ۋاقىت, شىركىن, جۇيتكىگەن جۇيرىكتەي, اققان جۇلدىزداي زۋلاپ ءوتىپ جاتىر. مىنە, ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتىڭ ون بەسىنشى جىلىن دا ەڭسەرۋگە كىرىستىك. وتكەن حح عاسىر ءوزىنىڭ سان قيلى وقيعالارىمەن, ومىرشەڭ وزگەرىستەرىمەن, سولاردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ, ونەگەلى ءىز قالدىرعان ورەلى ورەندەرىمەن, جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن ورىن العان ابزال جاندارمەن ەسىمىزدە قالدى. ولاردىڭ ءبىرازى بۇگىندە ومىردەن ءوتتى. وسىندايدا باقيلىق بولعان عازيز جانداردىڭ اسىل بەينەلەرى, كىسىلىك كەلبەتى, ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى كوز الدىڭىزعا ەرىكسىز ەلەستەيدى جانە كوزدەن كەتسە دە كوڭىلدەن كەتپەيتىندەي اسەر قالدىرادى. سونداي جانداردىڭ ءبىرى مەن ءۇشىن اكەمنىڭ تۋعان ءىنىسى, ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى, ءبىرىنشى دارەجەلى «وتان سوعىسى» وردەنىنىڭ جانە كەڭەس وداعىنىڭ مارشالى گ.جۋكوۆ مەدالىنىڭ يەگەرى, ەگەر ءتىرى بولسا بيىل, ناقتىراق ايتقاندا, ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى الدىندا, 100 جاسقا تولاتىن تىنىشتىقباي جولدىباەۆ دەر ەدىم.
ءاربىر ادام – ءوز زامانىنىڭ, ءوز ءداۋىرىنىڭ تۇلەگى. سارىارقانىڭ سايىن دالاسىندا ءومىر ەسىگىن اشقان تىنىشتىقباي كوكەمنىڭ بالالىق شاعى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا جانە ودان كەيىن ساياسي توڭكەرىستەرگە ءدوپ كەلىپ, سابيلىك ومىرىنە ۇلكەن اۋىرتپالىقتار ارتتى. ءسويتىپ, ول ەرتە باستان ەڭبەككە ارالاسۋعا ءماجبۇر بولدى. ۇلكەندەرگە قولعابىس كورسەتىپ, مال باعۋعا, ونىڭ جەم-ءشوبىن دايىنداۋعا, ءۇيدىڭ وزگە دە شارۋالارىنا ارالاستى. وسىلايشا, بىرتىندەپ ءۇيدىڭ بەتكەۇستار ازاماتىنا, جانۇيانىڭ اسىراۋشىسىنا اينالدى. اسىرەسە, قازاقتىڭ باسىنا ناۋبەت بولىپ كەلگەن سوناۋ 1931-1932-ءشى جىلدارداعى اشارشىلىق تۇسىندا بوزبالا تىنىشتىقباي دالادا اڭ-قۇس اۋلاي ءجۇرىپ, بۇكىل ءبىر اۋلەتتى ساقتاپ قالۋعا بار جانىن سالدى. انام شارحيا قاينىسىنىڭ وسىناۋ تىرلىگىنە قاتىستى: «كەنجەم كۇندە اڭ اۋلاۋعا كەتەتىن. ءبارىمىز ونىڭ جولىن كۇتەتىنبىز. ءبىر عاجابى, ول قۇرالاقان قايتپايتىن. ونىڭ قۇرعان قاقپان-تۇزاعى مىندەتتى تۇردە ولجالى بولاتىن» دەپ ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن. سوندا عوي مەن: «پەيىلگە قاراي پەيىش بار» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن تەرەڭ تۇيسىنە وتىرا, ءسوز زەرگەرى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ جانى تازا, جاقسى ادامدار جونىندە ايتقان: «تۇلا بويى تازالىقتان عانا, باۋىرمالدىقتان عانا, مەيرىمدىلىكپەن عانا جارالعانداي» جان ەدى دەگەن تۇجىرىمىنىڭ تۋرا تىنىشتىقباي كوكەمە ارناپ ايتىلعانداي سەزىنەتىنمىن.
اينالاسىنا مەيرىمدىلىكتىڭ شۋاعىن توگە ءجۇرىپ جىگىتتىك شاققا جەتكەن تىنىشتىقبايعا كوپ ۇزاماي تاعى دا ۇلكەن سىناقتان وتۋىنە تۋرا كەلدى. بۇل – ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ءورتى تۇتانىپ, ونىڭ جالىنى جان-جاعىن شارپي باستاعان تۇس بولاتىن. فاشيستىك گەرمانيا سول كەزدەگى ءبىرتۇتاس ەلىمىزگە سوعىس جاريالاعاندا وزدەرىنىڭ وتانىن قورعاۋعا رەسمي دەرەكتەر بويىنشا 1 800 مىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ اتتانىپ, ولاردىڭ 630 مىڭى قايتپاي قالعانى بەلگىلى. تىلداعى ەڭبەككەرلەردىڭ دە ورتاق جەڭىسكە قوماقتى ۇلەس قوسقانىن بىلەمىز. جۇماباي, ماحمەت جانە اۋكەن اعالارى عۇلاما عالىم قانىش ساتباەۆتىڭ قاراماعىندا مايدانعا اسا قاجەتتى مارگانەتستى وندىرۋمەن جەزدى كەن ورنىندا برونمەن جۇمىس جاساسا, تىنىشتىقباي اۋەلدە جەزقازعان اۋدانىنا قاراستى لەنينشىل كولحوزىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ, 1942 جىلدىڭ جاز ايىندا وسى جەردەن مايدانعا اتتاندى. ول 1916-شى لەنينگرادتىق اتقىشتار پولكىنىڭ قۇرامىندا الدىڭعى شەپتە شايقاستى, ۇزدىك اتقىش رەتىندە «زناك وتليچيا» ارنايى بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. وسىلايشا شايقاستارعا قاتىسا ءجۇرىپ, بىردە جاۋدىڭ اۋەدەن توپەلەگەن بومبالارى استىندا قالىپ, اياعىنان اۋىر جارالانادى. سول تۇستا ءومىردىڭ تالكەگىمەن كەزىندە وقي الماي قالعاندىعىنان جانە شالعاي اۋىلدا تۇرعاندىقتان, ورىس ءتىلىن جەتە بىلمەگەندىگىنەن زيان دا شەگەدى. بلينداجدىڭ ءبىر تۇكپىرىندە كوپ جارالىلاردىڭ ىشىندە ەلەۋسىز جاتقان وعان ماعزۇم دەگەن اۋىلداسى كەزدەسە كەتەدى. ورىسشا ساۋاتى بار ول ءتيىستى ادامدارعا ءمان-جايدى تولىق تۇسىندىرگەننەن كەيىن عانا جاعداي ءبىرشاما تۇزەلىپ, تىنىشتىقباي №3170 ەۆاكۋاتسيالىق گوسپيتالگە جىبەرىلەدى جانە جاراقاتى اسقىنىپ كەتكەندىكتەن مۇندا ۇزاق ەمدەلىپ, ارنايى دارىگەرلىك كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن 1943 جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەلىنە قايتارىلادى. تيشتەكەڭ ءوزىنىڭ قۇتقارۋشىسى ماعزۇممەن كەيىن قاندىكويلەك مايدانداستار رەتىندە جۇپتارى ايرىلمايتىن دوسقا اينالدى جانە ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول دوستىققا ادالدىعىن تانىتىپ كەتتى.
جاراقاتىنا قاتىستى تىنىشتىقباي كوكەم سونداي-اق, مەنىڭ تۋعان اعام راحىمعا قاتىستى مىنا ءبىر جاعدايدى ىلعي ايتىپ وتىراتىن. سوعىسقا اتتانار تۇسىندا ساپ تۇزەپ ەلدەن بەت الا بەرگەندە, جەتى جاسار راحىمنىڭ: «قايتىپ كەل, كوكە, قايتىپ كەل» دەپ شىرقىراعان داۋىسىمەن اياعىنا ورالعانىن جانە ونى قاپسىرا قۇشاقتاپ بىرازعا دەيىن جىبەرمەگەنىن تيشتەكەڭ وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا جۇرگەن تۇسىندا تالاي ەسىنە الىپتى. ءبىر عاجابى سول, ول كىسىنىڭ جارالانعان اياعىنىڭ تۇسى راحىمنىڭ قولىنىڭ تابى قالعان ورنى ەكەن. «مەنىڭ وسى جارىق دۇنيەدە جۇرگەنىم – اۋەلى اللانىڭ ارقاسى, سوسىن كىشكەنە راحىمنىڭ كىرشىكسىز پەرىشتە تىلەگى عوي» دەيتىن, جارىقتىق.
قوس بالداقپەن ەلگە ورالعان ساتتەن باستاپ تيشتەكەڭ قۇر قاراپ وتىرا المادى. قىزۋ ەڭبەك مايدانىنا كىرىسىپ كەتتى, ءسويتىپ, ۇلى جەڭىستى جاقىنداتتى ءارى سوعىستان كەيىنگى شارۋاشىلىقتى قالپىنا كەلتىرۋگە كوپ تەر توكتى. ەڭبەك ادامىنىڭ جولى قاشان دا جارقىن, مارتەبەسى بيىك قوي. سونىڭ ايقىن كورىنىسى رەتىندە ول 1947 جىلى «زا دوبلەستنىي ترۋد ۆ ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينە 1941-1945 گ.گ.» مەدالىمەن ناگرادتالدى. بۇل ماراپاتتاۋ, سايىپ كەلگەندە, سوعىستان كەيىن ەڭسەسى ءتۇسىپ, ابدەن قالجىراعان جۇپىنى اۋىل ءۇشىن ۇلكەن وقيعا بولدى. لەنينشىل كولحوزىنىڭ ءبىراز ازاماتتارىنىڭ جىگەرىن جانىپ, ەرتەڭگە دەگەن سەنىمىن ارتتىردى. تىنىشتىقباي بولسا, جۇمىسىن ودان ءارى جان-تانىمەن بەرىلە اتقارۋمەن قاتار, ءوز كۇشىمەن حات تانۋعا تالپىندى. ونىڭ العىر قابىلەتى, قاي ءىستىڭ بولسىن الداعى باعىتىن تانىپ, بولجاي بىلەتىن كورەگەندىگى ونى ىلعي تابىس بيىگىنە جەتەلەپ وتىردى. ناتيجەسىندە زووتەحنيك ماماندىعىن يگەرىپ, بۇل سالادا تابىستى جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك الدى ءارى مۇنىمەن توقتاپ قالماي, فەرما باسقارۋشىسى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلدى.
وسىلايشا, جۇرگەن ورتاسىن جۇرەگىنىڭ جىلۋىنا بولەيتىن جانعا اللا دا ۇزاق عۇمىر ءسۇرۋدى پەشەنەسىنە جازىپتى. ءومىر كەشكەن توقسان جاسىنىڭ توعىز بەلەسىنىڭ قاي-قايسىندا بولماسىن تىنىشتىقباي ءوزىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىمەن, ادامگەرشىلىگىمەن, مەيىرباندىلىعىمەن, جان تازالىعىمەن ۇنەمى تەك بيىكتەن كورىنە ءبىلدى. ولاي بولسا, جارىعى مەن مۇمكىندىگى مول قازىرگى زاماندا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جاستارى تىنىشتىقباي جولدىباەۆ سەكىلدى حالىققا ادال قىزمەت ەتكەن ازاماتتاردان ءتالىم السا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
كەنجەبولات جولدىباي
