Käsıptık bılım – bolaşaq kıltı

Elordada 32 käsıptık orta bılım beru ūiymy bar. Sonyŋ ışınde naryqqa sai mamandar äzırlep, äleumettıŋ sūranysyna jauap berıp otyrǧan bılım ordasynyŋ bırı – Qaztūtynuodaǧy joǧary kolledjı. Jaŋa zaman talaptaryna jauap beretın, qūrylǧanyna 68 jyl bolǧan oqu orny – zor mümkındıkter alaŋy. Bügın bız elordadaǧy Qaztūtynu­odaǧy joǧary kolledjınıŋ direktory Myrzabek KÜJIMOVPEN sūhbattastyq.

– Myrzabek Törebekūly, qoljetımdı jäne sapaly tehnikalyq jäne käsıptık bılımmen qamtamasyz etu – «Bılımdı ūlt» sapaly bılım beru» ūlttyq jobasynyŋ negızgı mındetınıŋ bırı. Kolledjde balalardyŋ tegın bılım alyp, bılıktı maman bolyp qalyptasuy – memlekettıŋ airyqşa baqylauynda. Kolledj osy talaptar üdesınen şyǧyp otyr ma?

– Ükımet kadr daiarlau, äsırese jūmysşy mamandyqtardy äzırleu mäselesıne qatty köŋıl böledı. Qazaqstan ekonomikasy quatty bolu üşın onyŋ kadrlary bılıktı boluy kerek. Sondyqtan da jas maman kadrlarǧa käsıptık bılım salasynda memleket köp jaǧdai jasap otyr. Memleket tarapynan negızgı şeşılgen mäsele – tegın oqu. Qazırgı 9-synypty bıtırgen oquşylar ekonomikaǧa kerek mamandyq boiynşa tegın oqi alady. Būl – öte tamaşa qadam. Memlekettık tapsyrys qazır jetkılıktı türde berılıp otyr, jyl saiyn sany köbeiude. Sapasy turaly aitatyn bolsaq, naryqqa bailanysty qazır kolledjderge akademiialyq derbestık berıldı. Onda kolledj oqu baǧdarlamalaryn jūmys beruşılermen bırge daiyndaidy. Mūny öte dūrys qadam dep aituǧa äbden bolady. Bırınşıden, sapaly, bılıktı maman daiarlauǧa tıkelei özderı qatysqandyqtan, jūmys beruşılerdıŋ kadrǧa qatysty syn aituy azaidy, osy prosestı barynşa jetıldıruge tyrysady. Ekınşıden, biyl, mıne, üşınşı jylǧa kettı, jūmys beruşılerdıŋ tapsyrysy bo­iynşa maqsatty türde da­iyndau (selevoi goszakaz) jüzege asyp otyr. Būl da jastarymyz üşın tamaşa mümkındık deuge bolady. Talapker emtihansyz, konkurssyz, tegın, şäkırtaqy alyp, özı taŋdaǧan mamandyq boiynşa oquǧa tüse alady. Tek bır talaby bar – jūmys beruşı talapkerdı äŋgımelesu arqyly qabyldaidy. Bızdıŋ kolledj de, basqa kolledjder de sapaly kadrlardy daiarlau üşın osyndai maqsatty jūmys ıstep otyr deuge bolady.

– Ekonomika, servis jäne aqparattyq tehnologiia salalary boiynşa eŋbek naryǧynda bäsekege qabılettı, qūzyrettı mamandar daiarlau­ǧa baǧyttalǧan bılım beru qyzmetın ıske asyru – kolledj­dıŋ missiiasy. Qajettı material­dyq-tehnikalyq bazasy qalai, pedagogtar tapşylyǧy bar ma?

– Materialdyq-tehnikalyq baza oqu prosesınde ülken röl atqarady. Kolledj qarauyndaǧy oqu ǧimaratynda 138 oryndyq 6 kompiuter synyby jäne 22 auditoriia, onyŋ ışınde interaktivtı jabdyqtarmen jasaqtalǧan 15 kabinet bar. 21668 kıtapty qūraityn kıtaphanamyz, 5 qabatty jataqhanamyz bar, oqimyn degen balaǧa barlyq jaǧdai jasalǧan. Osydan bırneşe jyl būryn «Esepteu tehnikasy jäne baǧdarlamalyq qamtamasyz etu» mamandyǧy boiynşa Halyqaralyq qaita qūru jäne damu bankınıŋ (Düniejüzılık bank) 380000 AQŞ dollary kölemındegı grantyn jeŋıp aldyq. Osy qarjyǧa kolledjdıŋ materialdyq jäne tehnikalyq bazasy jetıldırıldı, osy mamandyq boiynşa käsıbi moduldar äzırlendı, oqytuşylar elımızde jäne şetelde käsıbi bılıktılıgın arttyru kursynan ötıp, täjıribesın şyŋdady. Mysaly, «Esep jäne audit» mamandyǧy boiynşa Qazaqstan-Germaniia jobasynyŋ serıktesı boldy, 2015 jyldan berı British CounciI jobalarynyŋ qatysuşysy jäne jeŋımpazy, Ūlybritaniiada mūǧalımderımız bılıktılıgın arttyru kursynan ötıp, jeŋımpaz studentter osy elge, Londonǧa baryp keldı. 2021 jyly Creative Spark jobasyna qatysyp, qatysuşylar jobany damytuǧa qarajat aldy. 2022 jyldan bastap «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasymen bırlesıp Ūlybritaniianyŋ Capital City College Group kompaniiasymen halyqaralyq jobanyŋ qatysuşysy boldy. Jyl saiyn kolledjge leksiia oqyp, trening, kouch, şeberlık synyptaryn ötkızu üşın «Atameken» ŪKP jetekşı biznes-trenerlerı, qyzmet körsetu jäne ekonomika salasyndaǧy praktikalyq qyzmetkerler kelıp därıs beredı.

– Kolledjderde jan basyna şaqqandaǧy normativtık qarjylandyru jetkılıktı me? Mektep, joǧary oqu oryndarymen salystyrǧanda qandai?

– Osy mäselenı bügınde özektı deuge bolady. Mūny Ükımet te bıledı, Oqu-aǧartu ministrlıgı qolǧa alyp, normativtık qūqyqtyq jaǧynan äzırleu üstınde, aldaǧy uaqytta jekemenşık kolledjderge qarjylandyru mäselesı şeşımın tabady degen ümıttemız.
Öitkenı kadr tapşylyǧynyŋ osy qarjylandyruǧa tıkelei qatysy bar. Oqytuşylardyŋ memlekettık kolledjdegı ärıptesterınen jalaqysy tömen, sondyqtan olardy ūstap tūru qiyn. Mysaly, jan basyna şaqqandaǧy normativtık qarjylandyru mekteptegı ärbır balaǧa 620 myŋ teŋge kölemınde bolsa, jekemenşık kolledjdegı qarjylandyru 450 myŋ teŋgenı qūraidy. Būl – öte tömen qarjylandyru. Negızı, kolledjderdı qarjylandyru somasy 700-800 myŋ teŋge bolu kerek degen esep-qisap bar. Ükımet qajettı zaŋnamalarǧa özgerıster engızıp, būl mäselenı şeşudı qarastyryp otyr.

– Senımdı äleumettık serıktester, jūmys beruşıler, täjıribelık oqytu bazasy turaly aita ketseŋız. Kolledj-­student-jūmys beruşı: kelısım qalai?

– Bügıngı taŋda bılıktı kadrlar daiarlau tek bılım beru mekemesınıŋ mındetı emes. Kolledjderge akademiialyq derbestık beruge bailanysty ol talaptar özgerdı. Qazır bılım ordasy-jūmys beruşı-studentpen bırlıkte atqarylar ülken jūmys deuge bolady. Eŋbek naryǧyna kadrlardy jūmys beruşısız şyǧaru mümkın emes. Sondyqtan soŋǧy 5-6 jylda dualdı oqytudy qolǧa aldyq. Teoriialyq bılımdı kolledj qabyrǧasynda alsa, praktikalyq bılımdı jūmys beruşılerden ala alady. Iаǧni jūmys beruşı özıne laiyqty, qajettı mamandy daiarlap şyǧady. Būryn oqu 60%, täjıribe 40% bolsa, qazır kerısınşe, oqu 40%, täjıribe 60%-dy qūraidy. Jūmys beruşı özıne kerektı mamandy kolledjde osylaişa daiarlap şyǧa alady. Äleumettık serıktesterdıŋ kelısımımen bılım beru baǧdarlamalary kelısıledı. Kolledj-jūmys beruşı-«Atameken» palatasy – bärı bırlıkte jūmys ısteidı. Būl rette tazalyqqa, şynaiylyqqa, ärıptestık qarym-qatynasqa män berıledı. Kolledjdegı mamandyqtar bo­iynşa qaladaǧy ırı käsıp­oryndar qataryna äleu­mettık serıktester tartylǧan.

Halyqaralyq yntymaqtastyq aiasynda Ekaterinburg sauda-­ekonomikalyq tehnikumy, Novo­sıbır kooperativ tehnikumy, Samarqandtaǧy turizm jäne mädeni mūra tehnikumymen yntymaqtastyq turaly memorandumdar jasaldy. WorIdSkiIIs Astana-2023 baiqauynda kolledj 13 qūzyret boiynşa daiyndalyp, onyŋ 11 qūzyretı boiynşa üzdık oryndarǧa ie boldy, onyŋ 6-auy – «Altyn medal» iegerı. WorIdSkiIIs halyqaralyq baiqauy – daǧdy men şeberlık synalatyn, şyŋdalatyn erekşe joba.

– Kolledjdegı mamandyqtardyŋ qaisysyna sūranys köp? Kolledj tülekterınıŋ jūmysqa ornalasu dinamikasy qandai?

– Kolledj tülekterınıŋ jūmysqa ornalasu dinamikasy 84 paiyzdy qūraidy. Negızınen, bız 5 mamandyq boiynşa mamandar daiarlaimyz, olar – «marketing», «esep jäne audit», 2 türlı IT mamandyǧy, «tamaqtanudy ūiymdastyru», «baǧdarlamalyq qamtamasyz etu» mamandyqtary. Būl mamandarǧa sūranys bar. Jastar osyǧan qyzyǧyp keledı.

Bız, negızınen, balaǧa talapty dūrys qoia bıluımız kerek. Jaqsy oqu, ärine, kerek şyǧar. Bılım kerek, bıraq eŋ keregı bılıktı bolu, ömırıne qajettı nanyn taba aluy der edım. Käsıptık bılım berudıŋ eŋ qajettılıgı osyndaida tuyndaidy, jastai bılım men eŋbektı qatar ūştas­tyrǧan student ömırıne qajettı daǧdyny igerıp, naryq aǧymyna ılesıp kete alady, tıptı käsıp aşyp, käsıpker boluyna tolyq mümkındık bar. Kolledjde oqyǧan balalar naryqqa beiım, zaman özgerısterın tez qabyldaityn jastar dep aitar edım. IT mamandyǧyn bıtırgen tülegımız jaqynda kelıp kettı, bırer jyldyŋ ışınde baspana alǧan, kölık alǧan, jaqsy jalaqymen otbasyn, tuystaryn asyrap otyr. Qazır jūmys beruşıler jastardan diplom emes, bılık talap etedı.

– Mamannyŋ ömırdegı öz ornyn tauyp, özın-özı qamtamasyz etuı üşın mındettı türde JOO bıtırıp, 2-3 diplom aluy qajet pe? Bılım ne üşın kerek, maŋyzdy bolyp körınuge me, özın-özı qamtamasyz etuge me?

– Bolaşaqta qolynda joǧary oqu ornyn bıtırgen diplomy bar degennen görı qolynan ne keledı degen talapqa män berıledı. Kolledjderge akademiialyq derbestık berıluınıŋ arqasynda bız qazırgı naryqqa qajet mamandardy daiarlaudy bastap kettık. Mysaly, aspaz-konditer mamandyǧy boiynşa kolledjdı bıtırgen maman bır kompaniiaǧa, ia meiramhanaǧa jūmysqa kırdı delık, endı osy jas maman ärı qarai öz käsıbın aşyp, aiaqqa tūruy üşın ne ısteuımız kerek, taǧy qandai daǧdy üiretuımız kerek – osyǧan orai, iaǧni ol käsıpkerlıktı bastauy üşın buhgalterlık esep-qisapty, salyqty qalai töleu kerektıgın üiretıp jatyrmyz. Naqty mysalmen üiretemız, oqytuşynyŋ özı biznes bastap, käsıpker bolu üşın qandai qūjattarmen, esep-qisappen jūmys ısteu kerektıgın öz täjıribesımen üiretedı. Osyny meŋgergen tülekterımız qazır elordanyŋ eŋ myqty kompaniialarynda abyroily jūmys ıstep, aqşa tauyp jür. Elımızde köp käsıpker salyqty der kezınde tölemei nemese zaŋdy būzyp, salǧyrttyǧynan biznestıŋ damuyna kedergı kelude, ony künde körıp jürsız. Zaŋnama jaǧynan sauatty, öz ısın sü­ietın, bılıktı kadr bolsa, onyŋ el ekonomikasyna tigızer paidasy ūşan-teŋız bolar edı dep oilaimyn. Men osy kolledjge biznes salasynan keldım. Basynda oqu ordasyndaǧy bılım beru baǧdarlamasynyŋ özektılıgı menı qatty oilandyratyn. Sosyn ūjymǧa aittym «nege bız olarǧa da, elge de kerektı daǧdylardy üiretpeimız?!» dep osy buhgalterlık esepteudı, käsıp aşu ısıne baǧyt-baǧdar beru mäselesın qolǧa almaimyz degen oiymdy aittym, basynda būǧan taŋdanyp qarady, 8 jyl būryn osy maqsatty jüzege asyra bastadyq. Sondyqtan bız naryqqa kerek mamandardy äzırlei bastadyq. Qazır kolledjde 750 student bar, onyŋ 200-ı biyl diplomyn alady dep otyrmyz.

– Sız oŋtüstık öŋırde tuyp ösıp, Arqada bılım alyp, osynda eŋbek jolyn bastadyŋyz. 30-40 jyl ışınde Selinograd-Aqmola-Astana qalai özgerdı?

– Özım oŋtüstıkte tuyp ös­kenımmen, Qaraǧandy kooperativ institutynda bılım aldym, sosyn osy Selinograd qalasyna köşıp keldım. Menı Arqanyŋ jıgıtterı jyly qabaǧymen, keŋ qūşaǧymen qarsy aldy. Aqmolalyqtardy jerı qandai qūnarly bolsa, azamattary da sondai myqty adamdar dep aitar edım. Bız kelgende Selinograd qalasynda qazaqtar 17 paiyz ǧana boldy. Osynda kelgende oblystyq tūtynuşylar odaǧy mekemesınde revizor retınde jūmysymdy bastadym. Jūmys barysynda Aqmola oblysynyŋ barlyq  audanyn aralap şyqtym, keiın Selinograd audandyq sauda ısın basqardym. 2002 jyly osy kolledjge basşylyq qyzmetke keldım.

Negızı, men eŋbek, ömır jolymda jaqsy adamdarmen aralastym, syilastym, qyzmettes boldym. Barlyǧynyŋ atyn aitu mümkın emes. Sonda da ömırıme ülken äser etken, qamqor bolǧan aǧalarymdy atap ötkım keledı. Olar: Hazbolat Aşliaev, Erqara Aimaǧambetov, Saiat Qamzebaev, Raşid Äkımov.

Astana basynda bırneşe ülken köşeden tūratyn şaǧyn qala edı, būrynǧy «Zarechnyi» keŋşarynda kartop egıletın, ainalasy köl, su, aǧaş – jap-­jasyl beldeu bolatyn. Qazır zamanǧa sai keremet ǧimarattar salyndy, tamaşa qala säuletı kım-kımdı de qyzyqtyrady. Almatydan Aqmolaǧa astanany köşırudıŋ özı öte dūrys şeşım bolǧanyn sezınıp otyrmyz. Endı tek sol Selinograd kezınde, odan būrynǧy tarihty şynaiy aityp beretın, eksponattary qo­iylǧan jaqsy muzei keluşılerge, turisterge qyzmet etuı kerek dep oilaimyn. Sosyn jaŋaǧy şūraily jerlerdı, aidyndy kölderdı, jasyl jelekterdı ysyryp, biık ǧimarattardy sala bermei, adamdar tynyǧatyn, demalatyn oazis boluy kerek dep esepteimın. Alǧaş kelgende qandai tamaşa tabiǧat, netken körınıs, nege otandastarymyz köptep kelmeidı eken deitınmın, ol armanym jüzege asty, ärine, qala el astanasyna ainaldy. Tek ekologiialyq talaptardy da eskersek deimın.

– Sızdı Qajymūqan auylynda paluan eskertkışın körıktendıruge üles qosty dep estıdım. Elordada daŋqty tūlǧa eskertkışı nege joq, eskı stadion ysyrylsa, aty alynyp qalmai ma?

– Qarjyly azamattar Qa­jy­­­mūqan atamyzdyŋ müsının jasatyp, oblys äkımıne aityp, ol saltanatty türde aşylǧany belgılı. Onyŋ jan-jaǧyn abattandyruǧa men bıraz atsalys­tym. Qazır eskertkış äkımdık balansynda tūr. Qalanyŋ eskı bölıgınde tūrǧan Qajymūqan atyndaǧy stadion ysyrylsa da, qaitadan onyŋ aty berıledı degen senımdemın. Öitkenı ol – daŋqty paluan ǧana emes, Alaşorda azamattarynyŋ qasynda jürgen ülken parasat iesı, tarihi tūlǧa. Äkımdık halyq ünıne qūlaq asady degen oidamyn.

– Balalaryŋyz şetelde bılım alypty. Otbasyŋyzda qazaqy tärbie ornyqqan ba?

– Jarym Gülnär ekeumız Qaraǧandydaǧy kooperativ institutynda bırge oqydyq, bır jataqhanada tūrdyq. 2-kurs­ta däm-tūzymyz jarasyp, otbasyn qūrdyq. Alla bergen bır qyzym, ekı ūlym bar. Balalarymnyŋ barlyǧy qazaq mektebınde oqyǧan, joǧary bılımdı KİMEP-ten aldy, sodan soŋ magistraturasyn «Bolaşaq» halyqaralyq baǧdarlamasymen şetelden oqyp keldı. Qazır bärı de halyqaralyq kompaniialarda bedeldı jūmys ıstep jür. Kelınderım de jaqsy, joǧary bılım alǧan, tamaşa, inabatty jandar. Ädemı, süikımdı, aqyldy nemerelerım baryna şükır etemın. Bız üide tek qazaq tılınde söileimız, kelınder oramalyn taǧyp, ülkenderge iılıp sälem salady. Ūlttyq qūndylyqty nasihattau, ana tılımızdı qūrmetteu – bızdıŋ şaŋyraǧymyzdyŋ qasietı. Sosyn balalarymyzǧa şynşyl boludy jastaiynan üirettık, olar eldegı jemqorlyq degenge jany qas. Osyǧan quanamyn.

– Pedagogika salasynda qyzmet ıstegenıŋızge köp jyl öttı. Sızdı qoǧamda, bılım salasynda qandai mäseleler tolǧandyrady?

– Bılımde qarjylandyru mäselesın şeşer bolsa, köp bılıktı adam osy salaǧa qazır de keler edı. Mektepke ketedı köbı. Mūny bärı bıledı. Osy mäsele oŋ şeşımın tapsa, käsıptık bılım beru salasyna nebır myqty mamandar oilanbastan keletın edı. Menı tolǧandyratyn närse – Memleket basşysy aitqan elımızde Ädılettı Qazaqstan qūru mäselesı. Ärbır adam, ärbır ministrlıktıŋ kadry osy ädıldıkke ūmtyluy kerek, osyny qalaida ornatuymyz kerek. Zaŋdy ūstansaq, zaŋ boiynşa jürsek, jemqorlyq ataulynyŋ közın qūrtsaq, keremet memleket bolyp qalyptasar edık. El bailyǧyn ūqypty paidalanyp, ony el igılıgıne jūmsaǧan dūrys dep aitar edım. Jemqorlyqqa janym qas, sebebı menı taza adamdar tärbieledı, men de barynşa jemqorlyqqa qany qas, adal perzent, şäkırt tärbielep kelemız degen ūstanymdamyn. Sondyqtan el Prezidentınıŋ bastamasyn qoldap, osyǧan ūmtyluymyz kerek. Bos maqtandy qoiyp, eldıkke, bırlıkke, ädıldıkke jetsek, ūrpaǧymyz aldynda jüzımız jarqyn bolar edı dep oilaimyn. Abyroi bärınen qymbat!