتىنداي حالگە جەتەمىن دەگەن ويدامىن. مۇنىڭ نەسى جامان؟ بەرگى جاعىمەن ويلاپ, بايبالام سالا بەرمەي ماسەلەنىڭ دۇرىس جولمەن شەشىلۋىنە ءمان بەرەيىك تە.
ءابۋ:
ەربول مىرزا, اڭگىمەڭىز دۇرىس, جاقسى. تەك ەسىڭىزدەن مىنانى شىعارماڭىز: ءتىل بايلىعى جۇتاڭ ادامنىڭ ويى دا جۇتاڭ بولادى. ياعني ءتىل بايلىعىن ەكىنشى كەزەككە قويۋ – قاتە.
ايىم ەراليەۆا:
ەربول, اعا, ءسىزدىڭ كوتەرىپ جۇرگەن ماسەلەڭىز وتە ورىندى. كوپ سوزدەرىمىزدى باسقا ۇلتتاردىڭ ساناسىنا بىردەن سىڭىرەمىز دەگەن ويىمىز ءبىزدى اداستىرىپ كەلەدى. بۇل جەردە اڭگىمە «باي ءتىلىمىزدى قويا تۇرايىق» دەگەننەن تۋىنداپ وتىرعان جوق. راسىندا دا, الدىمەن ادىستەمەلىك وقۋلىقتارىمىزدى جوندەپ وزگە ۇلت وكىلدەرىنە, ەڭ قاسىرەتى, ءوزىمىزدىڭ ورىستانىپ كەتكەن باۋىرلارىمىزعا ءتىلىمىزدى ۇيرەتەيىك دەپ وتىر. ەربول اعا مۇنى ايدان الىپ وتىرعان جوق. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنىپ ايتىپ, جاساپ وتىر ەكەن. ەندى وسى بويىنشا جۇمىس جۇرە بەرسە, جەمىسىن بەرەدى دەپ ويلايمىن.
التاي:
ەربول مىرزامەن تولىقتاي كەلىسەمىن. ءوزىم اعىلشىن ءتىلىن تولىقتاي مەڭگەرە باستاعانىمدا ءدال وسى ماسەلەگە تىرەلگەنمىن. 200 الدە 300 تىرەك سوزدەردىڭ ءتىزىمىن جاساۋ كەرەك, سوندا ءتىل ۇيرەنۋ وڭايىراق بولادى. جانە قاراپايىم نارسەلەردەن باستاۋ كەرەك. ايتپەسە الۋان ءتۇرلى سينونيمدەر وتە كوپ, ولاردى ۇيرەنۋ وتە قيىن. اعىلشىن ءتىلىنىڭ وقۋلىقتارىن قاراڭىزدارشى, قانداي تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان؟! بىزدەگى ءتىل ماماندارى شەتتەرىنەن جالقاۋ, كوكىرەكتەرى قاراڭعى, نامىستارى جوقتاي كورىنەدى كەيدە. ايتپەسە, 20 جىلدا تىم بولماسا ءبىر جاقسى وقۋلىق شىعارۋعا بولاتىن ەدى عوي.
مالىك بەكارىس:
ەربول مىرزانىڭ سوزدەرىندە نەگىز بار. تەك تىلدە ەمەس, ءومىردىڭ بارلىق سالالارىن جۇيەسىزدىك جايلاپ العان. بار جۇيەنى تاس-تالقان قىلدىق, جاڭا جۇيە قالىپتاستىرىلمادى.25 جىل ماقتانۋمەن كەلەمىز.
!! :
ءسىز 137 سوزبەن ۇيرەتەم دەپ وتىرسىز. جاڭا عانا سبەربانكتەن كەلدىم, ىشىندە ءبارى قازاق. بىراق, شۇلدىرلەپ وتىر. قازاقشا سۇراسام, «نە پونيالا» دەيدى. ەلدە ءبىرى وزگە تىلدە وزەۋرەپ وتىرسا, قايداعى جارقىن بولاشاق؟ «ءوز ءتىلىڭدى بىلمەسەڭ جۇمىسقا المايمىز» دەپ ايتسا, سوندا وزدەرى-اق قازاقشا سايراپ وتىرار ەدى. «وني سامي نە حوتيات نا سۆوەم يازىكە گوۆوريت» دەپ الدەكىمدەردىڭ ايتىپ وتىرعانىن ەستىپ ەدىم اۆتوبۋستا. جىلايتىن جاعداي.
وقۋشى ويى
ءتىلىمىزدىڭ تۇندىگى قاشان تۇرىلەدى؟
گازەتتەرىڭىزدە جاريالانعان وسى سۇحباتتان كەيىن مەن ابدەن ويلاندىم. ەربول اعانىڭ «ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن ماماندار دۇرىس دايارلانبايدى» دەگەن پىكىرىمەن وقۋشى رەتىندە كەلىسەمىن. بۇل وسى ادىستەمەلىك وقۋلىقتاردىڭ السىزدىگىنەن تۋىنداپ وتىر. قازاقتىڭ ءتىل بايلىعىندا شەك جوق. شۇرايلى تىلىمىزبەن ماقتانامىز, بىراق ءوز ءتىلىمىز ءوز ەلىمىزدە وگەيدىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن جوق پا؟ قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسكەندە عانا ءوز تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن بىلدىرەدى, وزىنەن كەيىنگىگە ونەگە كورسەتەدى. سول ارقىلى ءتىلدى ساقتاپ, سول ارقىلى ءتىلدى بايىتىپ, دامىتادى.
«شيرەك عاسىرداي ۋاقىت قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ناتيجە بەرمەي كەلسە, وعان ءتىل سالاسىندا جۇرگەندەردىڭ دە «ۇلەسى» بار دەپ ويلايمىز. ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ كۇندەلىكتى قاراپايىم قولدانىسىنا ەڭ قاجەتتى بەلسەندى لەكسيكانى تاڭداۋ سياقتى ماڭىزدى باستامانى بىرلەسە اتقارۋدىڭ قامىنا كىرىسكەنى ءجون. سوندىقتان ءوزىمىز بايىرعى دا باي, بەينەلى دەپ ءجيى ايتاتىن ءتىلىمىزدى انا ءتىلىن بىلمەيتىن قانداستارىمىزعا, مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن وتانداستارىمىزعا دۇرىس, ءتيىمدى جولدارمەن ۇيرەتە الساق, وندا ەڭبەگىمىزدىڭ اقتالعانى» دەيدى ەربول تىلەشوۆ. راسىندا دا, بىزدە وسى ءبىر-اق جول قالعان سياقتى. الدىمەن وسى باعىتتا اۋقىمدى شارالار جۇزەگە اسسا, ءتىلىمىزدىڭ تۇندىگى تۇرىلەتىن شىعار.
ءوزىمنىڭ زامانداستارىما ءتىل ءۇشىن تاباندىلىقپەن كۇرەسۋدى توقتاتپايىق دەگىم كەلەدى. بىرەۋ ساعان سۇراق قويسا, قازاقشا جاۋاپ بەر. قازاقشا امانداس. كەزدەسكەن كەز كەلگەن اداممەن قازاقشا سويلەس. الەۋمەتتىك جەلىدە تەك قازاقشا, قاتەسىز جاز. ءبارىن, ءبارىن قازاقشا تالاپ ەتۋگە تولىقتاي قۇقىمىز بار. كۇنبە-كۇن كۇرەسۋ ارقىلى عانا ءبىز جەڭىسكە جەتە الامىز. تابانداپ تۇرىپ تىرەسۋ دەگەن وسىنداي قاراپايىم نارسەلەردەن كورىنىس تابۋ كەرەك. ايتپەسە, «ءتىلىمىز ونداي, مۇنداي» دەپ قۇر بايبالام سالعاننان بارار جەرىمىز بەلگىلى بولىپ وتىر. سولاي!
شىڭعىس رازحانوۆ,
№66 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ
10-سىنىپ وقۋشىسى
ءتۇيىن:
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى, وسىنداي ماقساتتى ءھام جۇيەلى جۇمىس ەلىمىزدە تەزىرەك اتقارىلۋى كەرەك. «ادىستەمەنىڭ ءبىرىنشى جۇمىسى, ول – ءسوزدى سارالاۋ. ءبىز ءسوزدى سارالاپ الماي, ۇيرەتۋدى باستاپ كەتتىك» دەگەن ەربول تىلەشوۆ پىكىرىنىڭ جانى بار. سوزدەر بەزبەنگە سالىنعانداي ولشەنىپ بەرىلگەندە عانا العا قويعان ماقساتىمىز ورىندالۋى مۇمكىن. قىسقا قايىرعاندا, ءتىل تۇعىرىن بيىكتەتۋگە ارنالعان ناقتى شارالار قابىلداۋ قاجەت.
ءسىز دە اتسالىسىڭىز, وقىرمان! پىكىر بىلدىرەمىن دەسەڭىز, ءتور – سىزدىكى!
گۇلجان راحمان
