Ruhaniiat
Är äiel baqytqa laiyqty
(Jazuşy Äzılhan Nūrşaiyqovtyŋ «Mahabbat, qyzyq mol jyldar» atty romanyn oqyǧannan keiıngı oi)
«Mahabbat, qyzyq mol jyldar» – qazaq ädebietınıŋ jauhary, asyly. Būl bır şyǧarmaǧa bırneşe adamnyŋ taǧdyryn arqau etıp, är oqyrmannyŋ jüregıne şynaiy mahabbat sezımnıŋ säulesın qūia bılgen teŋdesı joq eŋbek.
Äigılı jazuşy Äzılhan Nūrşaiyqovtyŋ naǧyz şeberlıgı men qalamgerlık quaty aiqyn körınıs tapqan şyǧarmanyŋ kötergen mäselesı men bügıngı qoǧamnyŋ arasynda qandai bailanys bar degen sūraq tuyndaidy.. Älbette, bailanys bar. Äiel zatynyŋ adaldyǧyna tabynu bylai tūrsyn, näzık jandardy mazaqtau men qorlau būryn da bolǧan edı, qazır de azaiǧannyŋ ornyna köbeiıp barady. Nege būlai? Osy saualǧa özımşe jauap ızdep köreiın. 1970 jyly jaryqqa şyqqan būl romandy qazırgı jastar da qyzyǧyp oqidy. Öz basym būl kıtapty jüregımnıŋ qalauymen ekınşı märte oquǧa kırıstım. Ekı jastyŋ mahabbat sezımı beinelengen şyǧarmany alǧaş qolyma alǧanymda aq paraqtarynda qaiǧyǧa toly mahabbattyŋ jasyrylǧanynan beihabar edım.
Romandaǧy tartysqa toly oqiǧalar, şielenıske tüsken taǧdyrlar qatty qyzyqtyryp äkettı. Ondaǧy oqiǧalardyŋ soŋy jaqsylyqpen aiaqtalsa eken dep ümıttendım. Bıraq bas keiıpkerler – aqyldy da sūlu Meŋtaidyŋ bes kün jalǧanda körgen qorlyǧy, el men jerdı jaudan qorǧap kelgen Erboldyŋ öz süiıktısın qorǧau jolyndaǧy şarasyzdyǧy qalyŋ mūŋǧa kömıp tastady. Keleşegınen zor ümıt kütken jas qyzdyŋ ötırıktıŋ qūrbany bolyp, aǧasynyŋ maidandasy, arsyz Tūmajanǧa erıksız berıluı, appaq denesıne erkektıŋ qoly timegen jannyŋ aqadal ar-namysynyŋ taptaluy jan-jüregımdı jabyrqatyp jıberdı. Şym-şytyryq şilenıstı sätterde Tūmajandy Meŋtaiǧa ertıp aparǧan Erboldyŋ qylyǧyn da tüsınbei dal boldym. «Qyzdy qyzyq üşın jaratqan» degen toǧyşarlyq deŋgeide qalyp qoiǧan Tūmajandy körsem betıne bylş etkızıp bıraq tükıretın edım…
Sonau Aqbılek, Ūlpandar zamanynan bar älsız äieldı mazaq etu, qorlau adamzattyŋ sanasy men oiy qaryştap damyǧan 21 ǧasyrda da joiylmaǧany ökınıştı. Ol az deseŋız, örkeniettı zamanda qyz alyp qaşu, jas arudyŋ päktıgın taptau, küŋşe ūryp-soǧu, auyr jūmysqa jegu, tıptı op-oŋai öltıre salu üirenşıktı närsege ainaldy. Qazaqşa aitqanda, sondai soraqylyqqa etımız ölıp kettı. Alysqa barmai-aq, özınıŋ küieuı qorlap öltırgen marqūm Saltanat Nükenovanyŋ oqiǧasy bızdıŋ qoǧamdy dür sılkındırdı.Saltanat tanymal adamnyŋ jary bolǧan soŋ, būl sūmdyqty küllı el estıp-bıldı.Ol maǧan Dulat İsabekovtyŋ «Gauhartas» şyǧarmasyndaǧy Saltanatty eske salady. Ekı zamannyŋ Saltanaty… Ekı türlı taǧdyrdyŋ bır arnaǧa toǧysuy. Oqiǧalardyŋ bailanysyp tūrǧany sonşalyq, ärtürlı uaqytta bolǧanyna qaramastan aşy şyndyqty anyq däleldeude. Sol bır zamandaǧy özımşıl Ybyş pen bügıngı zamandaǧy bylyqqa batqan Bişımbaevtyŋ moinyna bır emes, ekı adamnyŋ ömırı jazyldy. Bırı – qadırıne jete almaǧan aiauly jary bolsa, ekınşısı ömırıne män berer soŋǧy ümıtı – säbiı.
Saltanat tanymal adamnyŋ jary bolǧan soŋ, būl sūmdyqty küllı el estıp-bıldı. Al elge jariia bolmaǧan, zorlyqşyl qanyşerlerdıŋ qolynan mert bolyp jatqan qazaq qyzdary men äielderı qanşama?!. Bıreudıŋ qanattyǧa qaqtyrmai, tūmsyqtyǧa şoqtyrmai mäpelep ösırgen perzentıne adam esebınde qaramai, qorlap-zorlaityn, küŋ qylatyn erkekterdıŋ bū qoǧamda ömır süruı bärımızdı oilandyruy tiıs. Bügıngı zamanda barlyq salada damu, örkendeu bar. Bıraq… äiel zatyn qorǧauǧa kelgende kerısınşe qūldyrauǧa ūryndyq. Öitkenı, ruhani qūndylyqtar şaiylyp, adam balasy materialdyq qūndylyqtarǧa basymdyq berude. Osy kıtapty oqyǧannan keiın bır tüsıngenım, äiel erkekten bır saty tömen tūruy kerek degendı keibır adamdar kerısınşe qabyldaidy. Toǧyşarlyq sananyŋ şyrmauynan şyǧa almaǧandar älı de köp. «Mahabbat, qyzyq mol jyldar» – aq pen qaranyŋ, ädıldık pen ädıletsızdıktıŋ bıtıspes küresı jürıp jatqanyn körsetetın şyǧarma. Menıŋşe, būl kıtapty ärbır qazaq oqyp, oi tüiıp, joly jıŋışke qyz balaǧa ūlttyq sana biıgınen qarauy qajet. Sebebı, ūlttyŋ ūiaty da, bolaşaǧy da – är qazaq qyzynyŋ ar-namysynda, abyroi-päktıgınde jatyr. Ony qūrmettep, közdıŋ qaraşyǧyndai saqtai almasaq, ūlt retınde ösıp-örkendemeimız.
Är äiel zaty baqytqa, baqytty boluǧa laiyqty. Äiel baqytty bolsa, ūrpaq ta baqytty ǧūmyr keşedı. Al äieldı jylatsaq, obalyna qalsaq, şynaiy mahabbatty qorlasaq, alǧa baspaimyz. Şyǧarmanyŋ negızgı tüiındı aitatyn oiy – osy. Bolaşaqta jurnalist bolyp, qolyma qalam ūstasam, äiel baqyty degen taqyrypty tereŋ zerttep, qoǧamdy oiatatyn, köptegen adamdardyŋ oi-pıkırın özgertetetın ötkır, tūşymdy dünieler jazamyn degen arman-mūratym bar. Älem äielmen ädemı, al älem äielge ädılettı boluy tiıs.
Arujan ESENGELDI, Astana qalasyndaǧy №8 mekteptıŋ oquşysy.
