Euraziia ūlttyq universitetınıŋ janyndaǧy «Käusar» mädeni tanymdyq bırlestıgı qazaqtyŋ talai tūlǧasymen jüzdesıp, taǧylymdy keşter ötkızdı.
Örımtal jastar üşın sondai bır önegelı keştıŋ bırı – qazaq poeziiasynyŋ körnektı ökılı, “Qūrmet” ordenı men Halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ iegerı, QR eŋbegı sıŋgen qairatkerı Aqūştap Baqtygereevamen didarlasu boldy.
Mädeni şara soŋynda astanalyq bır ziialy janymyzǧa kelıp: «Ainalaiyndar, sender bügın Aqūştap aqynnyŋ jyrymen elordany nūrǧa böledıŋder ǧoi. Menı būl keşke alyp kelgen – student nemerem. Käusardai taza öleŋ jastarǧa da, jasamystarǧa da kerek. Örkenderıŋ össın!» dep bata bergende özım de sol äserden aiyǧa almai tūrǧanymdy nesıne jasyraiyn.
Aqūştap apamyz arqaly aqyn eken. Otyrǧan ornynan atyp tūryp öleŋderın jatqa oqyǧanda, jyr süier qauymdy özıne bırden tartyp äkettı. Bırde:
Aq söilep, adal kületındermen,
Şyndyqty jaqtap
jüretındermen,
Syilastyq syryn bıletındermen,
tanysqym keledı menıŋ.
Jamanǧa jaǧynbaityndarmen,
Joqtyqqa tarylmaityndarmen,
Armannan arylmaityndarmen,
tabysqym keledı menıŋ.
Janary möldıregendermen,
Jüregı eljıregendermen,
Ümıtke sendıre bıletındermen
dostasqym keledı menıŋ.
Mūŋ-qaiǧy jeŋbeitındermen,
Ösekke senbeitındermen
Nadanǧa ermeitındermen
bas qosqym keledı menıŋ, –
dep şabyttyŋ asqaryna şyqsa, endı bırde:
Senbe, dos, öz sertınde tūrmaǧanǧa,
Mahabbat jalǧan dese, būl jalǧanda,
Mahabbat bolmasa eger, dala kezıp
Mäjnün Läilısı üşın jyndanar ma?
Mahabbat teŋeu emes öleŋdegı,
Emes ol aŋyz bolǧan elge ertegı,
Mahabbat bolmasa eger,
zarlap Jıbek,
Qozy üşın sūlu Baian öler me edı, –
dep aǧynan jarylyp, jastarmen oi bölıstı.
Aqynnyŋ ärbır jyry, ärbır sözı şynaiy, tabiǧi şyǧyp jatty. Tıptı, keş iesı men körermen arasynda şek-şekara joiylyp, ruhani tūtasqan älemdı baiqadyq.
Aqūştap apamyz özınıŋ Oralda tuyp, Almatyda ösıp-öngenın, keiınnen kındık qany tamǧan öŋırge baryp, jūrtqa ūiytqy, jastarǧa ülgı bolsam degen nietın jüzege asyrǧanyn, uaqyt öte kele eŋbek nätijesın bere bastaǧanyn, būl jolda nebır qiynşylyqtar kezdeskenın aşyna aitqanda, men de Şyǧys Qazaqstan oblysynda jūmys ıstegen jyldarymdy erıksız eske aldym. Almaty men Astanada tūryp qyzmet ıstegen adamǧa provinsialdy tüsınık ūǧym deŋgeiı, mınez qūlqy senıŋ aitqanyŋdy ūqpaityn, är äkım-qaranyŋ auzyna qaraumen «läpbailap», özınıŋ qarsy pıkırın aitsa, «qoǧamǧa jaqpaitynyn» közım kördı. Būrynǧy äkımnıŋ şaqyrǧan adamdaryna qyryn qarap, öz komandasyn jinaqtap jap-jaqsy qyzmet ıstep jatqandardy qiianat jasap ornynan alu, tıptı, jalǧan jala japtyryp quǧyndau, «äkım auyssa, aqyl auysatynyn» közımmen körıp qaitqanym jadymda jaŋǧyrdy. Qairan Aqūştap aqynnyŋ da elınde jürgenımen oiy alaŋ ekenın, tıptı, keide el erkesı keŋ düniege syimai ketetının ışım sezdı. Zaldan qoiylǧan ötkır de aşy sūraqtarǧa aşyq aitqan sözderı onyŋ aqiqatşyl aqyn ekenıne jūrttyŋ közın jetkıze tüstı. Aqqu-qazy qalqyǧan, būryn arnasynan asyp jatatyn qairan Jaiyqtyŋ tartylyp bara jatqanyn Kaspiige qūiatyn saǧasyn qūm basyp bara jatqanyn, balyqtardyŋ özen boilap jüze almaitynyn araldaǧy poligonmen kün sanap lastanyp bara jatqan ekologiianyŋ kesırı ekenın aşyna aitty. Qazaqtyŋ ǧasyrlar boiy bastan keşken qiynşylyqtaryn tızbelei kele, qazırgı jastardyŋ namyssyzdyqtaryn synǧa aldy.
«Sözderınıŋ köbı basqa tılde, qolda – syra, auyzda – temekı, kındık belderı aşylyp, özge ūlt ökılderınıŋ qoltyǧynda ketken sıŋlılerımnıŋ bolaşaǧy tolǧandyrady.
Gülsımdı – Gulia, Säulenı – Sveta, Altyndy – Ania, Saǧyndyqty-Sania, Süleimendı – Senia dep ataidy bır-bırın. «Būlaryŋ bolmaidy ǧoi» deseŋ, «Nu i chto? Eto – naşe delo» deidı.
Elde, mıne, osyndai ūltsyzdyqpen, ruhsyzdyqpen küresıp jürmın» dedı Aqūştap aqyn kürsıne.
Qanattas, syrlas, qalamdas dosy bolǧan Fariza Oŋǧarsynovany qaitpas saparǧa küllı qazaq qimai şyǧaryp salǧanda, arnaiy elden kelıp topyraq salǧanyn, ömırde körgen nebır estelıkterın aityp, aqyn qyzdarǧa ülgı retınde ölmes öleŋ jazǧan öjet te ör mınezdı ardaqty poeziia padişasyna baǧyştalǧan arnau öleŋ oqydy. «Sen aqyn da boldyŋ, ūrpaq örbıtken qatyn da boldyŋ. Būl da – qazaq anasyna tän qasiet» degen boljamyn mysalǧa keltırdı. Astanadaǧy ırgelı oqu ornynyŋ soŋǧy kezderde jetıstıkterge jetıp, jan-jaqtan bılıktı ǧalymdardy jinaqtap, äsırese, jastarǧa aqyn-jazuşylar men öner ielerın tanystyryp, qanattandyra septıgın tigızu maqsatynda universitet rektory Erlan Bättaşūlynyŋ «Käusar» mädeni-tanymdyq bırlestık qūrǧany basqalarǧa oi salatyndai dünie ekenın aita kele. «Köp estıgennen bır körgen artyq» deidı, sony bügın öz közımmen körıp tūrmyn» dedı.
«Besık terbetıp jürıp öleŋ jazam» degen Aqūştap aqyn turaly sıŋlısı Marjan Erşuova akademik Zeinolla Qabdolovtyŋ «Oral dese köz aldyma Qyz-Jıbek, Mänşük, Aqūştap keledı» degen sözın eske alyp, ūlttyq ızetpen qolyna altyn bılezık taqty. Qalamger Aibatyr Seitaq aqynǧa arnau öleŋın oqysa, talantty jazuşy Aigül Kemelbaeva kemel oi aityp, ūlt, tıl, dın, ruh degende «A.Baqtygereevanyŋ jasandylyǧy joǧyn» basa aitty. Astananyŋ bas aqyny atanyp ketken Serık Tūrǧynbekūly Almatyda ötken şyǧarmaşylyq ömırlerın köz aldyna keltıre eske alyp, «Jaisaŋ qyzy qazaqtyŋ» dep jyr nöserın töktı.
Jazuşy, dramaturg, qoǧam qairatkerı Altynşaş Jaǧanova qyzdar poeziiasynyŋ tuyn biık ūstaǧan, talant pen tabiǧilyqty qadır tūtqan Fariza men Aqūştap turaly özıne tän söz söileu mänerımen maiyn tamyza äŋgıme aitty. Aqmola ūltşyldarynyŋ bırı atanǧan ardaqty aqsaqal, satirik jazuşy Tabyl Qūlyias aqyn qaryndasynyŋ el men jer taǧdyryna qatysty aitqandaryna tolyq qosylatynyn aityp, «Şırkın, ūlt ziialylary däl osy Aqūştaptai bolar ma edı!» degen aq-adal köŋılın jetkızdı.
Aqynnyŋ şyǧarmaşylyǧynyŋ tyrnaqaldysy – «Kerımsal» jyr jinaǧynan bastap bügıngı künge deiın bar jazǧanyn zerttep-zerdelep jürgen aqyn, synşy Jūmaş Somjürek qazaq qyzdary poeziiasynda mahabbat lirikasyn Aqūştap Baqtygereeva qalyptastyrǧanyn jan-jaqty däleldep, tūjyrymdamaly oilaryn baiandady.
Özım ärı keştı jürgızuşı, ärı halyq pen aqynnyŋ arasynda ruhani däneker bolǧandyqtan, aqynnyŋ «Oi tüiındılerı» atty tamaşa kıtabynan üzındıler oqyp berdım.
Oi tüiındılerı – turasyn aitsaq, aqynnyŋ ǧana paiymy emes, halyqtyŋ talǧamy men taŋdauynan ötken halyqtyŋ paiymy derlık dünieler dep bılemız. Dälırek baiyptasaq, aqyn Aqūştap halyq sözın söilep, halyq oiyn aitady.
Mysal kerek pe – sızder de oqyŋyzdar.
«Baq qondy …
Ol jer basyp jaiau jürem dep oilaǧan joq. Baǧynyştylary esıgın aşyp bergen maşinaǧa syzdanyp äzer otyratyn. Baq taidy … Endı köşede bügejektep jaiau ketıp barady»…
«Ol syrt közge täkappar körınedı. Özınen lauazymy joǧary, ısı tüsetın adam körse, äp-sätte maimylǧa ainalyp jüre beredı. Äielı de tülkı külkını meŋgergen. «Apama jezdem sai» deidı halyq. «Boiy būlǧaŋ, sözı jylmaŋ» Abai aitqan osyndailar. Bıraq baiyp tūr»…
«Qūdai joq dep ateizm sabaǧyn alǧan kommunistık zamanynyŋ basşysy Mūhit Meralievtıŋ 150 jyldyq toiyn ötkızuge jauapty bolǧan-dy. Är elden kelgen aqyn, änşılerdıŋ baba beiıtıne bet sipauyna üzıldı-kesıldı qarsylyq bıldırdı. Uaqyt öttı. Endı özı nemeresınıŋ beiıtıne qūran oqityn boldy. Talanttyŋ kiesı baryn älı de ūqpai jürgender bar-au»…
«Kez kelgen adam aita almaityn, kez kelgen pende kötere almaityn eŋ auyr jük – şyndyq. Onyŋ betıne tıke qarau üşın batyrdyŋ jüregı qajet. San ūrpaq bar ǧasyrda jete almaityn eŋ biık şyŋ da – sol şyndyq şyǧar dep oilaimyn»…
Ärine, mūndai üzındını köptep keltıruge bolady.
Mädeni şara bır demmen bastalyp, bır demmen aiaqtaldy. Keş soŋyna qarai Gülım Mūratqyzy: «Men – sızdıŋ jyrlarynyzdy jattap ösken jastardyŋ bırımın. Bügın özıŋızben jüzbe-jüz, közbe-köz bırınşı ret kezdesıp otyrǧanyma şeksız quanyştymyn. Sız – aldyŋǧy ǧasyrdyŋ qyzy bolsaŋyz, bügıngı ǧasyrdyŋ abyzysyz. Zor rahmet, aqyn apai!» dep studentter qauymynyŋ atynan alǧysyn bıldırdı.
Keş soŋynda EŪU rektory Erlan Sydyqov universitet ūjymy atynan sonau Oraldan at terletıp kelgen halyqşyl, qairatker aqyn Aqūştapqa rizaşylyǧyn bıldırıp, ardaqty ziialylar men qairatkerlerdı halyq aldyna oraily şyǧaryp jürgen «Käusar» bırlestıgıne alǧysyn aitty.
Sonymen bırge qaraşaŋyraq basşysy biyl täuekel dep jyr jinaǧyn Memlekettık syilyqqa ūsynǧan aqynǧa «Eŋbegıŋız bäigeden ozyp, jūrtşylyqty quantsyn. Aqynnyŋ baǧasyn halyq beredı. Sızdıŋ bäsıŋız ben baǧaŋyzdy halqyŋyz būryn-aq berıp qoiǧan» dep tılek aitty.
Bız öz tarapymyzdan «Aqjaiyqtyŋ aqşaǧalasy» atanǧan aqynnyŋ elordada da, elde de qadır-qasietı azamattyq ūstanymyna, adamşylyq kelbetıne qarap ärqaşan arta beretınıne senım bıldırdık.
Kenjeǧali MYRJYQBAI,
L.Gumilev atyndaǧy EŪU professory
