جاڭاباي جۇماعازين, استانا قالاسى جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنىڭ باس دارىگەرى: اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە, اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەيىك
– مەن جاقىندا سىزدەردىڭ اۋرۋحانادا جاتىپ, ەمدەلىپ شىقتىم. مۇنداعى دارىگەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىنە ءتانتى بولدىم, ولارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق. تەك اۋرۋحانانىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى تىم ناشار ەكەن. عيمارات ەسكى, دارەتحانا ەرلەر مەن ايەلدەرگە ورتاق, اسحانا دا تىم تار. بۇگىنگى زامان تالابىنا مۇلدە جاۋاپ بەرمەيدى. وسى ماسەلەنى الداعى ۋاقىتتا شەشۋ جوسپارلارىڭىزدا بار ما؟
– ءيا, سۇراعىڭىز وتە ورىندى. نەگىزى ءبىزدىڭ وسى عيماراتتا جۇمىس ىستەپ جاتقانىمىزعا جيىرما جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپتى. كەزىندە تسەلينوگراد ۋاقىتىندا بۇل عيمارات «وبلسەلحوزحيميا» مەكەمەسىنىڭ كەڭسەلەرى مەن قويمالارىنا ارنالىپ سالىنعان ەكەن. اۋرۋحانامىز قازىرگى ۋاليحانوۆ كوشەسىندەگى ەسكى باراقتاردان 1991 جىلى وسى عيماراتقا كوشىرىلگەن. ارينە, اۋرۋحانامىزداعى قولايسىز جاعداي جۇمىس بارىسىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار تۋدىرۋدا. سوعان قاراماستان ءبىزدىڭ دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەر, جالپى قىزمەتكەرلەرىمىز ناۋقاستارعا ايانباي قىزمەت ەتۋدە, ونى ءوزىڭىز دە بايقاپ وتىرسىز.
ال ەندى جاڭا عيمارات جونىنە كەلسەك, ءبىز ەلباسىنىڭ «100 اۋرۋحانا, 100 مەكتەپ» باعدارلاماسىنا ەنىپ, 2007 جىلى ءتيپتى ۇلگىدەگى 250 توسەك-ورىندى قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنىڭ عيماراتى جوبالانىپ, مەملەكەتتىك ساراپتاما بەكىتىلگەن بولاتىن. بىراق, جالپى داعدارىسقا بايلانىستى قاراجات تاپشىلىعىنان كەيىنگە قالدىرىلدى. بيىل جاڭا قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىن سالۋ جوسپارلانۋدا, سوعان ۇلكەن ءۇمىت ارتۋدامىز. ءساتىن سالسا, كەلەشەكتە بۇل ماسەلە شەشىلەدى دەگەن ويدامىز.
– جەدەل جاردەممەن جاقىندا ءبىر تۋىسقانىمدى استاناداعى جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنا الىپ كەلىپ ەدى, مۇنداعىلار قابىلداماپتى. نەگە؟
– كەشىرىڭىز, ءسىزدىڭ تۋىسقانىڭىزدىڭ قاي جەرى اۋرىپ كەلىپ ەدى؟
– ونىڭ ءىشى ءتۇيىلىپ, شىداتپاي اۋىرعان بولاتىن.
– ءسىزدىڭ تۋىسقانىڭىزدا جۇقپالى اۋرۋ انىقتالماعان بولۋ كەرەك. ال, جۇقپا انىقتالماعان جاعدايدا ءبىز ناۋقاسقا كەڭەس بەرۋ پاراعىن تولتىرىپ, ءارى قاراي ەمدەلۋگە كەڭەس بەرەمىز. نەگىزى, بىزگە ءارتۇرلى اۋرۋمەن كۇنىنە 40-50 ناۋقاس كەلەدى. بىراق, جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنا كلينيكالىق جانە ەپيدەميولوگيالىق كورسەتكىشتەرى بار اۋرۋلار عانا جاتقىزىلادى, ياعني ولاردى قابىلداۋ بولىمىندە كەزەكشى دارىگەر مەن جالپى كەزەكشىلىكتە جاۋاپتى دارىگەرلەر قاراپ, جۇقپالى اۋرۋ دياگنوزى دالەلدەنسە عانا جاتقىزادى. مۇنداعى اۋرۋلاردىڭ 90 پايىزى جەدەل جاردەم ارقىلى كەلەتىندەر. بيىلعى ءساۋىر ايىنان باستاپ جوسپارلى اۋرۋلاردى پورتال, ياعني گوسپيتاليزاتسيا بيۋروسى ارقىلى جاتقىزامىز. ول ءۇشىن ءار ازامات ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى ەمحاناسىنا تىركەلىپ, كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءبىزدىڭ اۋرۋحاناعا جولداما الۋىنا بولادى.
– بۇگىنگى تاڭدا ەلباسى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» باعدارلامالىق ماقالاسىندا دا دەنساۋلىققا الدىمەن ادامنىڭ ءوزى كوڭىل ءبولۋى كەرەك دەگەن سوزدەردى ايتتى. بۇل باعىتتا اۋرۋحانادا قانداي شارالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟
– ارينە, ەلباسىمىز حالىققا ارناعان جىل سايىنعى جولداۋلارىندا دا, بيىلعى شىققان «20 قادام» باعدارلامالىق ماقالاسىندا دا حالىق دەنساۋلىعىنا, مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ جاقسارتىلۋىنا اسا ۇلكەن ءمان بەرىپ, ءارى قاراي دا ءوز باقىلاۋىندا ەكەنىن ەسكەرتىپ كەلەدى. راسىندا دا, ەگەر ءار ادام ءوز دەنساۋلىعىنا الدىمەن ءوزى جاۋاپتى بولسا, ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىلىعى ۇلعايادى. ءبىزدىڭ ۇجىمىمىزدا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ دارىگەرى مەن مەدبيكەسى بار, ولار سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىعىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ, جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ, الەۋمەتتىك ءمانى بار اۋرۋلار مەن زياندى ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ (تەمەكى شەگۋ, ناشاقورلىققا, ماسكۇنەمدىككە قارسى ت.ب.) شارالارىن جۇرگىزۋدە. اسىرەسە, اۋرۋحانامىزدا جاتقان ناۋقاستارمەن جانە وسىندا كەلۋشىلەرمەن اڭگىمە-ترەنينگتەر وتكىزۋدەمىز, قالالىق سپورتتىق-ساۋىقتىرۋ ءىس شارالارىنا بەلسەندى قاتىسامىز. سونىمەن قاتار جاس جەتكىنشەكتەرمەن, ياعني كوپ جىلدان بەرى جەتەكشىلىك ەتەتىن №35, №52 مەكتەپتەرمەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ساباقتارىن ءارتۇرلى باعىتتا وتكىزەمىز. قالالىق بۇقارالىق اقپاراتپەن تىعىز بايلانىستامىز.
– جۇقپالى اۋرۋلار ءتۇرىنىڭ كوپ ەكەنى بەلگىلى. سولاردىڭ قايسىمەن اۋىرعانداردى قابىلدايسىزدار؟ جالپى, قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىندا قانشا بولىمشە بار؟
– نەگىزى, ءبىزدىڭ اۋرۋحانا – 160 توسەك ورىندى, ەرەسەك جۇقپالى اۋرۋلارعا استانا قالاسى بويىنشا مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلەدى جانە ونىڭ ىشىندە بالالار گەپاتيتىن ەمدەيتىن 50 توسەك-ورىندى جالعىز اۋرۋحانا.اۋرۋحانانىڭ جالپى اۋماعى 2339 شارشى مەتردى قۇرايدى.
قازىرگى تاڭدا قالامىزدا جۇقپالى اۋرۋلارعا ارنالعان توسەك ورىن جەتكىلىكسىز دەۋگە بولادى, ويتكەنى جاتقىزىلاتىن اۋرۋلاردىڭ 90 پايىزى جەدەل كومەك قاجەت ەتەتىندەر. سوندىقتان, جوسپارلى اۋرۋلارعا ءجيى ورىن جەتپەي جاتادى. ناقتىراق ايتساق, بىزدە 264 ورىن جەتكىلىكسىز.
اۋرۋحانامىزدا 4 كلينيكالىق ءبولىم بار. ولار: اۋا-تامشى جۇقپاسى ءبولىمى, ىشەك جۇقپالار ءبولىمى, ءۆيرۋستى گەپاتيتتەر مەن سترەپتوستافيلوكوكتىق جۇقپالار ءبولىمى, جانداندىرۋ جانە ۇدەمەلى تەراپيا ءبولىمى. سونىمەن قاتار قابىلداۋ كەڭەس بەرۋ بولىمشەسى, كلينيكالىق-دياگنوستيكالىق زەرتحانا, باكتەريولوگيالىق زەرتحانا, ورتالىق زالالسىزداندىرۋ بولىمشەسى بار. بىزگە قابىلداۋ-كەڭەس بەرۋ بولىمىنە كەلگەن ناۋقاستاردىڭ دياگنوزى انىقتالعان سوڭ اۋرۋلارىنىڭ تۇرىنە بايلانىستى وسى بولىمشەلەردىڭ بىرىنە جاتقىزامىز.
– اتى–ءجونىم – گۇلميرا ءسۇيىنوۆا. ىشەك ينفەكتسياسى اۋرۋىمەن وسىندا تۇسكەنىمە ءبىر اپتادان استى. دارىگەرلەردىڭ ءجيى باقىلاپ, جاعدايىمدى ۇنەمى قاداعالاپ وتىرعاندىعىنان دەنساۋلىعىم العاش كەلگەندەگىدەي ەمەس, اجەپتاۋىر جاقسارىپ قالدى. سول ءۇشىن اق حالاتتى ابزال جاندارعا شىن كوڭىلىممەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرسەم دەپ ەدىم.
– راحمەت سىزگە. ناقتى ءبىر ۇسىنىس, سۇراعىڭىز بار ما؟
– ءيا, ءبىر ۇسىنىسىم بار, الداعى ۋاقىتتا جاڭا اۋرۋحانا سالىنسا ەكەن.
– ءبىزدىڭ دارىگەرلەر – جوعارى بىلىكتى ماماندار, ۇجىمىمىزدا 1 مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى, 2 مەديتسينا عىلىمىنىڭ كانديداتى, 12 جوعارى ساناتتى, 8 ءبىرىنشى, 5 ەكىنشى ساناتتى دارىگەرلەر قىزمەت ەتەدى, ياعني دارىگەرلەردىڭ 65 پايىزىنىڭ ساناتتىلىق دارەجەلەرى بار. سونىمەن قاتار استانا قالاسىنىڭ مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «جۇقپالى اۋرۋلار جانە ەپيدەميولوگيا» كافەدراسىنىڭ ۇجىمىمەن دە تىعىز بايلانىستامىز. ونداعى ارىپتەستەرىمىز, پروفەسسور گ.الشىنباەۆا باسقاراتىن كافەدرا قىزمەتكەرلەرى بىزگە ءارتۇرلى اۋىر جاعدايداعى اۋرۋلار كەزدەسكەندە قولدان كەلگەن كومەگىن ايانباي, جوعارى بىلىكتى كەڭەس بەرەدى. مەدبيكەلەردىڭ 85 پايىزىنىڭ ساناتى بار. دارىگەرلەرىمىز ناۋقاستاردى جانىن سالا بار ىنتا-جىگەرىمەن ەمدەپ, تولىعىمەن ايىقتىرۋعا اتسالىسىپ, كوپتەگەن ناۋقاستاردىڭ العىسىنا بولەنۋدە. ال, جاڭا اۋرحانا سالۋ جونىندەگى ۇسىنىسىڭىزعا بايلانىستى جوعارىدا ايتقانىمداي, بۇل ماسەلە كەلەشەكتە شەشىلەدى. تەك ءسال شىدامدىلىق تانىتايىق.
– ەستۋىمشە, قالامىزداعى بالالار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىندا اناسى بالاسىمەن جاتقانى ءۇشىن اقى تولەيدى ەكەن. سىزدەردە شە, ەمدەلۋ تەگىن بە؟
– اۋرۋحانامىزدا ەمدەلەتىن ناۋقاستاردىڭ بارلىعى تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمى شەڭبەرىندە تولىعىمەن اقىسىز تەكسەرىلەدى جانە ەمدەلەدى. دەگەنمەن, بىزدە دە بىرنەشە اقىلى قىزمەت تۇرلەرى بار. ماسەلەن, سىرتتان, ياعني باسقا ەمحانانىڭ جولداماسىمەن نەمەسە ءوز ەركىمەن كەلگەن ناۋقاستارعا قابىلداۋ كەڭەس بولىمىندە كەڭەس بەرۋ, ءوز قالاۋلارىمەن كلينيكالىق, باكتەريولوگيالىق ءارتۇرلى جۇقپالارعا تەكسەرۋ تەگىن ەمەس جانە 3 جاستان اسقان بالالارىمەن جاتاتىن اتا-انالارعا دا تەك اقىلى قىزمەت كورسەتىلەدى.
– جاڭاباي دەربەسىنۇلى, ايتىڭىزشى, وسى جۇقپالى اۋرۋلاردان ساقتانۋدىڭ جولدارى قانداي؟
– بارلىق جۇقپالى اۋرۋلار تارالۋ نەمەسە جۇعۋ جولدارىنا بايلانىستى ۇلكەن 4 توپقا بولىنەدى: ىشەك جۇقپاسى, اەروگەندى جۇقپا, قان ارقىلى جانە قارىم-قاتىناس جولدارىمەن جۇعۋ. سول جۇقپا بويىنشا تۇراقتى تۇرىنە بايلانىستى كەشەندى الدىن الۋ ءىس-شارالار جوسپارىن قۇرىپ, جۇمىس جۇرگىزۋدەمىز. مىسالى, ىشەك جۇقپاسى تاعام, سۋ, اسىرەسە, جۋىلماعان جەمىس-جيدەكتەر ارقىلى جۇقسا, ۆ, س, د گەپاتيتى قان ارقىلى, ال ۆ گەپاتيتى جىنىس جولدارىمەن دە جۇعادى. سوندىقتان ىشەك اۋرۋىمەن اۋىرماۋ ءۇشىن سۋدى قايناتىپ ءىشۋ كەرەك, تاعامداردى, اسىرەسە, جىلدام بۇلىنەتىن ءسۇت, ەت تاعامدارىن ۇنەمى توڭازىتقىشتا ساقتاۋ, جەمىس-جيدەكتەردى جۋىپ جەۋ سياقتى قاراپايىم قاعيدالاردى ساقتاسا, ادامدار ىشەك جۇقپاسىمەن اۋىرماس ەدى.
ال, گەپاتيتكە كەلسەك, قان ارقىلى جۇعۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى تەرى جاراقاتتانۋىنان دا بولادى. دەمەك, ءار ادام ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ گيگيەناسىن ساقتاپ, شاشتارازعا, ادەمىلىك سالوندارىنا بارعاندا ءبىر رەتتىك قۇرالداردى قولدانۋدى تالاپ ەتسە, تاتۋيروۆكالاردان, ەڭ باستىسى, ءبىزدىڭ قازاق حالقىنا جات قىلىق – بەيادەپ جولعا ءتۇسىپ, اۋرۋدى جىنىستىق جولمەن جۇقتىرۋدان اۋلاق بولسا دەيمىن. 1998 جىلدان باستاپ ينفەكتسيالاردىڭ الدىن الۋ شارالارىنىڭ ءبىرى – ۆاكتسيناتسيا, ياعني ۆ گەپاتيتىنە قارسى ەكپە ەنگىزىلدى. ۆ گەپاتيتىنە قارسى ەكپە جاڭا تۋعان سابيلەرگە, مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە, ستۋدەنتتەرگە بەرىلەدى, سونىمەن قاتار ا گەپاتيتىنە قارسى ەكپە مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا بەرىلەدى, سول سەبەپتى بولار, ۆ گەپاتيتى بۇگىنگى تاڭدا 30 پايىزعا ازايدى. جالپى, «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە, اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدە» دەگەن قاعيدانى ۇستانساق, كوپ اۋرۋدىڭ الدىن العان بولار ەدىك.
– استانادا گەپاتيت ورتالىعى اشىلدى. دەگەنمەن, گەپاتيتپەن اۋىراتىندار قاتارى ءالى دە بولسا ازايعان جوق. وسى ورتالىقپەن بايلانىستارىڭىز قانداي؟
– 2011 جىلى گەپاتيت ورتالىعى قالالىق №4 ەمحانادا اشىلدى. ءبىز ول ورتالىقپەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيمىز. اۋرۋحانامىزدا گەپاتيت كەسەلىنەن ەمدەلىپ شىققان ناۋقاستى ورتالىققا جىبەرەمىز, ول ادام سول ورتالىققا تىركەلىپ گەپتولوگ دارىگەرلەردىڭ باقىلاۋىندا بولادى. ۆ جانە س گەپاتيتىمەن اۋىراتىندارعا ۇكىمەت تاراپىنان قارجى بولىنۋدە, ونداي ناۋقاستار جەرگىلىكتى ەمحاناسىنان تولىق تەكسەرىلىپ, ۆ نەمەسە س انىقتالسا, ورتالىققا بارىپ, اقىسىز ارى قاراي تولىعىنان تەكسەرىلىپ, ۆيرۋسقا قارسى ەم الۋ ءۇشىن كەزەككە تۇرادى, ەم-شارا دا اقىسىز جاسالادى. سونىمەن قاتار ورتالىقتا قۇرىلعان سوزىلمالى ۆ, س, د گەپاتيتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا ۆيرۋسقا قارسى تەراپيا تاعايىنداۋ كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باس گەپاتولوگ مامانى رەتىندە مەنىڭ ەمدەۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارىم ساۋلە قابيقىزى اتىعاەۆا دا بار. بولاشاقتا جاڭا اۋرۋحانا سالىنسا, گەپاتيت ورتالىعى ءبىزدىڭ مەكەمەدە دە بولادى دەپ جوسپارلاۋدامىز.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
