Biyl – barlyq deŋgeidegı mäslihattar üşın mereilı jyl. 30 jyl būryn, 1994 jyly respublikanyŋ jaŋa ökıldı organy – mäslihat deputattarynyŋ sailauy öttı. Elımızdıŋ baitaǧy – Astana qalasynyŋ mäslihaty mereilı künge qandai jetıstıktermen jetkenı jäne aldaǧy mındetter turaly elorda mäslihaty VII jäne VIII şaqyrylymynyŋ töraǧasy Erlan Ermekūly Kanalimovtyŋ maqalasyn berıp otyrmyz.
Mäslihat – qūryltaiǧa ūqsas handyq kezeŋdegı qazaqtardyŋ jinalysy. Jylyna bır ret köşpelı marşruttardy qaita bölu, soǧys jariialau, beibıtşılık ornatu, handardy sailau jäne zaŋdar qabyldau üşın jinaldy. Er adamdar qaru-jaraqpen keluı kerek edı. Keŋestık kezeŋde Qazaqstannyŋ jergılıktı özın-özı basqaru organdary öz ornyn aiqyndady. Mäslihattardyŋ «atasy» Eŋbek deputattarynyŋ keŋesterı (1936 jylǧy KSRO Konstitusiiasy boiynşa), keiınnen Halyq deputattarynyŋ keŋesterı (1977 jylǧy Konstitusiia boiynşa) dep ataldy.
Qazırgı mäslihat – Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyna säikes halyqtyŋ erkın bıldıretın jäne ony ıske asyru üşın qajettı şaralardy aiqyndaityn, oryndaluyn baqylaityn ökıldı organ. Qalalyq mäslihattyŋ töraǧasy men biudjet, ekonomika, önerkäsıp jäne käsıpkerlık mäselelerı, äleumettık-mädeni damu mäselelerı jönındegı tūraqty komissiialardyŋ töraǧalaryn qospaǧanda, qalalyq mäslihat deputattary öz funksiialaryn bosatylmaǧan negızde oryndaidy. Būl jaŋalyq şamamen 2 jyl būryn qabyldanǧan jäne bız ony alǧaşqylardyŋ bırı bolyp qabyldadyq.
Mäslihat öz qūzyretı şeŋberınde Astanany damytudyŋ josparlaryn, ekonomikalyq jäne äleumettık baǧdarlamalary men qala biudjetın bekıtıp, onyŋ oryndaluyn baqylaidy, jer qatynastaryn, äkımşılık-aumaqtyq ornalastyru mäselelerın retteudı jüzege asyrady, azamattar men ūiymdardyŋ Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ, zaŋdarynyŋ, Qazaqstan Respublikasy Prezidentı aktılerınıŋ, ortalyq jäne jergılıktı memlekettık organdardyŋ normativtık qūqyqtyq aktılerınıŋ normalaryn oryndauyna järdemdesedı.
Sessiialardyŋ kün tärtıbıne engızıletın mäselelerdı aldyn ala qarau, mäslihat şeşımderın ıske asyruǧa järdemdesu jäne baqylau funksiialaryn jüzege asyru üşın mäslihatta 4 tūraqty komissiia qūryldy. Būl – biudjet, ekonomika, önerkäsıp jäne käsıpkerlık mäselelerı jönındegı; zaŋdylyq, qūqyq tärtıbı jäne jūrtşylyqpen jūmys mäselelerı jönındegı; äleumettık-mädeni damu mäselelerı jönındegı; qūrylys, ekologiia, kölık jäne tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq mäselelerı jönındegı tūraqty komissiialar. Jalpy elordalyq mäslihat jūmysynyŋ 30 jylynda deputattyq mandatqa 156 adam ie boldy.
Qoǧamdyq maŋyzy bar mäselelerdı talqylau üşın deputattardyŋ, atqaruşy organdardyŋ, ūiymdardyŋ, būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ jäne azamattardyŋ qatysuymen köpşılık tyŋdaular ötkızıledı. Būdan basqa, komissiialar mäslihat şeşımderınıŋ, qabyldanǧan baǧdarlamalardyŋ jäne memlekettık bilık pen basqaru organdarynyŋ basqa da aktılerınıŋ oryndaluyn baqylaudy jüzege asyrady. Tūraqty komissiialar olardy sailaǧan mäslihat aldynda jauapty jäne jylyna kemınde 1 ret öz qyzmetı turaly esep beredı.
Bızdıŋ basty mındetımız – elımızdıŋ bas qalasynda jaily ärı qauıpsız ömır süruge jaǧdai jasau. Elordalyq mäslihattyŋ jūmysy osyǧan negızdelgen. Ol üşın qalalyq äkımdıktıŋ barlyq memlekettık organdarymen jäne qūrylymdyq bölımşelerımen belsendı yntymaqtastyq ornatyldy.
Qazır elordalyq mäslihat deputattary üşın sailauşylarmen özara qarym-qatynas barysynda aşyqtyqtyŋ joǧary deŋgeiın saqtau öte maŋyzdy. Deputattardyŋ ärqaisysy mäslihat saitynda halyqpen kerı bailanys ornatu üşın özınıŋ Whatsapp nömırlerın jariialady, kezdesuler men qabyldaular kestesı äzırlenıp, bekıtıldı. Mysaly, bır mandatty sailau okrugterı boiynşa 17 deputat üş qabyldau ötkızedı, öz okrugterınde, sailanǧan partiianyŋ qoǧamdyq qabyldau bölmesınde jäne mäslihattyŋ qabyldau bölmesınde azamattardy qabyldaidy. Ötken jyly bız arnaiy qabyldau bölmesın aştyq. Osylaişa deputattardyŋ ärqaisysy kestege säikes aiyna bır ret azamattardy qabyldaidy.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Azamattyq qoǧamdy qoldau jäne nyǧaitu, olardy şeşu maqsatynda neǧūrlym özektı jalpymemlekettık mındetterdı talqylauǧa tartu qajet» dep naqty atap öttı. Būl qaǧida azamattyq qoǧam qūrudyŋ jetekşı qaǧidasy retınde qarastyryluy kerek. Bügıngı taŋda halyq qalaulylarynyŋ sailauşylary aldynda esep beruın retteu halyqpen tyǧyz bailanys ornatuǧa jäne olardyŋ jūmysynyŋ aşyqtyǧyn arttyruǧa ülken mümkındıkter aşty.
Kadr mäselesın şeşu üşın qoǧamdyq negızde «Jastar mäslihaty» jobasy ıske qosyldy. Oǧan eŋ belsendı qalanyŋ jas tūrǧyndary taŋdaldy. Qazırgı taŋda belsendı jastar VIII şaqyrylym mäslihat deputattarynyŋ qoǧamdyq kömekşılerı bolyp jūmys ısteidı. Olardyŋ köpşılıgı qazırdıŋ özınde jūmysqa ornalasyp, jalaqy alady.
Biudjettı qalyptastyru jäne bölu mäselesı – özektı mäselenıŋ bırı. Osyǧan bailanysty bız memlekettık organdardan biudjettık ötınımderdı qarau praktikasyn qabyldadyq jäne tabysty ıske asyryp jatyrmyz. Onyŋ qūramyna biudjettık komissiianyŋ kelısımı men bekıtıluıne deiın tıkelei mäslihat töraǧasy men biudjettık komissiiasynyŋ töraǧasy kıredı. Mäslihat sessiiasynda biudjet bekıtılgenge deiın 2-3 ai ışınde biudjettık ötınımderdı qaraudy bastaimyz jäne şyǧystardyŋ basym baǧyttaryn derbes aiqyndap, bırqatar äleumettık nysannyŋ qūrylysyn aiaqtaudy qarjylandyru boiynşa tiımdı ūsynystardy äzırleimız.
Elordamyzdyŋ salalyq mäselelerın şeşu üşın äkımdıkpen bırlesıp aldaǧy 3 jylǧa arnalǧan türlı salada bırqatar keşendı damu jospary äzırlenıp, ıske asty. Mysaly, densaulyq saqtau jüiesın damytudyŋ keşendı jospary. Sonyŋ şeŋberınde bız medisinalyq nysandardy salu sätınen bastap jöndeu jürgızılmegen nysandarǧa kürdelı jöndeuge qarajat böldık. Qajettı zamanaui jabdyqtar satyp alyndy, aq halatty abzal jandarǧa jalaqy men basqa da tölemderdıŋ ūlǧaiuy qoldau tapty. Ötken jyldyŋ soŋynda bırneşe emhana men qalalyq auruhanalardyŋ jaŋartylǧan ǧimarattary qala tūrǧyndaryna esıgın aiqara aşty.
VIII şaqyrylym jūmysynyŋ basynan bastap, elordada qylmysqa qarsy küres, qoǧamdyq tärtıp pen qauıpsızdıktı qamtamasyz etu jönındegı 2023-2025 jyldarǧa arnalǧan ıs-şaralar jospary äzırlenıp, ıske asa bastady. Onda qajettı avtokölık, esırtkı zattaryn jedel anyqtau üşın jabdyqtar satyp alu; uchaskelık jäne moduldık polisiia punktterın salu; beinebaqylau kameralaryn ornatu; tärtıp saqşylaryna arnalǧan sport keşenın jöndeu jäne t. b. mäseleler qamtyldy. Osyndai jospar Tötenşe jaǧdailar departamentımen sättı jüzege asuda.
Zäulım ǧimarattar salynǧan elordada ört qauıpsızdıgı üşın arnaiy tehnika, jeke qūramǧa kiım-keşek pen jabdyq qajet ekenın tüsınemız. Elordanyŋ tūrǧyn alaptarynda zamanaui ört söndıru deposyn salu qajet. Bızde olardyŋ 16-sy bar jäne köpşılıgı ört bolǧan jaǧdaida qūtqaruşylardyŋ jedel keluın qajet etedı. Bız barlyq eskı ört söndıru bölımderınde qūrylys kompaniialaryna basşy deputattar esebınen kürdelı jöndeu jürgızdık. Olardyŋ kömegımen batys standarttary boiynşa bırneşe polisiia beketı salyndy. Ärıptesterımızben bırge Aqtöbe oblysyna bardyq. Osy qalanyŋ täjıribesıne süienıp, ört söndıru bölımderınıŋ arzan modulderın saluǧa kırıstık. Olar standartty ört söndıru beketterımen salystyrǧanda tömen baǧamen sipattalatyn angar-ramalyq formatta salynǧan. Keşende oqu mūnarasy, sport alaŋy, janarmai qūiu beketı, su ydysy, BÖP, arnaiy tehnikaǧa arnalǧan angarlar qarastyrylǧan.
2007 jyly tamyzda ötken Parlament otyrysy men jergılıktı mäslihat deputattaryn sailau alǧaş ret köppartiialy jüie boiynşa ötıp, halyqqa qoǧamdyq ömırge belsendı qatysuǧa mümkındık berdı. Būl sailau saiasi partiialardyŋ rölın küşeittı jäne jeŋımpaz partiia müşelerınen tūratyn mäslihattardyŋ jaŋa türın qūruǧa septıgın tigızdı. Jyl saiyn bız mäslihat jūmysyndaǧy basymdyqtardy, sonyŋ ışınde azamattardy qabyldau barysynda olardyŋ ötınışın taldap, iKomek qyzmetı arqyly jäne t. b. resurstar arqyly negızgı mäselelerdı anyqtaimyz.
Bır mandatty okrugter boiynşa sailanǧan deputattar ūsynystar men problemalyq mäselelerdı şeşu boiynşa jol kartalaryn äzırlep, okrugterdıŋ tūrǧyndaryna erekşe nazar audaruda. Jol kartasynda aiǧaqtalǧan mäselelerdıŋ barlyǧy sailau prosesınde deputattyqqa kandidattar jinady. Bügıngı taŋda mäselelerdıŋ 40 paiyzǧa juyǧy bır jyl ışınde şeşılgenın atap ötkım keledı. Biyl jol kartasynyŋ barlyq mäselesı, keibır jüielık mäselelerden basqa, tolyqtai şeşıledı deuge negız bar.
Elordalyq mäslihattyŋ josparly ıs-şaralarynan basqa, apta saiyn jergılıktı jerlerdegı ahualmen tanysu üşın 3-4 köşpelı keŋes ötkızemız, müddelı memlekettık organdardyŋ ūjymdarymen äŋgımelesemız. Saparlardan keiın basym baǧyttar boiynşa mäslihattyŋ jekelegen keŋeitılgen otyrysyn ötkızemız. Osynyŋ arqasynda bız osy baǧyttardyŋ problemalyq sūraqtaryna jedel jauap bere alyp, ärtürlı tüzetu jasai alamyz.
Qazırgı taŋda köterılgen mäselelerdıŋ basym bölıgın şeştık, al basqalary deputattardyŋ erekşe baqylauynda dep senımmen aita alatynymdy atap ötkım keledı. Bız barlyq äleumettık nysannyŋ qūrylys barysyn ünemı baqylauda ūstaimyz, olardyŋ jabdyqtaluyn tekseremız, qūrylys oryndaryna baramyz. VIII sailanymnyŋ bırınşı jylynda bız 200-den astam köşpelı jinalys ötkızdık. Olardyŋ köpşılıgı äleumettık salaǧa qatysty boldy. Deputattar naqty uaqyt rejimınde Astananyŋ Bas josparyna qala tūrǧyndarynyŋ tılekterın engızu üşın Bas jospar bazasyndaǧy köşpelı otyrystarynda şeştı. Elorda tūrǧyndary sanynyŋ alǧaşqy boljanǧanynan äldeqaida asyp ketuıne bailanysty qūjat aitarlyqtai özgerıske ūşyrady. Nätijesınde Bas jospar qabyldandy jäne bekıtıldı.
Elordalyq mäslihat deputattarynyŋ bastamasy boiynşa tūrǧyn üi sertifikattarynyŋ somasy 1,5 million teŋgege deiın ūlǧaidy, olardy aluşylar sanaty keŋeidı. Emdeu-sauyqtyru mekemelerınıŋ sanyn beske deiın ūlǧaitu turaly şeşım bekıtıldı. 2024 jyldyŋ basynan bastap mügedekter künıne bırjolǧy tölemdı arttyru josparlanuda. Ol I toptaǧy mügedektıgı bar adamdar üşın 69 myŋ teŋgenı, II top üşın 34,5 myŋ teŋgenı jäne III top üşın 17250 teŋgenı qūraidy. Burabai audanynda ornalasqan qarttarǧa, mügedekterge jäne mümkındıgı şekteulı balalarǧa arnalǧan oŋaltu ortalyǧynyŋ aumaǧynda medisinalyq korpus salu mäselesı köterıldı. 2024 jyly tıs protezdeu jäne sanasiia qyzmetterımen 3400 adamdy qamtu turaly şeşım qabyldandy jäne qoldau tapty. Onyŋ ortaşa qūny bır adamǧa 204 myŋ teŋgenı qūraidy. Būl – deputattar jasaǧan jūmystyŋ az ǧana bölıgı.
Qyzmettes bolǧan azamattar men ärıptesterımdı mäslihat tarihyndaǧy maŋyzdy mereitoimen qūttyqtaimyn. Barşaŋyzǧa zor densaulyq, otbasylaryŋyzǧa baqyt jäne täuelsız elımızdıŋ tūrǧyndaryna qyzmet etude tabys tıleimın! Jyl boiy bükıl el boiynşa mäslihattardyŋ 30 jyldyǧyna orailastyrylǧan mädeni jäne sporttyq ıs-şaralar ötedı. Astana qalasy mäslihatynyŋ deputattary qaiyrymdylyq aksiialardyŋ bastamaşysy bolady. Sonymen qatar ǧylymi-praktikalyq konferensiialar josparlanǧan. Osy mereitoidy qala tūrǧyndarymen bırlesıp, laiyqty deŋgeide qarsy alatynymyzǧa senımdımın. Mereilı jyl bırınşı kezekte halyq üşın paidaly ıstermen atalyp ötedı.
Erlan KANALİMOV,
Astana qalasy mäslihatynyŋ töraǧasy
Astana qalasy mäslihatynyŋ hatşylary:
Mironov Aleksandr Sergeevich – I şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Demidov Aleksandr İvanovich – II şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Lukianes Vera Grigorevna – II şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Redkokaşin Vladimir Nikolaevich – III-IV şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Ospanov Ermek Sabyrbekūly – IV şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Esılov Sansyzbai Seitjanūly – V şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Nūrpeiısov Janat Ǧazizūly – V şaqyrylym mäslihatynyŋ hatşysy
Şaidarov Mäjit Zeinollaūly – VI şaqyrylym mäslihaty hatşysynyŋ mındetın atqaruşy
Kanalimov Erlan Ermekūly – VII-VIII şaqyrylym mäslihatynyŋ töraǧasy
