Keibır zertteuşıler ötken ǧasyrdyŋ 60-70 jyldaryn qazaq ruhaniiatynyŋ altyn kezeŋıne balaidy. Şynymen de, basqasyn aitpaǧanda, sol jyldary söz ben saz önerınde nebır talanttardyŋ esımderı jarq etıp, ūlttyq ädebiet pen önerdıŋ örısı keŋeidı. Atalmyş kezeŋde Äbılahat Espaev, Nūrǧisa Tılendiev, Şämşı Qaldaiaqov, İlia Jaqanov, Äset Beiseuov syndy asa körnektı kompozitorlardyŋ şyǧarmaşylyǧy kemelıne kelıp, olardyŋ ızın ala Eskendır Hasanǧaliev, Seidolla Bäiterekov, Keŋes Düisekeev siiaqty ūltymyzdyŋ daryndy ūldary muzyka önerınıŋ arenasyna qanat qaqty. Mıne, attary atalǧan tūlǧalardyŋ barlyǧy da qazaq estradasynyŋ qalyptasuyna ölşeusız üles qosyp, ūlttyq mädenietımızdı baiytty.
Bas şaharda Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen elorda künı merekesıne orai maitalman kompozitorlardyŋ esımderın eskerıp, şyǧarmaşylyǧyna arnap konsert ötkızu jaqsy dästürge ainaldy. Sol jolmen keşe Kongress-holda Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen öner qairatkerı Seidolla Bäiterekovtıŋ örelı önerınen habar beretın «Jan dosym» konsertı ūiymdastyryldy.
Būl düniemen qoş aitysqan belgılı bır öner iesınıŋ kerek kezde aty atalmai, şyǧarmaşylyǧy nasihattalmai jatqanda, «Özı joq ta, közı joq» dep küiınetınımız bar. Şyny kerek, nasihaty kemşın soǧyp tūrǧan kompozitorlardyŋ bırı Seidolla Bäiterekov bolyp tūr. Kompozitordyŋ özı közı tırısınde qarapaiym qalpyn saqtap, jurnalistermen kezdesıp, sūhbat beruge sonşa qūlyqty bolmaǧan. Esesıne tynbai şyǧarmaşylyqpen ainalysyp, artyna qanşama ǧajap änderdı qaldyrdy. Halyqtyŋ auzynda jürgen būl änderdı qazır jaŋa zaman änşılerı de repertuaryna qosqan. Mūny Astanada ötken keşke qatysqan änşılerdıŋ qūramynan-aq baiqauǧa bolady.
Keş jürgızuşılerınıŋ bırı belgılı ärtıs Ǧani Qūljanov aitqandai, atalmyş konsertte halyq Seidolla Bäiterekovtıŋ tūlǧalyq qasietı men şyǧarmaşylyǧyn tani tüstı. Kompozitordyŋ ömırı men önerınen azdap habary bar jūrttyŋ tanym kökjiegı keŋeidı. Konsert tızgının ūstaǧan tanymal telejürgızuşı Dana Nūrjıgıt te kezınde qyzmet babymen kompozitormen kezdesken künderın sanasynda jaŋǧyrtty. Sol estelıkterı arqyly daryndymyn dep öŋmeŋdemeitın, ömırden aqyryn jürıp, anyq basyp ötken şyǧarmaşylyq iesınıŋ bolmysyn aşqandai boldy.
Būǧan konserttıŋ bas jaǧynda kompozitordyŋ «Dos turaly jyr» änın oryndaǧan «Jetıgen» ansamblınıŋ müşesı Saǧynai Abdullinnıŋ sözı de mysal bola alady. «Şyǧarmaşylyǧymyzdyŋ bır kezeŋınde, dälırek aitsam, ötken ǧasyrdyŋ 80-şı jyldary Seidolla Bäiterekov bızdıŋ muzykalyq jetekşımız boldy. Sonda «mynandai än şyǧardym» dep maqtanbaityn da. Bır būryşta aqyryn yŋyldap otyratyn. Sol ännıŋ hitke ainalyp jatqanyn keiınnen bılıp jatatynbyz» dedı änşı.
«Dos turaly jyr» änınıŋ sözın asa körnektı aqyn Tūmanbai Moldaǧaliev jazǧanyn aita keteiık. Sondai-aq, kompozitor Tūmaǧanyŋ üzeŋgılesı Qadyr Myrza-Älınıŋ öleŋderıne de än jazǧan. Seidolla Bäiterekovpen şyǧarmaşylyq tandem qūrǧan aqyndardyŋ arasynda Şömışbai Sariev pen Serık Tūrǧynbekūlynyŋ esımderı de atalady.
Jalpy, kompozitordyŋ köp änderı aqyndardyŋ jyr jinaqtaryn oqyp otyrǧanda jazylǧan siiaqty. Būl tūrǧydan alǧanda, aqyn öleŋderı kompozitorǧa şabyt bergen. «Dos turaly jyr» jäne ataqty «Äliia» şyǧarmalarynyŋ da jazylu tarihy sony aitady. Qazırgı kompozitorlarǧa aǧa buynnyŋ osy jaqsy qasietı jetıspei jatady. Olar, negızınen, aqyndarǧa tapsyrys berıp, tuyndylaryn düniege äkeledı. Kıtaptardaǧy änge sūranyp tūrǧan öleŋderge nazar audaru – joqtyŋ qasy. Al Seidolla Bäiterekov kıtap oqyǧan kompozitor. «Äliia» änı – sonyŋ jemısı. Mūndaǧy aqyn Bäkır Täjıbaevtyŋ öleŋınıŋ qūdıretı kompozitor men Roza Rymbaeva syndy daryndy änşınıŋ de baǧyn jandyrdy.
Seidolla Bäiterekovtıŋ änderı tek Rozaǧa ǧana emes, Baǧdat Sämedinova, Nūrlan Önerbaev, Jeŋıs Ysqaqova, Baqyt Şadaeva siiaqty qazırgı belgılı änşılerdıŋ än kögıne samǧauyna jol aşty. Kongress-holda ötken konsertte de N. Önerbaevtan basqa attary atalǧan änşıler kompozitordyŋ «Ne oiladyŋ?», «Jusan iısı», «Saryarqa», «Esımde» siiaqty ölmes tuyndylaryna saldy. Kompozitordyŋ jary Läzzat Ahanova – Bäiterekova keiıngı atalǧan än kompozitordyŋ soŋǧy änı ekenın aitty.
Konsertke Seidolla Bäiterekovtıŋ ömırlık qosaǧymen bırge äke jolyn quǧan ūly Sanjar da qatysty. Onyŋ äke ruhyna arnalǧan «Sen tūrǧanda» änın jas kompozitordyŋ anasy oryndady.
Seidolla Bäiterekov balalarǧa arnap än jazǧanyn da bıreu bıler, bıreu bılmes. Keşte «Aidana» änın Jūldyzdar akademiiasynyŋ vokaldyq toby aitsa, osy toppen bırge «Jalqaubek» şyǧarmasyn Adel Ageeva men Arujan Ospanova oryndady.
«Eger jer betıne syzat tüsse, ol aldymen aqynnyŋ jüregınen ötedı» degen söz bar. Osy sözdı bızdıŋşe, barlyq şyǧarmaşylyq iesıne qatysty aituǧa bolady. Kompozitordyŋ «Araldan ūşqan aqqular» änı – sondai tuyndy. Keŋes Düisekeev bastaǧan Aral saparynda teŋızdıŋ aianyşty jaiyn körgen Seidolla Bäiterekovtıŋ būl şyǧarmasy – Aral qasıretıne degen qarsylyǧy, kompozitordyŋ janaiqaiy. Atalmyş ändı «Vidmen» toby jaŋǧyrtty.
Jas änşıler demekşı, Erkeş Hasenov pen Nazym Äbıldinadan tūratyn «Lüpıl» duetı men «Ainalaiyn» balalar hory «Künge tabynu» änın ädemı oryndap şyqty.
Kompozitordyŋ jürek qylyn şerter «Bır bolaiyq», «Teŋız jastyq», «Aq tılek» tuyndylary da şyrqaldy. Alǧaşqy ändı Sündet Baiǧojin men Marjan Arapbaeva, ekınşısın Äigerım Qalaubaeva, al soŋǧysyn Äli Oqapov aitty.
Seidolla Bäiterekov ülkenge – qūrmet, kışıge – ızet körsete bılgen adam. Közı tırısınde jyl saiyn Ūly Otan soǧysy ardagerı, körşısı Vasilii İvanovichtı Jeŋıs künı merekesınde qūttyqtap şyǧady eken. Kompozitordyŋ özı de 1945 jyldyŋ jeŋıstı künderı düniege kelgen. Sonyŋ jemısı retınde «Jasaŋdar, aǧalar» änıŋ düniege äkeldı. Būl tuyndyny Baǧdat Sämedinova aityp şyqty.
Konsertke jinalǧan köpşılık, ärine, ataqty änşı Roza Rymbaevany küttı. Bır keşınde: «Altyn Orfei» baiqauynda «Äliia» änın oryndaǧanda sahnaǧa qyzyl köilep kiıp şyǧyp edım, būl köilek maǧan jeŋıs äkeldı» degen änşı būl joly da ädetınen jaŋylmai, qyzyl tüstı köilekpen şyqty. «Äliiasyn» oryndap, öner süier qauymdy qaita tamsantty. Özınıŋ repertuaryndaǧy keş iesınıŋ äigılı «Jaŋbyrly tün» jäne jas änşı Serık İbragimovpen bırge «Türkıstan» änderın jaŋǧyrtty.
«Türkıstan» änın Seidolla Bäiterekov Türkıstan qalasynyŋ 1500 jyldyǧyna arnap jazdy. Alaida oǧan jete almai, ekı jyl būryn dünieden ozyp kettı. Maǧan: «Roza, osy ändı toi kezınde jastarmen bırıgıp ait» dep ösiet aityp ketken edı. Sol ösietın osy konsertte de oryndap otyrmyn» dedı Roza Rymbaeva.
«Türkıstan» änınıŋ mätını belgılı aqyn, halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ laureaty Serık Tūrǧynbekūlynyŋ qalamynan tuǧanyn aita keteiık. «Seidollamen ömırınıŋ soŋǧy on jylynda ǧana bırge jūmys ıstedık. Onymen bırge «Türkıstan», Abaidyŋ 150 jyldyǧyna arnap «Abai elı», «Körıp qaldym köşeden» siiaqty 3-4 än ǧana jazyp ülgerdık. Seidollaǧa än jazu oŋai edı. Sebebı ol ūlttyq koloritı mol kompozitor bolatyn. Ökınışke qarai, ol dünieden ötıp, ekeumız köp än jaza almai qaldyq» deidı aqyn.
Al konsert barlyq qatysqan änşıler oryndaǧan «Qazaqstan» änımen tüiındeldı. Būdan soŋ kompozitordyŋ jary Läzzat Ahanova – Bäiterekova Seidolla Bäiterekovtıŋ esımın eskerıp, şyǧarmaşylyǧyna arnap konserttı ūiymdastyrǧany üşın Astana qalasy äkımdıgıne alǧysyn jetkızdı.
P.S. Bäiterekovtıŋ süienetın bai tıregı – muzyka, än bolatyn. Osy önerden ol baqytyn tapty. Önerı oǧan süigen jaryn jolyqtyrdy. Qazır ūly äke jolyn jalǧap otyr. Şyn önerpazdyŋ aty öşpeidı eken. Oǧan «Bäiterekov benefisı bolǧandai» osy konsert dälel bola alady.
Amanǧali QALJANOV
