مامان دايارلاۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمى وسىنداي ماقساتتى كوزدەيدى
الەمدىك تاجىريبەدە كادر دايارلاۋ ءىسى تيىمدىلىگىن جوعالتپاس ءۇشىن ەكى جاعدايعا ۇدايى كوڭىل بولىنەدى: ءبىرىنشىسى – ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ جۇمىس بەرۋشىلەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناسى, ەكىنشىسى – وقۋ ۇدەرىسىن نارىق تالاپ ەتەتىن بىلىكتىلىككە ۇيرەتەتىندەي قىلىپ جەدەل بەيىمدەپ وتىرۋ.
بىرنەشە جىلدان بەرى تالقىعا سالىنسا دا, توقەتەرى تابىلماعان جاۋىر ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى ەندى تارقاتىلا باستاعان سياقتى. ويتكەنى, بۇدان بىلاي ەڭبەك نارىعىنىڭ بۇگىنگى ءھام كەلەشەك سۇرانىسىنا بولجام ۇدەمەلى يندۋستريالىق-ينننوۆاتسيالىق مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا سۇيەنىپ جاسالاتىن بولدى.
ون وقۋ ورنىنا 10 ملرد بولىنەدى
ەڭ ۇلكەن جاڭالىق – ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارىن عىلىمي-تەحنيكالىق تۇرعىدان جانە كادرمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ ۆەدومستۆوارالىق دەڭگەيىندە قارالىپ, 14 يندۋستريالىق باعىت بويىنشا مامان دايىنداۋ كارتاسى ازىرلەندى. اتاپ ايتساق, ولار: سيرەك مەتالداردى يگەرۋ, گەولوگيالىق بارلاۋ, اۆتوموبيل جانە ماشينا قۇراستىرۋ, تاماق ونەركاسىبى, قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعارۋ, تەمىرجول تەحنيكاسى, مۇناي-گاز حيمياسى جانە ەلەكتر قۇرىلعىلار ءوندىرىسى.
ەلباسىنىڭ تاياۋدا جاريالانعان «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» باعدارلامالىق جولداۋىندا ايتىلعان تاپسىرماعا سايكەس 10 جوعارى وقۋ ورنى انىقتالدى. ولاردىڭ وقۋ ورنى باعدارلاماسى شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن بىرگە جەتىلدىرىلىپ, جاڭا تەحنولوگيالىق ۇدەرىسكە سايكەس ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن كۇشەيتۋگە 2017 جىلعا دەيىن 10 ملرد تەڭگەدەي قاراجات بولىنبەكشى.
كادر دايارلاۋ كارتاسىنىڭ ۇتىمدى تۇسى – ايماقتارداعى وندىرىستىك ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرگەندىگى. مىسالى, ءۇيدب ءۇشىن بىلىكتى ماماندى استانادا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى, ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن س.سەيفۋللين ۋنيۆەرسيتەتى دايىندايتىن بولدى.
ورتالىق قازاقستاندا ءوڭىردىڭ ەكونوميكاداعى سالالىق ماماندانۋ جايىن ەسكەرە وتىرىپ, مامان دايىنداۋدىڭ ورتالىق بازاسى رەتىندە قاراعاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى بەكىتىلدى.
شىعىستا س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن د.سەرىكباەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە ماشينا قۇراستىرۋ, مەتاللۋرگيا, ەنەرگەتيكا جانە مۇناي حيمياسى سالاسىنىڭ سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتۋ جۇكتەلسە, الماتىدا ونداي مۇمكىندىك اۋەلدەن نەگىزى قالىپتاسقان ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە, قازاق ۇلتتىق اگروتەحنيكالىق, قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە بەرىلىپ وتىر.
شىمكەنتتەگى م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى حيميا, جەڭىل ونەركاسىپ جانە اگروونەركاسىپتىك كەشەن ءۇشىن مامان دايارلايدى. باتىس وڭىردەگى شەتەلدەن كەلگەن كادرلار ەسەبىنەن شەشىلىپ جۇرگەن مۇناي-گاز سالاسىن اتىراۋ مۇناي-گاز ۋنيۆەرسيتەتى قامتاماسىز ەتپەكشى. ال, ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى اگروونەركاسىپ پەن ينجەنەريانىڭ اجەتىنە جارايتىن جاس بۋىن كادرلاردى جاراقتاندىرۋى ءتيىس.
«قايتا قۇرۋ» قاي جولدى مەگزەيدى؟
البەتتە, جوسپار جۇنتتاي كورىنگەنمەن, بولون پروتسەسىنە كوشۋىنىڭ ءوزى باياۋ جۇرگەن وتاندىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جاڭا جولعا سالۋ وڭاي ەمەس ەكەنى بەلگىلى. ۇيرەنشىكتى جولعا ۇيىرسەكتەنۋدى قويىپ, «قايتا قۇرۋدى» باستان كەشىرۋگە دايىن با ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى؟ ارينە, ول – ۋاقىت ەنشىسىندەگى ساۋال.
دەگەنمەن, ۇكىمەت تاراپىنان قاق سۋىنداي ىركىلگەن سالانىڭ جىلجۋىنا جىلعا سالۋ ءۇشىن بىرنەشە شارالار قابىلدانعالى جاتىر. ەندى سولاردى سانامالاپ كەتەيىك:
ءۇيدب-عا سايكەس كەلەتىن باعىتتارعا كادر دايارلاۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس كوبەيتىلەدى. ءوزارا كەلىسىم نەگىزىندە ارىپتەستەردەن, ياعني, يندۋستريالىق باعدارلاماعا قاتىساتىن كاسىپورىنداردان گرانتتار مەن شاكىرتاقىلار بولىنەدى ء(ار جوبادان كەمى 5 گرانت/ شاكىرتاقى بولگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر). اتالمىش كاسىپورىنداردا تاجىريبەدەن وتەتىن الاڭ دايىنداۋ دا ۇشجاقتى كەلىسىممەن جۇزەگە اسپاقشى.
ەكىنشىدەن, بولون پروتسەسىنىڭ نەگىزىندەگى اكادەميالىق ەركىندىككە سايكەس, باكالاۆرياتتا – 70% ماگيستراتۋرادا – 80%, دوكتورانتۋرادا – 90-95%-عا دەيىن وقۋ باعدارلاماسىن ءوز قالاۋىمەن تاڭداۋعا ەرىك بەرىلەدى.
ۇشىنشىدەن, بيىلدان باستاپ وقۋ-زەرتحانالىق بازاسى جاڭارتىلاتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇلەسى جىل سايىن 10%-عا ارتىپ وتىرادى. ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى نىعايتۋعا مەملەكەت پەن جەكەنىڭ ارىپتەستىگىنەن قارجى تارتۋ كوزدەلىپ وتىر.
تورتىنشىدەن, زەرتتەۋشىلىكپەن اينالىساتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر قۇرىلادى. جەكەلەگەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى ىرگەلى جانە قولدانبالى عىلىممەن اينالىسۋدى بىرىزدەندىرۋ ءۇشىن وسىنداي ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ توڭىرەگىندە توپتاسادى.
بەسىنشىدەن, جوعارى بىلىكتى عىلىمي-پەداگوگيكالىق كادرلاردى دايارلاۋ جانە يننوۆاتسيالىق قىزمەتتى دامىتۋ ماقساتىندا جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جانىنان بىرلەسكەن عىلىمي, جوبالىق-كونسترۋكتورلىق ۇيىمدار اشىلادى. قازىردىڭ وزىندە تەحنوپارك فورماسىندا ۇيىمداسقان ونداي بىرلەستىكتەر كەلەشەكتە بيزنەس-ينكۋباتور, ونەرتابىسقا زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىن الۋ سياقتى جۇمىستاردى دا قوسا اتقارادى.
ال, بۇل تۇرعىدا ۇلگى كورسەتىپ, العاشقى ءىزاشار بولعان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاس عالىمدارىنىڭ تاجىريبەسى بىرتىندەپ باسقا ءبىلىم وشاقتارىنا ەنگىزىلەدى.
ورتا بۋىن مامانعا سۇرانىس ازايمايدى
ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلامانىڭ 2015-2019 جىلدار ارالىعىنداعى ەكىنشى بەسجىلدىعىن ورتا تەحنيكالىق مامانداردىڭ كومەگىنسىز تياناقتى اتقارۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى, ۇكىمەت ون كاسىبي-تەحنيكالىق كوللەدجگە دە جوعارىداعىداي جاناشىرلىق تانىتىپ, جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋگە بەيىل.
جۇمىستىڭ العاشقى كەزەڭىندە عىلىم جانە ءبىلىم باسقارماسى ىرىكتەلىپ الىنعان كوللەدجدەردى مەملەكەتتىك باعدارلامادا بەلگىلەنگەن جوبالارعا قاراي قايتا بەيىمدەۋدى ۇسىنادى سۇرىپتالىپ الىنعان ورتا كاسىبي وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىندا استانا, اتىراۋ, اقتوبە, قاراعاندى, قوستاناي, وسكەمەن, پاۆلودار, شىمكەنت قالالارىنداعى پوليتەحنيكالىق كوللەدجدەر, الماتى مەملەكەتتىك بيزنەس كوللەدجى, باتىس قازاقستان يندۋستريا كوللەدجى بار. ءوندىرىستىڭ قىزۋ ورتاسىنا قاجەت ورتا بۋىن كادرلاردىڭ تاپشىلىعى باياعىدان سەزىلىپ كەلەتىنى جاسىرىن ەمەس. ءارى تاياۋدا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى 8400 كاسىپورىننىڭ اراسىندا جۇرگىزگەن ساۋالداما ناتيجەسىنە سۇيەنسەك, 20 ەڭ قات ماماندىقتىڭ ىشىندە قاراكوزدەر قومسىنىپ, تاقياسىنا تار كورەتىن قاراپايىم قۇرىلىسشى, مەحانيك, تاۋ-كەن, كولىك, بايلانىس, گەولوگيا مەن بارلاۋ سالالارىنىڭ تەحنيكالىق كادرلارىنا سۇراۋ سالۋشىلار كوپ.
قورىتا ايتقاندا, جوسپارلى ەكونوميكا مەن كادر دايارلاۋدى ءبىر-بىرىنەن بولە-جارماي قاراستىراتىن, باياعى ءبىز شەت-جاعاسىن كورىپ قالعان جۇيەنىڭ ومىرشەڭدىگى ەۋرازيالىق وداق اياسىندا وتە ماڭىزدى بولىپ تۇرعانىن مويىنداۋ كەرەك. ويتكەنى, كەڭەيگەن نارىقتا سەنىڭ قولىڭنان كەلمەگەندى سىرتتان تابىس ىزدەپ كەلگەندەر تىندىرسا – وزىمىزگە سىن, ال ءبىز وزگە ەل وندىرىسىنە ارالاسا الساق – ابىروي, ءتۇزۋ تۇرمىس, قابىلەتتىلىك, تاعىسىن تاعى بوپ ءتىزىلىپ كەتە بەرەدى.
ادىلبەك جاپاق
