Elorda halqynyŋ sany jyl sanap artyp keledı. Tūrǧyn sany köbeigen saiyn baspana men äleumettık nysandarǧa da sūranys eselep ösetını tüsınıktı. Onyŋ üstıne, elordany jaily qalaǧa ainaldyru mäselesı taǧy bar. Kazinform tılşısı «Äkımge sūraq» aidarynda Astana qalasynyŋ äkımı Jeŋıs QASYMBEKPEN sūhbat qūrdy.
– Jeŋıs Mahmūdūly, äŋgımenı qūrylys salasynan bastasaq. Äkımdık tūrǧyn üi keşenderınıŋ ornyna äleumettık nysandar saludy qolǧa aldy. Qai audandarda, qandai äleumettık nysandar salynady?
– Ötken jyly jūrtşylyq narazylyq bıldırıp, jedel şeşımdı talap etken 20-dan astam nysan boldy. Soǧan säikes qala josparyna özgerıster engızılıp, barlyq şeşım tūrǧyndardyŋ pıkırı eskerıle otyryp qabyldandy. Tyǧyz qūrylys nysandaryna qatysty oŋ şeşım bar. Osylaişa 20 tūrǧyn üi keşenınıŋ ornyna äleumettık nysandar tūrǧyzylatyn boldy. Atap aitqanda, mektep, bılım beru ortalyqtary men densaulyq saqtau mekemelerı siiaqty 8 äleumettık nysan jäne 9 qoǧamdyq keŋıstık (3 mektep, 2 bılım ortalyǧy, 8 skver, 1 saiabaq jäne 3 äleumettık nysan) qūrylysy josparlanyp otyr.
– Elordada jūmysyna salǧyrt qaraityn qūrylys kompaniialarynyŋ «qara tızımı» bar. Būl rette tuyndaǧan problema qalai şeşılıp jatyr? Olardyŋ «qara tızımnen» şyǧu mümkındıgı bar ma?
– Bügıngı taŋda elordada rūqsat almai, tiıstı qūjatsyz salynǧan 40-tan astam köppäterlı tūrǧyn üi anyqtaldy. Jauapty merdıger kompaniialarǧa jūmystaryn toqtatu turaly ūiǧarym berılıp, atalǧan subektıler äkımşılık jauapkerşılıkke tartyldy. Odan bölek, 6 nysan boiynşa qylmystyq ıs qozǧaldy.
2023 jyly Astana qalasynyŋ mamandandyrylǧan audanaralyq ekonomikalyq sotyna qūrylys-montajdau jūmystaryn toqtata tūruǧa jäne būzuǧa 115 talap aryz joldaǧan, onyŋ ışınde:
- 6 talap aryz sotta qaralyp jatyr;
- 23 talap boiynşa ūiǧarym talaptarynyŋ oryndaluyna bailanysty talap küşın joidy;
- 86 talap aryz qanaǧattandyryldy;
- 74 sot şeşımı Astana qalasy Ädılet departamentınıŋ qarauynda.
Būdan bölek, qalada Qazaqstan Respublikasynyŋ «Tūrǧyn üi qūrylysyna ülestık qatysu turaly» zaŋy talaptarynyŋ saqtaluy boiynşa bırqatar mäsele bar. Sonymen qatar, azamattardy aqparattandyru men zaŋ būzuşylyqqa jol bermeu maqsatynda äkımdıktıŋ resmi resurstarynda jäne BAQ-ta üleskerlerden aqşa jinauǧa qūqyǧy joq qūrylys kompaniialardyŋ «qara tızımı» jüielı türde jariialanady.
Qūrylys kompaniialary Qazaqstan Respublikasy «Tūrǧyn üi qūrylysyna ülestık qatysu turaly» zaŋynyŋ 7-babyna säikes üleskerlerdıŋ qarajatyn tarta alady. Tūrǧyn üi qūrylysyna üleskerlık qatysu myna täsılder boiynşa jüzege asady:
- Tūrǧyn üi qūrylysynyŋ bıryŋǧai operatorynan kepıldık alu;
- Ekınşı deŋgeidegı banktıŋ jobasyna qatysu;
- Tūrǧyn üidıŋ (ǧimarattyŋ) qaŋqasyn tūrǧyzǧannan keiın ǧana üleskerlerdıŋ aqşasyn tartu.
– Qūrylysy ūzaqqa sozylyp, älı de aiaqtalmaǧan tūrǧyn üi keşenderı turaly aityp ötseŋız…
– Ärbır köppäterlı tūrǧyn üi keşenınıŋ özındık tarihy bar. Mäselen, bır jerde üidıŋ jaqtauy ǧana köterılse, taǧy bır jerde tek şūŋqyry ǧana qazylǧan. Keibır qūrylys saluşylar bır päterdı 3-4 adamǧa satqan sätter de kezdestı. Sol siiaqty avtotūraqtyŋ päter retınde satylǧan kezderı de boldy, al endı bır jerde müldem josparda joq päter satylǧan.
Memleket basşysynyŋ qoldauymen qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandardy aiaqtau boiynşa auqymdy jüielı jūmys atqaryldy. Üilerge tehnikalyq tekseru, qarjylyq jäne tehnikalyq auditter jürgızıldı, investorlar da jūmyldyryldy.
Osylaişa, ekı jyl ışınde qūrylysy ūzaqqa sozylǧan 140-tan astam tūrǧyn üi keşenı aiaqtaldy. Būl 15,5 myŋǧa juyq ülesker otbasynyŋ qiyndyǧyn şeşuge mümkındık berdı. Olardyŋ arasynda qūrylysy şamamen 20 jyl būryn bastalǧan üiler de bar. Mysaly, ötken aida 11 jylǧa sozylǧan nysan qūrylysy aiaqtaldy. «Future home» köppäterlı tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysy 2013 jyly bastalǧan. Üleskerler – 200-ge juyq otbasy. Nysandy EQK-ge beru kezınde 4 jäne 7 qabattary ǧana salynǧan. Būl üidıŋ qūrylysyn aiaqtau üşın köptegen jüielı şara, onyŋ ışınde injenerlık jelıler boiynşa jūmys jürgızıldı.
Biylǧa qūrylysy ūzaqqa sozylǧan 10 üi qaldy. Olardyŋ qūrylysyn osy jyldyŋ I-II toqsanynda aiaqtaimyz. Ärbır nysan boiynşa qadamdyq ıs-şaralar jospary bar.
– Al LRT qūrylysy qalai jürıp jatyr? Qaşan aiaqtalady?
– Osyǧan deiın de aitqanymdai, biyl estakada bölıgı, iaǧni beton jūmysy tolyǧymen aiaqtalady dep josparlap otyrmyz. Estakada tolyǧymen köterıledı. Kelesı jylǧy meje – joǧarǧy qūrylymdy aiaqtau, iaǧni relsterdı ornatu. Sonymen qatar, biyl stansiialardyŋ bır bölıgı de aiaqtalady. Poiyzdar men jabdyqtarǧa tapsyrys beru jūmysy da jürıp jatyr.
– Elorda halqy köbeigen saiyn äleumettık nysandar ǧana emes, kadr tapşylyǧy da sezılıp jatyr, äsırese pedagogtar men medisina qyzmetkerlerı jetıspeidı. Oqu oryndaryna granttar bölumen mäsele şeşıle me? Kadrmen qamtudyŋ taǧy qandai ädıs-täsılderı bar?
– İä, Astana tūrǧyndary sanynyŋ qarqyndy ösuıne bailanysty äleumettık nysandarǧa da sūranys artyp keledı. Būl öz kezegınde sol jerlerde jūmys ısteitın mamandarǧa degen qajettılıktı tuyndatady. Äkımdık tarapynan kadrlyq qajettılıktı qamtamasyz etu maqsatynda jyl saiyn 1 myŋnan asa oqu granty bölınedı. Sonyŋ ışınde, özderıŋız atap ötkendei, medisina, pedagogika jäne taǧy basqa salalar bar. Jalpy jyl saiyn bılım, medisina salalary boiynşa 1 myŋǧa juyq maman qajet. Osyǧan orai, biyl 1140 bılım grantyn böludı qarastyryp otyrmyz.
Bılım beru salasy boiynşa tülekterdıŋ 80 paiyzdan astamy jūmysqa ornalastyrylsa, qalǧany magistraturada bılımın jalǧastyryp jatyr jäne bala kütımıne bailanysty demalysta. 2022-2023 jyldary jergılıktı biudjetten qarjylandyrylǧan 246 rezident medisinalyq ūiymdarǧa jūmysqa ornalastyryldy.
– Qalada avtobus ta tapşy. Sondai-aq keptelıs mäselesı qalai rettelmek?
– Qoǧamdyq kölıkke kelsek, ötken jyly qala boiynşa täulıgıne 900 avtobus jürıp tūrdy. Biyl olardyŋ sany 1300-ge jettı, iaǧni kezeŋ-kezeŋımen 400 jaŋa avtobus jetkızdık. Bıraq qalada älı de avtobus tapşylyǧy bar.
Negızı, 1,4-1,5 million tūrǧyn üşın avtobustar sany 2 myŋnan asuy kerek. Biyl bız avtoparktı keŋeitudı josparlap otyrmyz – qalaǧa taǧy 300 avtobus jetkızıledı. Būl qoǧamdyq kölıktıŋ jūmysyn edäuır jaqsartuǧa, onyŋ ışınde jaŋa marşruttardy ıske qosuǧa mümkındık beredı.
Kölık keptelısıne keletın bolsaq, qalada 400 myŋǧa juyq avtomobil bar. Kün saiyn oblystan qalaǧa qosymşa 90 myŋǧa juyq avtomobil kırıp-şyǧady.
Jol-kölık jelısın jüielı damytu üşın bız köpırlerdı, kölık aiyryqtaryn, jaŋa köşeler salu, joldardy jöndeu boiynşa jüielı negızde jūmys jürgızıp jatyrmyz. Mäselen, qarbalas uaqytta kölık köp jüretın uchaskelerdıŋ bırı – Mäŋgılık el, Qabanbai batyr men Tūran daŋǧyldary, Saraişyq jäne D.Qonaev köşelerı. Ötken jyly qazan aiynyŋ soŋynda Täuelsızdık daŋǧylyndaǧy jaŋa köpır arqyly qozǧalys aşylǧannan keiın mäsele ışınara şeşıldı.
2022 jyly Ūly dala daŋǧylynyŋ boiynda aşylǧan köpır de Mäŋgılık el, R.Qoşqarbaev daŋǧyldarynda, A.Baitūrsynov, J.Näjımedenov köşelerınde, Nova city audanynda, «Myŋjyldyq» alleiasynda kölık aǧynyn azaitty, sol siiaqty «Nūrly jol» jaŋa vokzalyna, «Telman» jäne «Promyşlennyi» eldı mekenderıne, «Metro» gipermarketıne, M.Jūmabaev daŋǧylyna, T.Jürgenov köşesıne jyldam jetu mümkındıgı artty.
Biyl Qabanbai batyr daŋǧylynyŋ Täuelsızdık daŋǧylyna deiıngı jalǧasyn saludy bastaudy josparlap otyrmyz. Būl qalanyŋ jaŋa bölıgındegı Mäŋgılık el, Qabanbai batyr daŋǧyldarynda, Türkıstan, Kerei-Jänıbek handar jäne Ş.Aitmatov köşelerınde kölık aǧynyn seiıltedı.
Keler jyly Kenesary köşesınıŋ boiynda (KazGUU universitetı audanynda) Esıl özenı arqyly ötetın taǧy bır köpırdıŋ qūrylysyn bastaimyz.
Osy atalǧan şaralardyŋ bärı, onyŋ ışınde köşeler salu jäne jöndeu, aqyldy baǧdarşamdar, avtobus jelılerın köbeitu qalanyŋ kölık jelısın aitarlyqtai jaqsartuǧa mümkındık beredı.
– Mäslihat deputattary «qala sozyla beretın rezeŋke emes» degendei pıkır aitty. Osy oraida, Astanaǧa arman quyp keluşılerge şekteu qoiu jaǧy qarastyryla ma? Bolaşaqqa boljam qandai?
– Basqa öŋırlerden halyq köşıp kelıp jatsa, oǧan eşqandai şekteu bolmaidy. Qala tūrǧyndarynyŋ sany kün sanap ösıp jatyr. Basqa öŋırlerden kelgen azamattardy qabyldau üşın Astanada sapaly infraqūrylym men äleumettık nysandardyŋ sanyn arttyryp, talapqa sai etu qajet. Atalǧan baǧytta bırqatar jūmys jürgızılıp jatyr.
– Keiıngı jyldary elordada būzaqylyq äreketterı köbeiıp kettı, äsırese qoǧam mülkıne zalal keltıretınder azaimai tūr. Tärtıp saqşylary beinebaqylaudyŋ kömegımen ondailardy tez arada tauyp jatyr. Būzaqylardy 15 täulıkke qamau men aiyppūl salu arqyly tyiudan basqa jol bar ma?
– Elordada vandalizmmen küresu jäne aldyn alu boiynşa belsendı jūmys jürıp jatyr. Qala boiynşa 2500-den astam tärtıp saqşysy kündelıktı kezekşılık pen monitoring jasaidy. Poliseiler qaladaǧy jedel nemese tötenşe jaǧdaidy tūraqtandyruǧa, qoǧamdyq oryndar men köşedegı tärtıptı qamtamasyz etuge baǧyttalǧan ūiymdastyruşylyq-praktikalyq ıs-şaralardy jüzege asyrady. Polisiia departamentınıŋ aqparatyna säikes, 2023 jyly qalada 181 böten mülıktı qasaqana joiu nemese büldıru deregı tırkelgen.
Qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı, belsendı tūrǧyndar jäne erıktılermen bırlesıp, qalamyzdaǧy bılım mekemelerınde vandalizmge qarsy küres turaly tüsındıru jūmystaryn jürgızıp jatyr. Sonymen qatar qoǧamdyq tärtıptı būzudyŋ aldyn alu şaralary baǧytynda jüielı kezdesuler ötkızıledı. Odan bölek, aqparattyq nasihat jūmystary da qolǧa alynyp, belgılı qoǧam qairatkerlerı qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerımen jäne erıktılermen bırlesıp «Toqta, vandal» aksiiasy aiasynda audandar boiynşa tūraqty negızde tüngı reidter ūiymdastyrady.
– Köktemde qar erıp, jaŋbyr jauǧanda qala köşelerı kölge ainalatyny – jyl saiyn qaitalanatyn körınıs. Astana tūrǧyndaryn äurege salatyn būl mäsele qalai şeşımın tappaq?
– Qalada su tasqynyna qarsy ıs-şaralar jürgızılıp jatyr. Jyl basynan berı 15,5 myŋ metrge juyq aryq-naua jelısı, 600-ge juyq baqylau jäne jaŋbyr qūdyǧy tazartyldy jäne 160 metr kollektor juyldy. Kommunaldyq qyzmetter şamamen 4,7 mln tekşe metrden astam qar şyǧardy. Qalada su tasqyny qaupı bar uchaskeler sany ötken jyldarmen salystyrǧanda 20-ǧa azaidy. Azamattyq qorǧau organdary, kommunaldyq qyzmetter jäne jauapty mekemelermen tūraqty daiyndyq jürgızıldı.
Su tasqyny qaupı bar uchaskeler men eldı mekenderde qardy uaqytyly küreuge baqylau, su qūbyrlaryn tazalau jäne nöser kärızınıŋ jüiesın salu erekşe nazarda.
2023 jylǧa arnalǧan injenerlık jūmystar josparyna säikes Baiqoŋyr audanynyŋ äkımdıgı «Öndırıs» tūrǧyn alabynda 1600 metr aryq-naua jelısın saldy. Jaŋbyrǧa arnalǧan 2 qūdyq (A.Chehov jäne Yrys köşelerınıŋ qiylysynda) qoiyldy, sondai-aq Almaty audanynyŋ äkımdıgı 15 uchaskede su būru jelısın qūrdy, al Saryarqa audanynyŋ äkımdıgı 17 köşede 40 drenajdyq qūdyq ornatyp, naualardy jabdyqtady.
Müddelı memlekettık organdardyŋ jäne jasaqtalǧan toptardyŋ küşı men daiyndyǧy «Köktem-2024» respublikalyq komandalyq-ştabtyq oqu-jattyǧuy şeŋberınde tekserıldı.
– Biyl Astanada el kölemındegı jäne halyqaralyq deŋgeidegı qandai aituly ıs-şaralar (äleumettık, mädeni, sporttyq) josparlanyp otyr?
– Jospar naqtylanyp, pysyqtalyp jatyr. Jalpy biylǧa Astana halyqaralyq forumy, Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna müşe memleketter basşylary keŋesı, V Düniejüzılık köşpendıler oiyndary, taǧy sol siiaqty sporttyq, mädeni halyqaralyq deŋgeidegı ıs-şaralar qarastyrylǧan.
– Jeŋıs Mahmūdūly, sızde bos uaqyt bola ma? Bolsa qalai ötkızesız? Sportpen şūǧyldanasyz ba?
– Jūmys kestesınıŋ tyǧyzdyǧyna bailanysty köp bos uaqyt bola bermeidı. Alaida bos uaqyt bolǧan jaǧdaida futbol jäne şaŋǧy tebu syndy sport türlerımen ainalysuǧa tyrysamyn.
Sūhbattasqan
Däulet IZTILEU
