Myrzageldı KEMEL
Gazetımızde jazuşy-ǧalym Myrzageldı KEMEL aǧamyzdyŋ sūhbaty jariialanǧaly («Qazaq balasynyŋ barlyq problemasy –kedeilıkten», «Astana aqşamy», 16.08.2018 jyl) redaksiiamyzǧa qoŋyrau şalǧandar da, sūhbatqa qatysty oi-pıkırın jazyp joldaǧandar da az bolǧan joq. Är oiyn tereŋnen qozǧap aitatyn tūlǧanyŋ sözın qūptaǧandar da, ūqpaǧandar da tabyldy. Atap aitsaq, sūhbattaǧy «Qazaq balasynyŋ barlyq problemasy – kedeilıkten. Al kedeilık – mädeniettıŋ kemşındıgınen, oisyzdyqtan» degen sözge kelıspeitının bıldırgen oqyrmandar köp edı. Olar äleumettık jelıdegı sūhbattyŋ sıltemesınıŋ astyna da «būl – qate, jaŋsaq pıkır» degen öz oilaryn jazyp jatty. Osyǧan orai, professor Myrzageldı KEMEL öz jauabyn ūsynǧan edı.
Keşe ǧana №51 avtobusta qoldaryndaǧy pakettıŋ barlyǧy qaraqatqa toly, bıreuınde – üş, bıreuınde ekı bes litrlık ydystary bar, jas şamasy 35-40-tardaǧy ekı äiel otyrdy. Jön sūradym. «Ekeumız abysynbyz. Mausymnyŋ basynan berı qala syrtyndaǧy baqtardan büldırgen, qaraqat jinadyq. Soŋǧy kezderı qaraqatty köşe jiegındegı oryndarda bır kilosyn 1000-1500 teŋgeden sattyq, keide ydysymen 2000 teŋgege berdık. Osylai eŋbektenıp, jazǧy kanikul kezınde 1 million 700 myŋ teŋge jinadyq. Maqsatymyz – küzge deiın 3 million teŋge tabu. Söitıp ekı bölmelı üi alyp, ekı janūia bırge tūrmaqpyz, 5 balamyz bar. Būl üi ülkenımızdıkı bolady. Kelesı jyly bırge jinaimyz. Özımız Taşkentten köşıp keldık» dedı janymda otyrǧan äiel.
Mıne, kedeilıkpen küresuşı, üi qamyn oilaǧan adam osylai boluy kerek. Bız älı de bıreu auzyma su tamyzady dep kütuge beiımbız. Ärkım qolynan kelgen ıstı atqarsa bolady ǧoi.
Bır şäkırtım sabaqtan bosai qalsa aǧylşyn tılın üirendı, söitıp 4 jylda bakalavriatty bıtırgen soŋ, bır jyl Kanadaǧa baryp tıl üirendı, sol jaqta tünde daiaşy bolyp, aqşasyn jinap, kelgen soŋ bır maşina satyp aldy. Qazır qonaqüide menedjer, jūmystan bos kezde audarmaşy, taksişı.
Toi men qūdalyqty qaryzǧa ötkızıp, ipotekaǧa üi alyp, qymbat kölıktı nesiege alyp, ol aqşadan qūtylamyn dep pälenbai jyl qaryzǧa batyp jüremız. Eselep qūn tölep, jem bolyp jürgenımız sodan.
Qazaq bügın: «Qaşanǧy kedei qalpynda jürmekpın» dep aldyna maqsat qoiyp, baryn qaryştap, kündelıktı jäne ūzaq merzımdı şyǧyndardyŋ tamaq pen kiımnen basqasyn qoia tūryp, qūdalyq pen toilardaǧy bäsekege ermei, balalarynyŋ bılımge qūştarlyǧyn oiatyp, tapqan-taianǧanyn kemeldı bılım aluyna mümkındık jasasa deimın. Oquǧa, şynymen, qūnty joq balasyn köpke erıp, jalǧan namystyŋ jetegınde bosqa qarjy jūmsap oqytqanşa, bır käsıpke üiretse deimın. Özı üirete almasa, ısın ūstalyqpen atqaratyn adamǧa şäkırt boluǧa balasyn köndırse (būl da oŋai bolmai tūr qazırgı kezde) bolmas pa?! Sonda ǧana käsıptıŋ bır-bır tūtqasyn özgelerge ūstatyp qoiyp, är ıstıŋ töl mamany özımız bolatyn edık qoi.
Uaqytşa bır jūmysqa şydap, basqa armandardy jinap tastaǧanşa, barynşa erterek bır käsıppen ainalysqan tiımdı. «Men qaşanǧy kedei boluǧa tiıspın? Menıŋ maŋdaiyma kedeilık jazylǧan ba?» dep özımızge sūraq qoialyq. Sonyŋ jauabyn ızdelık. Sonyŋ bır joly – käsıppen ainalysu, mamandanu, erınbeu, eşqandai jūmystan arlanbau.
«Oisyzdyq, mädeniettıŋ jetıspeuı» degende men osyny aitqym kelgen. Ainalamyzda jaqsy mysal bola alatyn adamdar köp, ärine. Bıraq özın eŋbek etuge jıgerlendırmeitınder odan da köp. Eŋbek etem degenge jūmys ta, bastapqy qarjy da tabuǧa bolady. Tek qana jıger men ūmtylys qajet. Şynymen, eŋbek etkısı keletınderge memleketten de qoldau körsetetın baǧdarlamalar bar. «Jatqan tastyŋ astyna su jügırmeidı» degen orys mätelı qaidan şyqqan dep oilaisyz?!
Äreketke – bereket!
Osy oidy tūjyrar bolsaq, barlyq ılımgerler «kedeilıktıŋ sebebı ony moiyndaudan, soǧan tözuden bolady» deidı. Men de solai oilaimyn. Qandai adam boluyn adam özı taŋdaidy.
