Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev 27 qazanda latyn grafikasyna negızdelgen jaŋa qazaq tılı älıpbiın bekıtkenı mälım. Sondai-aq, jaŋa qazaq tılı älıpbiınıŋ latyn grafikasyna köşuı 2025 jylǧa deiın kezeŋ-kezeŋmen jürgızıletını belgılı. Osyǧan orai, Ükımetke jaŋa grafikany engızu boiynşa jūmys tobyn qūru tapsyryldy.
Elordadaǧy Kommunikasiialar ortalyǧynda latyn grafikasyna köşuge arnalǧan brifing öttı. Jiynǧa qatysqan Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly latyn grafikasyn kezeŋ-kezeŋmen engızu jönınde üş kezeŋnen tūratyn arnaiy joba jüzege asyrylatynyn mälımdedı. «Bırınşıden, Ükımet janynan latyn grafikasyn qazaq tılıne engızu jönındegı jūmys toby jasaqtalady. Ekınşıden, orfografiialyq-lingvistikalyq komissiia qūrylyp, latyn grafikasy negızınde jaŋa orfografiialyq erejeler men qazaq tılınıŋ ülken orfografiialyq sözdıgı şyǧarylady. Üşınşıden, barlyq normativtık qūqyqtyq baza retke keltırıluı qajet» dedı ministr. Arystanbek Mūhamediūlynyŋ sözıne qaraǧanda, osydan keiın oqu-ädıstemelık, körkem jäne özge de qajet ädebietterdı, äsırese, äleumettık maŋyzy bar ädebietterdı daiyndauǧa den qoiylady. «Sondai-aq, jaŋa älıpbidı nasihattau maqsatynda BAQ arqyly bırqatar jūmystar atqaryluy kerek. Al älıpbidıŋ qoldanys aiasyn keŋeitu üşın jarnama salasyn paidalanuǧa bolady. Mätınderdı latyn grafikasyna avtomatty türde köşıretın arnaiy portal aşyp, konverter äzırleimız» dep sözın qorytyndylady A.Mūhamediūly.
Bılım jäne ǧylym ministrı Erlan Saǧadiev latyn qarpınıŋ aprobasiiasy qoǧamda qyzu talqylanuy kerektıgın aityp, latyn älıpbiıne köşudıŋ daiarlyǧy ony engızudıŋ sapasyna äser etetının alǧa tartty. Aita ketu kerek, aprobasiiaǧa 4 jyldai uaqyt berılıp otyr. Būl degenımız – latyn qarpınıŋ qabyldanǧan nūsqasy özgerıske ūşyrauy mümkın. Būl jönınde ministr «Qazırgı uaqytta ǧalymdar tarapynan latyn qarpımen jazatyn lingvistikalyq, orfografiialyq ereje kerek bolyp tūr. Ony daiyndaǧannan keiın aprobasiia kezeŋı bastalyp ketedı. Bız 40-50-ge juyq mekteptı taŋdap, är synypta synaq jasap, sol bır jyldyŋ ışınde mektep direktorlary, mūǧalımder jäne studenttermen talqylauǧa daiynbyz. Eger latyn älıpbiıne qatysty qiynşylyqtar bolsa, ony respublikalyq komissiiaǧa naqty ūsynys retınde engızuge bolady» dedı. Taǧy bır özektı mäsele – aralas jäne orys tıldı mektepterde latyn grafikasynyŋ qoldanuy pän retınde ǧana şekteletını bolyp otyr. Erlan Saǧadievtıŋ sözıne sensek, orys jäne qazaq mektepterınde qazaq tılı pänı latyn älıpbiımen oqytylady. Al orys tılındegı pän bolsa kirillisa küiınde qalady.
Eŋ aldymen, ministrlık 2019 jylǧa qarai qazaq tılınıŋ latyn qarpın nölınşı jäne bırınşı synyptarǧa üiretudı bastaidy. Keiın är synyp kezeŋ-kezeŋmen
köşedı. Nölınşı synyptarǧa latyn älıpbiın oqytatyn mamandardy daiarlau, jyl saiyn oqulyqtardy basyp şyǧaru naqty qarjyny qajet etetını tüsınıktı. Alaida ministr myrza oǧan qandai soma qarastyrylatynyn aitu älı erte dedı.
Kelesı bolyp söz söilegen A.Baitūrsynov atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ direktory Erden Qajybek apta soŋynda Almatydaǧy Ūlttyq kıtaphanamen bırıgıp, alǧaşqy synaq ortalyǧy aşylatynyn jetkızdı. Baspasöz mäjılısınde resmi mälım etılgendei, osyndai ortalyqtar basqa qalalarda da, oblys ortalyqtarynda da aşylady. Ş.Şaiahmetov atyndaǧy Tılderdı damytudyŋ respublikalyq üilestıru-ädıstemelık ortalyǧynyŋ direktory Erbol Tıleşovtıŋ pıkırınşe, jaŋa qabyldanǧan nūsqa klassikalyq latyn älıpbiıne säikes. «32 taŋbanyŋ 9 taŋbasy tura klassikalyq latyn qarpın qaitalaidy. Emle erejelerı jasalǧannan keiın būl nūsqany halyq qabyldap, tüsınedı degen oidamyn» dep sözın tüiındedı.
Grigorii Karasin, Resei Syrtqy ıster ministrınıŋ orynbasary:
– Būl jaǧdaida bızdıŋ ūstanymymyz baisaldy, tüptep kelgende, qai tıldı qandai deŋgeide qoldanu – būl Qazaqstannyŋ ışkı mäselesı. Jaŋa älıpbige köşu üşın bıraz uaqyt ketedı, alaida aitarlyqtai mäsele tuyndamaidy. Men bızdıŋ ekıjaqty qarym-qatynasymyzdy beiımdeudıŋ, orys tılın latynmen bailanysty jaŋa jaǧdaida qalai beiımdeudıŋ amalyn tabatynymyzǧa senımdımın.
Mihail Bocharnikov, Reseidıŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı:
– Qazaqstan – orys tılı Konstitusiia boiynşa resmi märtebege ie memleketterdıŋ bırı. Resei egemen Qazaqstannyŋ memlekettık tıldı latyn älıpbiıne köşıru turaly şeşımıne tüsınıstıkpen jäne qūrmetpen qaraidy. Nūrsūltan Nazarbaev pen Qazaqstannyŋ basqa resmi tūlǧalarynyŋ mälımdemesıne säikes, orys tılınıŋ pozisiiasy saqtalady. Al orta mektepterde orys tılı pänı odan ärı oqytyla beredı. Sebebı Qazaqstan azamattarynyŋ orys tılınde erkın söileuın respublika basşylyǧy eldıŋ maŋyzdy mädeni basymdyǧy retınde qarastyrady. Qazaqstannyŋ resmi instansiialarynyŋ mälımetıne süiensek, qazırgı taŋda orys tılı pänı oqytuşylaryna sūranys joǧary, olardyŋ sanynyŋ artuyna köp köŋıl bölıngen, sondai-aq, Qazaqstanda reseilık joǧary oqu oryndarynyŋ jaŋa filialdary aşylmaq. Resei tarapy mūnyŋ barlyǧyna qoldau körsetuge äzır.
Güldana Talǧatqyzy
