Elorda aituly oqiǧanyŋ qarsaŋynda tūr. Keşe elordada osy qūryltai aiasyndaǧy «Ūly dala sazy» etnofestivalı bastaldy. Aldaǧy 14-15 qyrküiek künderı Täuelsızdık saraiynda Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ VII qūryltaiy ötedı. Halyqaralyq basqosuǧa älemnıŋ 50 memleketınen 100-den asa delegasiia keledı. Dıni forumǧa qatysuşylardyŋ arasynda Rim Papasy Fransisk, Äl-Azhardyŋ joǧarǧy imamy şeih Ahmed at-Taeib, İzraildıŋ aşkenazi ravvinı Devid Lau jäne basqa da märtebelı meimandar bar. Rim Papasy 14 qyrküiek künı saǧat 16.45-te EKSPO halyqaralyq körme ortalyǧyndaǧy «Nūr älem» pavilony aldyndaǧy alaŋda qasiettı uaǧyzyn ötkızedı. Dıni messaǧa Qazaqstan, Özbekstan, Qyrǧyzstan, Resei, Moŋǧoliia jäne özge elderden 3 myŋǧa juyq adam qatysady.
[smartslider3 slider=3945]2022 jylǧy 14-15 qyrküiek künderı elordamyzdaǧy Täuelsızdık saraiynda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ qatysuymen Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ VII sezı ötedı. VII sezdıŋ negızgı taqyryby «Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ pandemiiadan keiıngı kezeŋdegı adamzattyŋ ruhani jäne äleumettık damuyndaǧy rölı» dep aiqyndalǧan. Būl jolǧy dıni forumnyŋ būrynǧylardan bır özgeşelıgı – «Beibıtşılık pen bırlıktıŋ elşılerı» degen ūranmen Rim Papasy Fransisktıŋ Qazaqstanǧa keluı. Rim Papalary tarihynda 2-katolikter kösemınıŋ Qazaq elınıŋ topyraǧyna aiaq basuy aldynda tarihta az-kem şegınıs jasap, ötken künderge köz jügırtıp köreiık.
Rim Papasynyŋ Qazaqstanǧa alǧaş keluı
Osydan tura 21 jyl būryn, 2001 jyldyŋ 22 qyrküiekte Vatikannyŋ sol kezdegı bileuşısı – İoann Pavel II Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ şaqyruymen Astanaǧa keldı. Katolik şırkeuınıŋ basşysy elımızge tabany tiısımen qazaq topyraǧyn süidı. Saltanatty qarsy alu räsımınen keiın elordadaǧy «Otan-Ana» eskertkışınıŋ janyndaǧy alaŋda aşyq aspan astynda qasiettı uaǧyzyn ötkızdı. 23 qyrküiekte astanalyqtar men qala qonaqtary qasiettı äkeidı köruge alaŋǧa qarai aǧyldy. Ol jerde 20 myŋǧa juyq adam jinaldy. Sol oqiǧany öz közımen körgen jandardyŋ bırı edım. Uaǧyz ötetın jerde – «Otan-Ana» eskertkışınıŋ aldyna qazaqtyŋ kiız üiın sahna retınde tıgılıptı.
BAQ ökılderı sahna-kiız üige qarama-qarsy jerden salynǧan baqylau nüktesınen alaŋdaǧy oqiǧany tamaşaladyq. Rim Papasy mıngen papamobil alaŋdy bır ainalyp şyǧyp, törge jaqyn jerge toqtady. Qasiettı äkei özınıŋ ornyna jaiǧasqan soŋ, uaǧyz bastaldy. Äuelegen ädemı äuenge jinalǧan jūrt tügel qosyldy. Räsımge kelgender äulie äkeidı ūiyp tyŋdady. Tıptı, 3,5 saǧatqa sozylǧan uaǧyz aiaqtalsa da, alaŋnan eşkım ketpedı. Papa eŋ aldymen, qazaqşa odan keiın orysşa, nemısşe jäne poliak tılderınde söiledı.
Abaidyŋ qara sözderıne qyzyqqan Papa
Rim Papasy İoann Pavel II bükıl derlık europalyq tılderdı meŋgergenı mälım. Öitkenı ol ärbır elge kelgende uaǧyzdaryn sol halyqtyŋ tılınde oqityn. Qazaqstanǧa deiın 126 memlekettıŋ dämın tatyp, suyn ışken Papa Orta Aziiada alǧaş ret bızge keldı. Sol saparda katolikter kösemınıŋ qazaqşa üirenıp, qazaq tılınde qūttyqtau söz söilegenın öz qūlaǧymyzben estıdık. Demek, ol – är elge baratyn saparyna erekşe yqylaspen daiyndalady degen söz. 81 jastaǧy Pontifiktıŋ küllı älemge qazaqty tanytqan ūly oişylymyz Abai Qūnanbaiūlynyŋ qara sözderın mysalǧa keltırıp, jer betındegı barlyq ūlttar men dınderdı özara tüsınıstık pen beibıtşılıkke ündegenı köpşılıktı taŋ qaldyrdy. Ūly Abaidan keiın ol Qoja Ahmet Iаsauidıŋ danalyq sözderın oqydy. Söilegen sözınde Balasaǧūn, Merkı, Qūlan, Taraz, Otyrar, Türkıstan siiaqty qasiettı jerlerge qatty qyzyǧatynyn jasyrmai aitty.
Aldaǧy jūma künı, iaǧni, 16 qyrküiekte elorda tūrǧyndary men qonaqtary elımızdıŋ eŋ ülken meşıtınde İslam älemınıŋ eŋ tanymal, bedeldı tūlǧalarynyŋ bırı –Ahmed at-Taiebtyŋ qasiettı jūmada aitatyn uaǧyzyn tyŋdai alady
21 jyl būryn bolǧan saparynda Qasiettı Taqtyŋ bileuşısı Qazaqstanǧa ekı türlı maqsatpen keldı. Bırınşı maqsaty – elımızdegı katolikterdıŋ dıni bostandyǧyna kepıldık alyp beru edı. Resmi Vatikan būl kelısımdı Konkordat dep atady. Nazar audaratyn jaittyŋ bırı, TMD kölemınde jäne Ortalyq Aziia elderı arasynda Qazaqstan Qasiettı Taqpen bırınşı bolyp kelısımge qol qoiyp, eŋ senımdı serıktesterı qataryna kırdı.
Ekınşı maqsaty – pastorlyq sapary. Būl sözdı şırkeu baspasöz ortalyǧynyŋ jurnalisterge bergen jauaptarynan audaryp aldyq. Qasiettı Apostol Petrdıŋ mūragerı elımızdegı katolikterdıŋ ruhyn köterıp qana qoimai, mūsylman bauyrlaryna da özın syilata alatynyn däleldedı. Däleldegenı sol, üş künde Papa elordanyŋ körnektı jerlerınde 2 uaǧyz, 10 şaqty kezdesuler ötkızdı. Şeiıt bolǧandardyŋ ruhyna taǧzym ettı. Ädıletsızdıkten qasıret şekkender men azaptalǧandarǧa arnap dūǧa oqydy. Sol oqiǧalardyŋ bärınde janynda özımen ılesıp kelgen 50 jurnalisı bırge jürdı. Sol joly Rim Papasynyŋ Qazaqstanǧa saparynan 300-ge tarta şeteldık jurnalist aqparat taratty.
Rim Papasy Fransisk kım?
Endı Rim Papasy Fransisk turaly az-kem derek keltıreiık. 2013 jyly 13 nauryzda Rim Papasy bolyp sailanǧan Horhe Mario Bergolo Äulie Fransisktıŋ qūrmetıne Fransisk (lat. Franciscus) esımın aldy. Būl atau Papalar tarihynda bırınşı ret qoldanyldy. Fransisk iezuit ordenın ūsynǧan alǧaşqy Papa jäne Jaŋa älemnen şyqqan alǧaşqy Papa. Fransisk 1936 jyldyŋ 17 jeltoqsanynda Buenos-Aires qalasynda italiandyq emigrant otbasynda düniege kelgen. Bes balanyŋ ışındegı kenjesı. Himik-tehnolog mamandyǧyna oqyp, diplom alǧan. Buenos-Airestegı Vilia-Devoto seminariiasynda bılım alǧan. 1958 jyldyŋ 11 nauryzynda iezuitter ordenıne kıredı. Novisiatty Chilide (gumanitarlyq ǧylymdar) ötedı, osydan keiın bılımın Buenos-Airestegı Äulie İosif atyndaǧy kolledjde jalǧastyrady. Osy jerde filosofiia boiynşa lisensiat därejesıne ie bolady. Buenos-Airestegı üş katoliktık kolledjderde ädebiet, filosofiia jäne teogoliia pänderınde sabaq jürgızedı. İspan tılınen bölek italian jäne nemıs tılderınde erkın söileidı.
Fransisk qatardaǧy dın qyzmetkerınen Rim Papasyna deiıngı ülken ömır, täjıribe jolyn jürıp öttı. Rim papasy özınıŋ bır sözınde: «Jamaǧatty Şırkeuge şaqyru siiaqty qabıletım bar ekendıgın bılmegen künderı Argentinadaǧy tüngı klubtarda «ūrdajyq» qyzmetın atqarǧanmyn, sondai-aq eden juuşy men laborant ta bolǧan künderım bar» dep aǧynan jaryldy. İezuittık, episkoptyq, kardinaldyq qyzmet satylary arqyly joǧary örlep, halyqaralyq bedelı öse berdı. Rim Papasy Fransisk 2013 jyldyŋ 19 nauryzynda taqqa otyrdy. Ol Qasiettı Taqty basqaru tarihynda bırneşe reformalar engızdı. 2018 jyldyŋ tamyzynda ölım jazasyna qarsy boldy. Niu-Iork gubernatory (AQŞ-ta halqy sany boiynşa 4-orynda) Endriu Kuomo Papamen bırıgıp, ştatta ölım jazasyn joiu turaly zaŋ jobasyn engızdı.
Fransisk Ekınşı düniejüzılık soǧysqa qatysqan XII Pii pontifikatynyŋ qūjattaryn erte qūpiiasyzdandyrdy. Kardinal Bergolo özınıŋ dınbasylaryn abort pen evtanaziiaǧa qarsy söileuge şaqyrdy. Ol 2010 jyly Argentina ükımetı bır jynysty nekege rūqsat beru turaly zaŋ şyǧarǧanyna üzıldı-kesıldı qarsy boldy. Bergolo nekesız tuylǧan balalardy şomyldyru räsımınen bas tartqan dıni qyzmetkerlerdı synai otyryp, nekesı qiylmaǧan analardyŋ tüsık jasatudan görı balany düniege äkeluı üşın dūrys saiasat jürgızdı, şırkeu olardan qaşpauy kerek dep sendırdı. «Forbs» jurnaly jariialaǧan älemdegı eŋ bedeldı adamdar tızımınde 2018 jyly Rim Papasy Fransisk 6-orynda tūr. 2014 jäne 2015 jyldary ol reitingtıŋ 4-satysynda bolǧan.
Sezd barysynda Rim Papasynyŋ resmi sapary 14 qyrküiek künı EKSPO aumaǧynda keŋ auqymdy dıni Messamen jalǧasady – Rim-katolik şırkeuınıŋ latyn ǧūrpyndaǧy negızgı liturgiialyq qyzmetı ötedı. Messaǧa kez kelgen dın men konfessiianyŋ ökılderı qatysa alatyny atap ötıldı
Sezder tarihy – dialog tūǧyry
Älemdık jäne dıstürlı dınder köşbasşylarynyŋ alǧaşqy sezı 2003 jyly 23-24 qyrküiekte Astanada öttı. Sol jolǧy alqaly jiynǧa qatysuşylar qūryltaidy 3 jylda 1 ret ötkızuge şeşım qabyldady. Alǧaşqy basqosuǧa älemdegı 18 dınnıŋ 120-den asa delegasiiasy keldı. 2006 jyly qyrküiek aiynda «Dın, qoǧam jäne halyqaralyq qauıpsızdık» degen ataumen ötken jiynǧa dünie jüzınıŋ 20-dan asa elınıŋ dınbasylary men arnaiy şaqyrylǧan qonaqtar qatysty. Osy sezde elordamyzda Halyqaralyq mädenietter men dınder ortalyǧyn qūru turaly bastama qoldau tapty. 2009 jyly küzde Astanada ötken üşınşı sezge älemnıŋ 40 memleketınen 80-ge juyq delegasiia keldı. Būl jahandyq mäselelerdı talqylaityn alaŋdy küllı älem moiyndap, sezdıŋ halyqaralyq bedelınıŋ öskenın körsettı. 2012 jyly 30-31 mamyrda bas qalamyzda «Adamzat taŋdauy – beibıtşılık pen kelısım» degen ataumen älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylary taǧy bas qosty. Būl sezdıŋ bır erekşelıgı, Dın köşbasşylary keŋesınıŋ alǧaşqy otyrysy öttı. Qalyptasqan ürdıspen jiynǧa qatysuşylardyŋ ündeuı jariialandy. Dın köşbasşylary barşa adamzatty ortaq planetamyzdyŋ bolaşaǧy üşın özara ıs-qimylǧa, ädılettılık pen jasampazdyqqa şaqyrdy. Üş jyldan keiın besınşı sezd taǧy da Qazaqstannyŋ astanasynda jalauyn jelbırettı. 2015 jyldyŋ 10-11 mausymynda elordamyzǧa 44 elden kelgen 112 delegasiia ökılderı älemdegı tatulyq pen qauıpsızdık mäselelerın aşyq talqylady. Dınaralyq sammitte «Dıni köşbasşylar men saiasi qairatkerler beibıtşılık pen damu jolynda» degen taqyryp keŋınen talqylandy. Al altynşy sezd 2018 jyly 10-11 qyrküiekte öttı. Sezge qatysuşylar Täuelsızdık saraiynyŋ janyndaǧy «Beibıtşılık qabyrǧasy» maŋynda ortaq dūǧa jasau räsımıne qatysty. Ärtürlı dın ökılderı jer betındegı beibıtşılık pen amandyq üşın dūǧa jasady. Sezd qorytyndysy boiynşa qabyldanǧan Deklarasiiada älemdık BAQ ökılderın terrorizm men dındı teŋdestıruden bas tartuǧa, beibıtşılıktıŋ qūndylyǧyn, būqaralyq aqparat qūraldarynda, äleumettık jelıler men qoǧamdyq jiyndarda özara tüsınıstık pen syilastyqty ılgerıletuge ündedı. Soŋynan 7-sezdı 2021 jyly elordada ötkızu turaly şeşım qabyldandy. Alaida pandemiianyŋ älemde etek aluynan basqosudy ötkızu keiınge şegerıldı.
Būl sezd būrynǧydan özgerek…
VII sezdıŋ qarsaŋynda, 13 qyrküiek künı Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Senatynyŋ spikerı, Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ sezı hatşylyǧynyŋ basşysy Mäulen Äşımbaevtyŋ töraǧalyǧymen sezd hatşylyǧynyŋ XX otyrysy ötedı. Sezd şeŋberınde 14 jäne 15 qyrküiek künderı forumnyŋ seksiialyq otyrystary formatyna engızılgen bırqatar özektı taqyryptyq bloktardy qarau josparlanuda.
14 qyrküiek künı Täuelsızdık saraiynda Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerı VII sezınıŋ plenarlyq otyrysy ötedı. Erteŋıne, iaǧni, 15 qyrküiek künı VII sezdıŋ seksiialyq otyrystary jäne jabylu räsımı bolady. Sezd jūmysyna älemnıŋ 50 elınen 108-den astam delegasiia, onyŋ ışınde islam, hristian, buddizm, iudaizm, induizm, daosizm, zoroastrizm, sintoizm, sondai-aq saiasat jäne qoǧam qairatkerlerı, halyqaralyq ūiymdardyŋ ökılderı, sarapşylar qoǧamdastyǧy qatysady dep kütılude. Sonymen qatar, dıni forumǧa qazaqstandyq jäne şeteldık BAQ ökılderı köp keledı. Resmi mälımet boiynşa qazırdıŋ 188 şeteldık jurnalist tırkelgen, onyŋ ışınde Euronews, BBC, CNN, Bloomberg, Al Jazeera jäne t.b. būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ ökılderı bar.
Aldaǧy dıni forumnyŋ erekşelıgı – Rim Papasy Fransisk, äl-Azhardyŋ joǧarǧy imamy şeih Ahmed at-Taieb, İzraildıŋ Aşkenazi ravvinı David Lau jäne basqa da märtebelı meimandardyŋ elordaǧa saparynda deuge negız bar.
QMDB-nyŋ baspasöz hatşysy Aǧabek Qonarbaiūly 16 qyrküiekte elordadaǧy Respublikalyq bas meşıtte Äl-Azhar şeihy, Joǧarǧy imam Ahmed at-Taiebtyŋ jūma uaǧyzyn aitatynyn habarlady. Būl – elımızdegı mūsylmandar üşın aituly oqiǧa ekenı sözsız. Sebebı Joǧary imam jetekşılerınıŋ eŋ joǧary ataǧy.
Ahmed at-Taieb turaly A.Qonarbaiūly bylai dep jazdy: «Tarihqa köz salsaq, 1679-2022 jyldar aralyǧynda 50 dın qairatkerı äl-Azhardyŋ Joǧarǧy imamy boldy. Alǧaşqylary Mūhammed äl-Haraşi, İbragim äl-Barmaui, Mūhammed an-Naşarti bolsa, 1980 jyldardan bastap Mūhammed Äbdırahman Bisar, Djad äl-Hak, Muhammad Said Tantaui jäne Ahmed at-Taiyp būl ataqqa ie boldy. Sondai-aq şeih Ahmed at-Taieb – Paiǧambarymyzdyŋ (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) ūrpaǧy. Dın qairatkerı saŋlaq sahaba Äli ibn Äbu Tälıp pen Fatima anamyzdyŋ ūly Hasannan (Alla barşasyna razy bolsyn) taraidy. Ol 2010 jyly tarihi tūrǧydan islam älemınıŋ negızgı bılım, ǧylym jäne ruhani ortalyqtarynyŋ bırı – äl-Azhardyŋ Joǧarǧy imamy atandy. Ärı ol būryn universitettı özı de basqarǧan, sonymen qatar Mysyrdyŋ bas müftiı bolǧan».
Aldaǧy jūma künı, iaǧni, 16 qyrküiekte elorda tūrǧyndary men qonaqtary elımızdıŋ eŋ ülken meşıtınde İslam älemınıŋ eŋ tanymal, bedeldı tūlǧalarynyŋ bırı – Ahmed at-Taiebtyŋ qasiettı jūmada aitatyn uaǧyzyn tyŋdai alady.
Sezd barysynda Rim Papasynyŋ resmi sapary 14 qyrküiek künı EKSPO aumaǧynda keŋ auqymdy dıni Messamen jalǧasady – Rim-katolik şırkeuınıŋ latyn ǧūrpyndaǧy negızgı liturgiialyq qyzmetı ötedı. Messaǧa kez kelgen dın men konfessiianyŋ ökılderı qatysa alatyny atap ötıldı. Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ aldaǧy VII sezı aiasynda da bırqatar arnaiy şaralar ötedı. Sonyŋ bırı – köpūltty orkestr qūru bolyp tabylatyn «Music of the World» («Älem muzykasy») muzykalyq jobasy. Onyŋ missiiasy – san aluan ūlttar bırlık pen kelısımde ömır sürıp jatqan elımızdıŋ halqynyŋ aluan türlılıgınıŋ qūndylyǧyn taǧy bır ret körsetu. Būl bastama Ginnestıŋ rekordtar kıtabyna älemdık rekord retınde jazyldy.
Sonymen qatar, elordada tabiǧi jäne demalys saiabaǧy qūrylady. Saiabaqty saluǧa Qazaqstannyŋ tükpır-tükpırınen kelgen säuletşıler, urbanister jäne landşafty dizainerler arasynda baiqau ūiymdastyryldy.
Qonaqtardy kütıp alu jäne kerek tılge audarmamen kömektesu üşın 100-den astam erıktılerden tūratyn arnaiy top qūrylǧan. Būl toptyŋ barlyq müşelerı aǧylşyn tılınde söileidı, al keibıreulerı arab, türık, qytai, parsy jäne t.b. tılderdı bıledı. Jalpy sezd jūmysyna 500-den astam erıktı jūmyldyrylady.
