ەن مايدانىنىڭ ەتەگىندەگى ەل
ستالينگراد سول كەزدەگى كەڭەس وداعىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى اسا ءىرى ەكونوميكالىق ءارى ساياسي ءمانى زور ورتالىعى ەدى. ول – كاۆكازدى, ورتا ازيانى, قازاقستاندى ورتالىق اۋداندارمەن بايلانىستىراتىن جول تورابىنىڭ كىندىگى. سۋ جانە تەمىرجول تورابىنىڭ قيىلىسقان جەرىندە ورنالاسقان ستالينگرادقا جاۋ سوعىس تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن تەحنيكاسى مەن ادام كۇشىن اياماي توگىپ, قالانى جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرۋدى كوزدەدى. جالپى, گيتلەر كەڭەس وداعىنىڭ ورتالىق قالالارىن جاۋلاپ الۋدىڭ جوسپارىن الدىن الا بەكىتكەن. 1942 جىلدىڭ 10 شىلدەسىندە – بوريسوگلەبسك قالاسىن, 25 شىلدەدە – ستالينگرادتى, 5-10 تامىزدا – ساراتوۆتى, 10-15 تامىزدا – كۋيبىشەۆتى, قىركۇيەكتىڭ 1-ءى – ۋرال ايماعىن, 25-ىندە باكۋدى باسىپ الۋ دىتتەگەن.
ءسويتىپ, جوسپار بويىنشا جاۋ 1942 جىلى ستالينگرادقا دا تاقاپ كەلدى. جيىرما جەتى كۇندە – پولشانى, ون توعىز كۇندە – گوللانديا مەن بەلگيانى, قىرىق ءتورت كۇندە فرانتسيانى تولىقتاي باسىپ العان فاشيستەر ستالينگرادتان مۇنداي بەتقاراتپاس قارسىلىقتى كۇتپەگەن ەدى. وتىز سەگىز تاۋلىككە سوزىلعان قيان-كەسكىدەن سوڭ ءبىر كوشەنى عانا باسىپ الادى. قاھارمان قالا ءۇشىن 17 شىلدەدە باستالعان ۇرىس 1943 جىلدىڭ ەكىنشى اقپانىندا فاشيستەردىڭ تالقاندالۋىمەن اياقتالدى. سوعىس قيمىلى ءجۇز مىڭ شارشى شاقىرىمعا, ال مايدان شەبى 400-دەن 800 شاقىرىمعا دەيىن سوزىلدى. سول قاتەرلى كۇندەردە ستالينگراد وبلىسىمەن ورتاق شەكاراسى بار قازاقستاننىڭ باتىس اۋداندارى قىزىل ارميانىڭ جاقىن تىلى رەتىندە ۇلكەن اسكەري-ستراتەگيالىق ءرول اتقاردى. جانىبەك, قازتالوۆ, وردا اۋداندارى ستالينگراد اسكەري وكرۋگىنە قارادى. جانىبەك, سايقىن, شوڭاي تەمىرجول بەكەتتەرى ستالينگراد مايدانى قاراماعىنا ەنگىزىلدى.
1942 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ورال مەن گۋرەۆ (اتىراۋ) قالالارىندا قورعانىس كوميتەتتەرى قۇرىلدى. ورالدا ءىرى راديو, تەلەفون, تەلەگراف تورابى ورنالاستىرىلدى. وسىناۋ بايلانىس جۇيەسى ارقىلى ستالينگراد مايدانى باس كوماندوۆانيەمەن بەرىك قاتىناس جاساۋعا مۇمكىندىك الادى (م.قوزىباەۆ, «كازاحستان – ارسەنال فرونتا», ا.,1970. 331-ب). باتىس قازاقستان جەرىندە جيىرماعا جۋىق اسكەري گوسپيتال جۇمىس ىستەدى. مايداننىڭ تاياۋ تىلى بولعان ورالداعى مەحانيكالىق زاۋىت 1942 جىلدىڭ تەك ءۇشىنشى توقسانىنىڭ وزىندە-اق ستالينگراد مايدانىنىڭ 300 تانكىسىن جوندەپ, 500 موتورىن ىسكە قوسادى (پ.بۋكاتكين. «زاپادنىي كازاحستان ۆ گودى ۆوۆ», 1967, 16-17-ب). ەۆاكۋاتسيالانعان زاۋىت-فابريكالار جۇمىسشىلارى مەن ولاردىڭ وتباسىنا دا, جاۋ باسىپ العان ايماق حالقىنا دا وتان بولا ءبىلدى بۇل باتىس قازاقستان. «الىس جاتقان قازاقستاندا, تەرەكتى اۋىلىندا, ءبىز ءوزىمىزدى ۇيىمىزدەگىدەي سەزىندىك. ءبىزدى ءدال اعا-ءىنىسى جانە اپا-قارىنداسىنداي قابىلدادى» دەپ جازادى ۋكرايندىق پاشا انگەلينا «ليۋدي كولحوزنىح پولەي» اتتى كىتابىندا (ماسكەۋ, 1954. 81-ب).
بومبانىڭ ءىزى دالادا جاتىر ءالى
1942 جىلدىڭ كۇزىندە تەمىرجولمەن ستالينگراد مايدانىنا جەتكىزىلەتىن جۇكتەردىڭ بارلىعى جانىبەك بەكەتىنە تاسىلا باستادى. تەمىرجولدى جاۋ بومباسىنان امان ساقتاۋ ماقساتىندا ەشەلوندار بەكەتتەن 4-5 شاقىرىم قاشىققا توقتاتىلىپ, سول جەرگە تۇسىرىلگەن جۇكتەر مايدانعا جەتكىزەتىن كولىكتەرگە تيەلىپ وتىرعان. جاۋ ۇشاقتارى قايتا-قايتا شۇيلىگىپ, بومبالاۋدان كوز اشتىرماعان. ءتىپتى, تۇندە دە توپەلەۋ تيىلماعان سوڭ, تەمىرجولشىلار جولدان الىسقا كەروسين شامدار ورناتىپ, تاپقىرلىق تانىتقان. ول جەرلەرگە تۇسكەن بومبالاردىڭ ورنى ءالى كۇنگە دەيىن بايقالادى. اقساقالدار سول شابۋىلداردان ورتكە ورانعان ۆاگونداردىڭ قاڭقاسى جانىبەك بەكەتىندە سوعىستان سوڭ ون شاقتى جىلدارعا دەيىن تۇرعانىن ايتادى.
فاشيستەر تەك تەمىرجولدى ەمەس, بەيبىت اۋىلدى دا وق استىنا العان. بۇل جايلى س.بەلاننىڭ «كازاحستانتسى ۆ بيتۆە نا ۆولگە» كىتابىندا بىلاي كەلتىرىلەدى: «جانىبەك ورتالىعىنا نەمىس بومبالاۋشى ۇشاقتارى توپتاسا ۇشىپ, 3 قازاندا شابۋىلدادى. ون ادام ءولىپ, سونشاما ادام جاراقات الدى. ىشىندە جانارمايى بار تسيستەرنالار جارىلدى. قارۋ-جاراق ساقتالعان قويما مەن نكۆد-نىڭ عيماراتى وتقا وراندى. سۋ مۇناراسىنا زاقىم كەلگەن. (مۇنارا سول كەزدەگى تەمىر بەلدىكپەن تارتىپ تاستاعان كۇيىندە ءالى تۇر). 7 قازان كۇنى جاۋ ۇشاقتارى تاعى دا ورالىپ, 8 قازان كۇنى جانىبەك بەكەتىن ەكى مارتە بومبا استىنا الادى. ونداعان تۇرعىن ۇيلەر, بايلانىس تورابى مەن بولىمشە عيماراتى, ديىرمەن مەن بيداي ساقتالعان قويما, قازاق جانە ورىس مەكتەپتەرى, اۋداندىق جەر ءبولىمى مەن كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ عيماراتتارى قيرايدى. وسى شابۋىلدار سالدارىنان ستالينگرادقا جول تارتقان جۇك توقتاپ قالادى. 9 قازان كۇنى تەمىرجولدى قالپىنا كەلتىرۋگە اۋدان تۇرعىندارى جاپپاي جۇمىلادى. جۇمىستىڭ قىزعان كەزىندە كەنەتتەن تاعى شابۋىل باستالىپ, تەمىرجولدى قالپىنا كەلتىرۋ ىسىندەگى جانە سول ماڭايداعى 40 ادام قازا تاپتى. ءبىر عانا جانىبەكتىڭ وزىندە 200-دەن استام تۇرعىن ءۇي قيراعان. دالاداعى مىڭداعان گەكتار ەگىندى دە وتقا وراعان فاشيست ۇشقىشتارى كەزىككەن جالعىز-جارىم جولاۋشىلارعا دا پۋلەمەتتەن وق جاۋدىرعان.
سول كەزدەگى رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, شوڭايعا – 24, سايقىنعا – 36 , جانىبەككە 40 شاقتى اۋە سوققىسى جاسالعان ەكەن. ءۇش جۇزدەي بەيبىت تۇرعىن مەن اسكەريلەر مەرت بولىپ, 250-دەي ادام جاراقاتتانعان». وسى ءۇش بەكەتكە ون ءبىر رەت جەكە-جەكە, جيىرما ەكى رەت توپ-توبىمەن شۇيلىككەن نەمىستىڭ 138 ۇشاعى جالپى سانى 538 بومبا تاستاعان. جانىبەك اۋداندىق مۇراعاتىندا ساقتالعان اۋداننىڭ سوعىس كەزىندەگى بايلانىس تورابى, مال بورداقىلاۋ پۋنكتى, ماي زاۋىتى قۇجاتتارىندا 1942 جىلدىڭ قىركۇيەك-قازان ايلارىنداعى بومبالاۋ جونىندە دە دەرەكتەر كوپ كەزدەسەدى.
جوعارىدا اتالعان كىتاپتا تەمىرجولشىلاردىڭ دا ەرلىككە پارا-پار ەڭبەكتەرى دە ايتىلادى. س.بەلان سول جىلدىڭ شىلدە مەن جەلتوقسان ايلارى اراسىندا ۋرباح-استراحان-ساراتوۆ تەمىرجولىندا نەمىس ۇشاقتارىنىڭ شابۋىلىنان 1393 تەمىرجولشى قازا تاۋىپ, 1800-ءى جارالانعان, جۇزدەگەن پاروۆوزدار مەن 300-دەي ۆاگون ىستەن شىقتى دەگەن مالىمەتتەر كەلتىرەدى. سونداي-اق, جانىبەكتىك تەمىرجولشىلاردىڭ جاۋ ۇشاقتارى كەپ قالعاندا ەكى ەشەلوننىڭ ۆاگوندارىن اعىتىپ, كەلەسى شويىن جولعا قول كۇشىمەن جىلجىتۋ ارقىلى جولدى بوساتقاندارىن جازادى. ءسويتىپ, دەر كەزىندە بەكەتتەن قوزعالعان ەشەلوندار جاۋ بومباسىنان قۇتىلىپ كەتەدى.
گۋدكوۆتىڭ ەرلىگىن كوزىمەن كورگەن
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 2001 جىلعى 31 قاڭتارىندا جارىق كورگەن «1942 جىل. قازاق دالاسى. قۇمعا قۇلاعان «يۋنكەرس» ماقالاسىندا جانبولات اۋپباەۆ ۇلى
وتان سوعىسى جىلدارىندا ورال وبلىستىق نكۆد-سىنىڭ باستىعى بولىپ قىزمەت اتقارعان س.بويكونىڭ ءوز اۋزىنان جازىپ العان ەستەلىگىن كەلتىرەدى: «جاۋ ۇشاقتارى بىردە تەمىرجولداردى بومبالاسا, ەندى بىردە ديۆەرسيالىق ارەكەتكە بەيىمدەلگەن ءپاراشيۋتشى دەسانتتاردى تۇسىرە باستادى. كوپ ۇزاماي وردا مەن جانىبەك اۋداندارىنداعى حالىق جاساقشىلارىنىڭ شاقىرۋسىز كەلگەن قوناقتارمەن قاقتىعىسۋى باستالدى. بىردە اۋە ديۆەرسانتتارى جاڭاقالا جانە فۋرمانوۆ اۋداندارىمەن شەكتەسكەن جەردەگى كەڭشارلاردىڭ ءبىرىنىڭ قوي فەرماسىنا بومبا تاستادى. تاڭ الاكەۋىمدەگى تۇماندا نەمىس ۇشقىشتارىنا قوي قورالارى اەرودروم بولىپ كورىنسە كەرەك. سودان كەيىن ولار جانىبەك ستانساسىندا ءبىراز نارسەنى ءبۇلدىرىپ كەتتى. وردا جانە جانىبەك ەلدى مەكەندەرىنىڭ كوپتەگەن قارت تۇرعىندارى جاۋ ۇشاقتارىنان قارشا بوراعان ليستوۆكالاردىڭ دالا جولدارىندا شاشىلىپ جاتقانىن ءالى ۇمىتا قويماعان دا بولار. بىراق گيتلەرلىك ديۆەرسيالىق ورتالىقتىڭ «رەسەي جونىندەگى ماماندارى» قازاقستاندى ازەربايجاننان ايىرا المايدى ەكەن. ولاردىڭ وردا جانە جانىبەك دالالارىنا تاستاعان ليستوۆكالارى ازەربايجان تىلىندە ەدى. مۇنى فاشيستەر كەيىن ءتۇسىندى».
ماقالادا بومبالاۋ كەزىندە شۇرىق تەسىك بولعان جۇمىس ۇستەلىن ساقتاعان جانىبەك اۋىلىنداعى قويباق اقساقالدىڭ اڭگىمەسى دە بار. ماقالا اۆتورى جانبولات اۋپباەۆ جانىبەكتەن وردا اۋدانىنا قاراي بەت الادى. 1942 جىلى جاۋ ۇشاعىن تارانداپ قۇلاتقان د.گۋدكوۆتى ەرىنبەي-جالىقپاي ىزدەپ تاپقان وردا تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى امانتاي ءحامزيندى كەزىكتىرگەن. امانتاي اقساقال ساقتاعان داپتەردە دميتري گۋدكوۆتىڭ مىناداي ەستەلىگى دە تاريحقا قوسىلار ۇلەس.
– 1942 جىلى قىركۇيەك ايىندا, – دەيدى گۋدكوۆ ەستەلىگىندە, – ءبىزدىڭ ەسكادريليا وردا وڭىرىندەگى شاعىن اەرودرومعا قونىس اۋىستىردى. 11 قىركۇيەك كۇنى اعا سەرجانت شلىكوۆ ەكەۋمىز كۇزەتتە تۇردىق. ءبىر مەزەتتە كوماندالىق پۋنكتتەن جاسىل راكەتا اتىلدى. بۇل ۇشۋعا بەرىلگەن بەلگى-تۇعىن. اسپانعا مىڭ مەتردەي كوتەرىلگەننەن كەيىن پاللاسوۆكا ستانساسى جاقتان كەلە جاتقان جاۋدىڭ بارلاۋشى ۇشاعىن كوزىم شالدى. مەن جىلدامدىقتى ارتتىرىپ, وعان جاقىنداۋعا تىرىستىم. جاۋ ۇشقىشى قاۋىپتى سەزىنىپ, تومەندەۋگە كوشتى. ارا قاشىقتىق الىستاي باستادى. شىنىمەن قۇتىلىپ كەتە مە دەگەن ويعا كەلدىم دە, گاشەتكانى باسىپ, وق بوراتا باستادىم. ءبىرازدان سوڭ پاتروندار دا تاۋسىلدى. ءبىر ۋاقىتتا ەكى ارا ءتىپتى جاقىنداپ قالعان ەدى. قارسىلاسىمدى الداۋ ءۇشىن قاشىپ كەتكەن سىڭاي تانىتتىم. جاۋ مەنەن اداسىپ قالدى. ول مەنى جوعارىدان ىزدەپ ءجۇردى. سونى پايدالانىپ, «يۋنكەرستىڭ» وڭ قاناتىنىڭ استىنان شىعا كەلدىم دە, بورتتى ياك-1-ءدىڭ تۇمسىعىمەن ءسۇزدىم. شكالاداعى سوڭعى كورسەتكىشتەر 5 مىڭ مەتر بيىكتىك پەن ساعاتىنا 500 شاقىرىمدىق جىلدامدىق بولاتىن. وسى تسيفرلار ەسىمدە مىقتاپ قالىپ قويىپتى. سونان كەيىن نە بولعانىن بىلمەيمىن. باقىتىما وراي, كەرى سەرپىگەن قاتتى سوققىدان كابينادان ۇشىپ كەتىپپىن. ەسىمدى جيسام, تومەن قۇلديلاپ كەلەمىن. جەرگە ەكى شاقىرىمداي قالعاندا ءپاراشيۋتىمدى اشىپ ۇلگەردىم. كوگىلدىر كەڭىستىكتە تاعى دا اپپاق ەكى كۇمبەزدىڭ قالقىپ كەلە جاتقانىن كورگەنىمدە جاۋ ۇشاعىنىڭ دا قۇتىلماعانىن سەزدىم.
جەرگە تۇسكەن بويدا جانىبەك اۋە پوستىسىنان پولۋتوركا ماشينەسى كەلىپ, ۆنوس-تىڭ (اسپان كەڭىستىگىن باقىلاۋ جونىندەگى بايلانىس قىزمەتى) اعا لەيتەنانتى قۇجاتتارىمدى تەكسەرگەننەن كەيىن گوسپيتالعا الىپ كەلدى. شىندىعىندا, مەندە كوپ جاراقات جوق ەدى. ەسەسىنە, مەن وسى جەردە «يۋنكەرستىڭ» اتقىشىن كوردىم. ونىڭ ەكى اياعىن گيپستەپ تاستاپتى. كەيىننەن جانىبەك ستانساسىنىڭ شىعىس بەتىندەگى 3 شاقىرىمداي جەرگە قۇلاعان جاۋ ۇشاعىنىڭ قالدىعىن كەزدەستىردىك. كابينادا شتۋرمان مەن ەكىنشى اتقىشتىڭ ولىگى جاتتى».
ۇزىنكول اۋىلىنىڭ تۇرعىنى, بۇگىندە مارقۇم بولعان دانيار عانيەۆ اقساقال دالادا ءشوپ شاۋىپ ءجۇرىپ ۇزىنكول مەن جانىبەك اۋىلدارىنىڭ اراسىندا اۋەدە وسى دميتري گۋدكوۆتىڭ تاران جاساعانىن ءوز كوزىمەن كورگەنىن ايتىپ وتىراتىن. «قاسىمدا وزىممەن شامالاس ءۇش بالا بار, اتپەن جەتىپ باردىق. اسكەريلەر كەلىپ ۇشقىشتى الىپ كەتكەنشە سول ماڭايدا جۇردىك» دەيتىن شەجىرە قارت. ول كەزدە اۋىل تۇرعىندارى ەرلىك جاساعان ۇشقىشتىڭ اتى-ءجونى مەن جاۋ ۇشاعىنداعى فاشيستەر جايىن بىلە الماعان بولاتىن. كەيىن حالىق گۋدكوۆ ەستەلىگى جاريالانعاسىن بارىپ وقيعانى قايىرا ەسكە العان ەدى.
تىشقانشىنى تىڭشى دەپ كىم ويلاعان…
ق.دوسقاليەۆتىڭ «سراجايۋششەمۋسيا ستالينگرادۋ» دەگەن كىتابىندا «1943 جىلدىڭ كوكتەمىندە وردا جانە جانىبەك اۋداندارىنىڭ قۇمدى شاعىلدارىنا جاۋدىڭ پاراشيۋتشى دەسانتشىلارى ءتۇسىرىلدى. جانىبەك اۋدانىنىڭ كالينين اتىنداعى كولحوزىنىڭ باقتاشىسى ج.بيسەناليەۆ بوگدە ادامداردى ءوز ۇيىنە شاقىرىپ, بۇل جايىندا نكۆد-نىڭ اۋداندىق بولىمشەسىنىڭ باستىعى م.قاباقوۆقا حابارلادى. وقيعا بولعان جەرگە شۇعىل چەكيستەر توبى جەتىپ, گيتلەرشىل اگەنتتەر تۇتقىندالدى. ولار بايلانىسقا قاجەتتى راتسيامەن, شيفرلارمەن, سۋ قويمالارىن ۋلاندىرعىش قۇرالدارمەن جاراقتاندىرىلعان. ءدىني سيپاتتاعى كىتاپتار مەن قوماقتى قارجى دا تابىلعان» دەلىنگەن (الماتى, «قازاقستان», 1983 جىل. 40-41 بەتتەر). وسى اۆتور «قاھارمان قالا جانە قازاقستان» (الماتى, «قازاقستان», 1973 جىل. 95-ب.) كىتابىندا فاشيستىك بارلاۋ قىزمەتى سول كەزدە تىڭشىلارىنىڭ سانىنا عانا ەمەس ساپاسىنا دا ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ, ارنايى دايارلاۋ ورىندارىن كوپتەپ اشقانىن جازادى. «ولار (تىڭشىلار) نەگىزىنەن سوۆەت اسكەري تۇتقىندارىنان قۇرالدى. مۇنداي مەكتەپتەر مەن كۋرستاردا جىلىنا 10 مىڭ شپيون مەن ديۆەرسانتتار دايارلانىپ وتىردى. تەك 1942 جىلدىڭ قازان-قاراشا ايلارىندا ستالينگراد باعىتىندا 200-گە جۋىق اگەنتتەر ءىس-ارەكەتى اشكەرەلەندى» دەيدى.
ماڭىزدى نىسانداردى ديۆەرسيالىق ارەكەتتەردەن قورعاۋ ءۇشىن اۋداندا ەرىكتىلەردەن كۇزەت توپتارى قۇرىلادى. اتالمىش كىتاپتا جاۋ ۇشاقتارىنىڭ شابۋىلىنا بايلانىستى ەكىنشى باتالوننىڭ كومانديرى, جانىبەك اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى سەكرەتارى بايباتىروۆتىڭ الدەنەشە رەت باتالون جاۋىنگەرلەرىن ۇرىسقا باستاپ شىققانى كەلتىرىلگەن. «بۇل اۋداننىڭ ەرىكتى باتالوندارى جاۋ پاراشيۋتشىلەرىمەن قاقتىعىسىپ قالدى. 1942 جىلدىڭ 15 قىركۇيەگىندە فاشيستەر ەكى ادامدى, كونتەينەردى پاراشيۋتپەن ءتۇسىردى. ونىڭ ىشىندە جارىلعىشتار, پيستولەتتەر, پاتروندار, ازىق-تۇلىك, كونفەت جانە باسقا ۋلانعان ءتاتتى تاعامدار بار ەدى».
ستالينگراد مايدانى قازاقستاننىڭ شەكاراسىنا قاراي جىلجىعان 1942 جىلدىڭ جازىنان باستاپ جاۋ ماڭايداعى تىلدى اۋەدەن دە, جەردەن دە زەرتتەۋگە كىرىسكەن. جانىبەكتىك ا.سەرەدينانىڭ ايتۋىنشا, تامىز ايىنىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ كۇن سايىنعى تاڭعى 9-دا ستانسا ۇستىمەن شىعىستى بەتكە العان نەمىس «يۋنكەرسى» ۇشىپ وتەدى. ونىڭ ۇستىنە كەيىن انىقتالعانداي, ەل ىشىندە جاسىرىن جاۋ بارلاۋشىسى دا بولعان ەكەن. ول – جانىبەكتىڭ تۇرعىنى تيموفەي كورولەۆسكي. جانىبەك اۋداندىق مۇراعاتىنىڭ №1 قورداعى №298 ءىستىڭ №2 تىزىمدەمەسىنىڭ 23-بەتىندە: «تيموفەي اندرەەۆيچ كورولەۆسكي, 1905 جىلى 20 قاڭتاردا تۋعان. ۇلتى – ورىس. شالا ساۋاتتى. جانىبەك اۋدانى, جانىبەك اۋىلى, ۆوكزال كوشەسى, №44 ءۇي تۇرعىنى» دەپ تىركەلگەن. ۇيلەنبەگەن, جالعىز تۇرىپ, ەشكىممەن اشىلىپ سويلەسپەگەن تيموفەي 1983 جىلى قايتىس بولعان. جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگانى, ىشكى ىستەر وكىلدەرى يەسىز قالعان ءۇيىنىڭ جەرتولەسىنەن اسكەري ءدۇربى, قوراپ-قوراپ سول كەزدە قات بولعان ءۇندى ءشايى مەن ءيىسسۋ, راديوتەحنيكا, كىر سابىندار, التىن جانە كۇمىس قاسىقتار, كىتاپتار تاپقان. كوزكورگەندەردىڭ ايتۋىنشا, تيموفەي سارى برەزەنت پلاشش كيىپ, قول اربامەن اۋىل ءىشىن كەزىپ, جيناعان تەمىر-تەرسەگىن اۋلاسىنا ۇيە بەرگەن ەكەن. قارا جەرگە بوس شولمەكتەردى تەكشەلەپ الىپ, تەمىردى ۇستىنە قالاپ تاستاعان. ومىردەن وتكەسىن بارىپ ۇقك (كگب) ەكى قىزمەتكەرى ىزدەپ كەلەدى. ولار سول كەزدەگى اسكەري كوميسساريات قىزمەتكەرى نادەجدا پاپەنياعا كورولەۆسكيدىڭ نەمىس اسكەري فورماسىن كيىپ, مەديتسينالىق كولىك جانىندا تۇسكەن فوتوسۋرەتىن كورسەتكەن. «تيموفەيدى بىردەن تانىدىم. ول تۋرالى قازبالاپ سۇرادى. مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىما «بۇل جەردە سۇراقتى ءسىز ەمەس, ءبىز قويامىز» دەگەنى ەستە قالدى» دەيدى نادەجدا اپاي. سوعىس تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن, «جارالى جىلدار جاڭعىرىعى» كىتابىنىڭ اۆتورى, جانىبەك اۋداندىق مۇراعاتىنىڭ ديرەكتورى احمەديار باتىرحانوۆ قازىر الماتىدا تۇراتىن كاكيما وتەعاليەۆانىڭ: «مەنىڭ اتام تاستان ۇزىنكول مەن جانىبەكتىڭ ورتاسىن مەكەندەپ, قوي باقتى. تيموفەي دالادا تىشقان اۋلاپ ءجۇرىپ, اتامنىڭ ۇيىنە باس سۇعاتىن. ءشاي ءىشىپ كەتەتىنى بولماسا, اشىلىپ اڭگىمە ايتاتىن ادام ەمەس» دەگەنىن العا تارتادى.
«جانىبەك بومبالانىپ جاتقاندا تيموفەي دالادا تىشقان اۋلاعان بوپ جۇرەدى ەكەن عوي. سول كەزدەردە بومبالاۋدىڭ ءدال ۋاقىتى دا كورولەۆسكيگە بەلگىلى بولعانى ما؟..» دەيدى كەيىن بارىپ جانىبەكتىكتەر. بىراق, كەزىندە ءار جەرگە ءبىر قيسايا كەتەتىن ەلەۋسىز تيموفەيدەن ەشكىم دە سەزىكتەنبەگەن…
نۇرلىبەك راحمانوۆ
