ELIMIZDIŊ KÖLIK-LOGİSTİKA SALASY – EKONOMİKANYŊ JETEKKÜŞI
N.Ä.Nazarbaev «Qazaqstan-2050: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Joldauynda «Şalǧai öŋırlerdı nemese tūrǧyndarynyŋ tyǧyzdylyǧy jetkılıktı emes öŋırlerdı ömırlık maŋyzdy jäne ekonomikalyq qajet infraqūrylym obektılerımen qamtu üşın bız «infraqūrylymdyq ortalyqtar» qūruǧa tiıspız. Būl üşın kölık jüiesınıŋ ozyŋqy infraqūrylymyn qūrudy qamtamasyz etu qajet» degen salmaǧy auyr mındet qoiǧany belgılı.
Älgınde aitqan, aldaǧy 30-40 jyldyŋ negızgı trendterın tıze ketken «Qazaqstan-2050» strategiiasy jariialanǧannan keiın ekı jyl ekşelıp, Prezidenttıŋ arnaiy Jarlyǧymen 2014 jyldyŋ 13 qaŋtarynda «Kölık jüiesı infraqūrylymyn damytu men integrasiialaudyŋ 2020 jylǧa deiıngı memlekettık baǧdarlamasy» qabyldanǧan edı.
Qysqaşa qaiyrsaq, onyŋ nätijesınde 30 myŋ km avtomobil joldary men 8,2 km temırjol kürdelı jöndeuden ötıp, jaŋǧyrtylady; sapaly qyzmet körsetu talaptaryn qanaǧattandyru üşın bükıl temırjol vokzaldary, äuejailar, avtobeketter standartqa säikestendırıledı; tūrǧyndar sany 100 myŋ şamasyndaǧy eldı mekender tūraqty avtobus marşrutymen qamtamasyz etıledı, barlyq äuejailar İKAO talaptaryna jauap beretındei sapada jabdyqtalyp, teŋız portynyŋ jük artu, tasymaldau kölemı 40%-ǧa deiın artady. Jalpylai alǧanda, barlyq kölık türlerı boiynşa tranzittık jük 2 ese, jolauşylar tasymaly 1,5 ese artyp, Qazaqstan logistikalyq tiımdılıktı baǧamdaityn LPI körsetkışı boiynşa 88-orynnan 35-şı orynǧa «sıleusın sekırıs» jasauy tiıs. İä, onyŋ oryndaluy uaqyt enşısınde deiık. Degenmen, körsetkışterdıŋ köz jetpes kökjiektei körınbeitınıne bügınge deiın tyndyrylǧan ırı jobalar senım ūialatady.
«Batys Qytai-Batys Europa» dälızı
«Ūly Jıbek joly» deitın tarihtyŋ qoinauynda öşkındep qalǧan ūǧymdy jaŋa zamanǧa laiyqtap qaita jaŋǧyrtqan 8445 şaqyrymdyq avtodälızdıŋ qazaqstandyq bölıgı aiaqtaluǧa jaqyn. Joba bastalǧaly berı 1727 şaqyrym jol kürdelı jöndeuden öttı. Irı tranzittık baǧyttarǧa baryp qosylatyn avtoban taiau jyldary Qazaqstan, Resei, Belarus, Qytai jäne Batys Europa elderın dänekerleuşı dälız retınde ekonomikaǧa sony serpın beredı.
Biyl jyl soŋyna deiın tört oblystyŋ aumaǧyn kesıp ötetın 157 şaqyrym jol paidalanuǧa berılmek. Sondai-aq Şymkent pen Resei qalalaryn, Taraz ben Almaty arasyn jalǧaityn bölık te äne-mıne aǧyndaǧan kölık nöpırıne keneledı.
Al, kelesı jyly Almaty-Qorǧas, Taşkent-Şymkent, Şymkent-Jambyl oblysynyŋ eldı mekenderı aralyǧyndaǧy jolda qūrylys jūmysy qarqyndy jürmek.
«Odan bölek, Elbasynyŋ tapsyrmasymen transşekaralyq avtodälızdı taramdatyp, öz ışımızde «örmek salatyn» Ortalyq-Oŋtüstık, Ortalyq-Şyǧys, Ortalyq-Batys avtojoldarynyŋ qūrylysy bastalyp ketken. Jalpy ūzyndyǧy 4 şaqyrymǧa sozylatyn taqtaidai tegıs jol ıske qosylar bolsa, elımız arqyly ötetın avtomobilderdıŋ jük tasymaly kölemın 1,5 ese köbeituge mümkındık beredı. Salystyrma üşın aitar bolsaq, ol körsetkış byltyr 1,56 mln tonnany qūraǧan.
Būl oraida, elımızdıŋ industriialyq, sauda-logistikalyq qarqyny jaǧynan köş basynda tūrǧan Almatynyŋ ainalma jolynyŋ da maŋyzy zor» deidı QR İnvestisiia jäne damu jönındegı ministrlıgı Avtomobil joldary komitetınıŋ töraǧasy Mereke Pışembaev.
Avtomobil joldary komitetınıŋ bergen mälımetınşe, äzırge atalmyş joba konsessiialyq kelısım negızınde daiyn, iaǧni investisiiany qajet etedı. Ūzyndyǧy şamamen 65,5 şaqyrym bolatyn ainalma jol salynsa, auzy-mūrnynan şyqqan Almatydaǧy kölık keptelısın jeŋıldetıp qana qoimaidy, sonymen qatar şahar syrtynda öndırıstık-logistikalyq tızbektıŋ qalyptasuyna mümkındık beredı.
Qiyrlardy jalǧaǧan QTJ
Älbette, ūlttyq tasymaldauşy degen ülken ataqqa laiyq qūrylym – Qazaqstan temır jolyn osy bet alǧan qalyptan jazbai reformalau köp kürmeudıŋ tüiının şeşedı.
Osy oraida, biyl tamyzdan bastap otarbalar oiqastai bastaǧan Jezqazǧan-Beineu (1036 km) jäne Arqalyq-Şūbarköl (214 km) temırjol baǧytyn salanyŋ ülken tabysy dep atauǧa bolady. Jaŋa rels tüsken aimaqtar jandanyp sala bergenıne sol töŋırekte aşylǧan 3,5 jaŋa jūmys orny, keleşekte salynatyn 2 mektep, 2 balabaqşa, 204 tūrǧyn üidıŋ özı aiǧaq.
Älbette, Qazaqstan temır jolynyŋ 2020 jylǧa deiıngı qolǧa alǧan qomaqty şaruasy – temır jol salasynyŋ mülık-mükämälın eskı-qūsqydan aryltu. 2009-2012 jyldar aralyǧynda «Alstom», «General Electric», «Talgo» syndy älemdık aty bar öndıruşılermen bırlesıp aşqan Astanadaǧy teplovoz, elektrovoz, jolauşylar vagondaryn qūrastyru zauyttary, Petropavl men Ekıbastūzdaǧy jük vagondary zauyty Keŋes ökımetınen berı özgerıssız kele jatqan salanyŋ «jabaǧy jünın bır tüsırumen» qatar, otandyq öndırıstı örıstetıp, myŋdaǧan adamdardyŋ tabysty mamandyqtan näpaqa aiyruyna alǧyşart jasady.
Endı sony sanmen saralasaq, tek byltyrdyŋ özınde «Almaty-Atyrau», «Astana-Atyrau», «Almaty-Petropavl» baǧytyndaǧy üş qūram talgo vagondarymen jabdyqtaldy. Al, aǧymdaǧy jyly №79/80 «Astana-Şymkent», №49/50 «Almaty-Aqtöbe» baǧyttaryndaǧy jolauşylar ışı ūiadai ispan vagondarymen saparlau baqytyna ie boldy.
Osylaişa «Jolauşylar tasymaly» AQ-nyŋ jaŋa vagondardy ıske qosumen bırge, qyzmet körsetudıŋ ūlttyq standartyn alǧa ūstap, üiden 40 qadam ūzap şyqqan jolauşy-müsäpırdıŋ äjetıne jaraityn ūsaq-tüiektıŋ bärıne köŋıl böle bastauy da laiyqty baǧaǧa laiyq.
«QTJ» ūlttyq kompaniiasynyŋ keŋesşısı Iýrii Lavrinenkonyŋ aituynşa, osy üdemen ūlttyq tasymaldauşy jük tasymaly vagondarynyŋ parkın de jaŋartuǧa köştı. Aitalyq, 2020 jylǧa deiın bırtındep satyp alu jolymen 18533 vagon auystyrylady. Sondai-aq, Elbasynyŋ tapsyrmasymen «Qazaqstan temır joly» ūlttyq kompaniiasy bazasynda ūlttyq logistikalyq operator qūryldy. Ol tek temır jol ǧana emes, «esıkten esıkke deiın jetkızıp beru» ūstanymymen tapsyrysty tiianaqty tyndyratyn qūrylym retınde damymaq.
Aqtau porty
Aqtau porty, bır qaraǧanda, şaǧyn körıngenmen, Kaspiidegı eksport-import jük ainalymynyŋ 30%-yn atqaryp otyrǧan ailaq eken. Bügıngı taŋda öz jobalyq küşınıŋ şegınde jūmys ıstep jatqan porttyŋ tūtynuşylary jyl ötken saiyn artuda, sol sebeptı aumaǧyn keŋeitıp 3 qūrǧaq jük terminalyn salu qolǧa alyndy.
Jekelei aitar bolsaq, 2012 jyly qosalqy ailaqtyŋ gidrotehnikalyq qalqany salyndy, byltyr tabany şegendeldı, sondai-aq singapurlyq käsıporynmen bırıgıp, IPD kompaniiasy qūryldy. Al, biyl jeltoqsan aiynda syiymdylyǧy 1,5 mln tonna astyq terminaly paidalanuǧa berılmek. Joba tolyqtai tämamdalǧanda, Aqtau portynyŋ jük ötkızu mümkındıgı jylyna 20,5 mln tonnaǧa deiın jetedı. Parsy şyǧanaǧyna Türkımenstan arqyly temır joldan sürleu salǧan Qazaqstannyŋ «teŋız qaqpasy» da keleşekten köp ümıt küttıredı.
Qorytyndylai aitqanda, elımızdıŋ kölık-logistikasy Qazaqstan ekonomikasynyŋ jetekküşı ekenın soŋǧy jyldar aŋǧartyp tastady.
Öitkenı, jaŋa jol salynǧan, rels tüsken, äue qatynasy aşylǧan aimaqtardyŋ boiyna qan jügıre bastaǧanyn ömırdıŋ özı körsetıp jatyr.
Osyndaida Elbasynyŋ «jüz jerden zauyt, fabrika aşaiyq, bıraq onyŋ önımın tasymaldaityn kölık-logistika bolmasa, eŋbek eş bolady» degen sözınıŋ özektılıgın taǧy da eske alamyz.
Ädılbek JAPAQ
