NAUŞA ASTANA NAURYZY

62 jyl. Osynşa uaqyt Alaş dalasy kün men tün teŋelgen tabiǧattyŋ kielı künın tymyrsyq tynyştyqpen qarsy alǧan bolatyn. Ǧasyrlar boiy däl osy künı kermede typyrşyǧan tūlpar kösıle şauyp, alaman bäigede alapat qarqynmen maŋǧaz dalanyŋ qoinyna maŋyp bara jatatyn edı, däl osy künı alys-jaqyndaǧy aǧaiyn-tuys bır qazannan as ışıp, bır dastarhannyŋ basyna alqa-qotan otyratyn edı, däl osy künı ökpelısı renışın ūmytyp, arazdasqany bolsa araǧaiyndyq jasaǧan azamattyŋ sözıne qūldyq ūryp, dostyq qūşaǧyn aşyp, bauyrym dep bır-bırın bauyryna basatyn edı. Däl osy kündı Täŋırı tektı jaratqan Türkı düniesı Ūlystyŋ ūly künı dep ataityn edı…

Babadan miras būl meiram 

Ūly kündı ūlan-asyr toimen qarsy alyp kelgen qazaq halqy keŋestık kezeŋde töl merekesın toilai alǧan joq. Bızdıŋşe jyldyŋ basy sanalatyn osy kün otarlauşy el kün­tız­besınde jai ǧana köktemnıŋ 22-şı künı bolatyn. Sodan da bolar, bodan el jaŋa jyl merekesın jeltoq­sannyŋ 31-ınen bastap toilaityndy şyǧardy. Toilaǧanda da otbasylyq mereke retınde zaryǧa kütıp, quana qarsy alatyn deŋgeige «köterıldı». Solaişa, bırte-bırte Nauryz merekesı kökeiımızde kömeskılenıp, jas ūrpaq tüsınıgınde ol «Nauryz köje» deŋgeiınde ǧana qalyp keldı.

Täube, täuelsızdık alǧaly öşke­nımız janyp, joǧalǧanymyz jaŋǧy­ryp jatyr, jaŋǧyrtyp jatyrmyz. Mūn­daida qazaq «ornynda bar oŋa­lar» deidı. Bastysy, ūlttyq qūndy­­ly­ǧy­myz men baba mūrasyn bılemız. Bälkım, qazırgı taŋda jete tüi­sıne, sezıne almai jatqan şyǧar­myz, bıraq ol da oŋalatyn, ornyna keletın olqylyq. Ol öz aldyn bölek äŋgıme, bızbıŋ aitpaǧymyz toidyŋ jyry.

Egemendık alǧaly ūlttyq meiramymyzdy el bolyp toilaityn däs­tür qalyptasty qaita. Jyldan-jylǧa auqymy ūlǧaiyp, halyq arasynda keŋınen nasihattalyp kele jatyr. Ötkende ǧana Astanamyzda ötken ülken toi – sonyŋ bır dälelı. Endı elordadaǧy Nauryz merekesınıŋ mereilı sätterın söz eteiık.

Biyl Astanadaǧy toi erekşe bol­dy deuımızdıŋ öz sebebı bar. Alaş asta­nasyndaǧy dübırlı dumanǧa bergısı Arqa, arǧysy Jetısu men Syrdan, odan qaldy, sonau Qyzyljar men Semeiden aǧylyp keruen keldı. Būrynǧydai köş keruenı emes, toi keruenı. Är keruen qūramynda änşı, küişı, bişı, bır sözben ait­qanda bügıngınıŋ sal-serılerı bar. Olarmen qosa bürkıtşı, ūsta, aǧaş şeberlerı de ere kelgen. Qūr qol emes, ärine, ūstahanalarynan şyqqan būiym­daryn alyp kelgen. Qyş qūmyra dei­sız be, aǧaştan oiylǧan ydys, oiyn­­şyqtar, qaiystan örılgen jä­dı­­ger­ler jaimanyŋ körkın aşa qalǧan. Būl aşyq aspan astyndaǧy körme boldy. Jūrt syrtynan süisı­nıp tamaşalaǧan. Ol ol ma, är ölke öz öŋırınde öndırıletın azyq-tülık önım­derın de äkelıp, «Qazaq elı» mo­nu­­men­tınıŋ aldyndaǧy alaŋda naryq baǧasynan äldeqaida arzan jär­­meŋke ötkızdı. Astana jūrty däl osy künı Şardaranyŋ balyǧyn, Qyzyl­­orda­nyŋ «Aq marjan» kürı­şın, Qyzyl­jardyŋ şūjyǧyn dorba­lap alyp, Almatyda öndırılgen tür­lı tamaq önımderıne bır jaryp qal­ǧan. Özımız tıldesken tūrǧyndar jär­meŋke baǧasy äldeqaida arzan eken desıp jatty. Bır qyzyǧy, är ölke öndı­retın taǧam önımderı bır-bırı­nen özgeşe bolyp keledı eken. Mysaly, Qyzylorda şūjyǧy men Qyzyl­jar şūjy­ǧynyŋ dämı ekı türlı desedı. Sodan ba, elorda jūr­tyna olar taŋsyq körındı. Jūrt talasyp-tarmasa järmeŋke jaima­syndaǧy dünielerdı satyp alyp jürgenınıŋ syry – osy.

Järmeŋke qyzyǧy öz aldyna, sälden soŋ är öŋırdıŋ önerpazdary oqşaulau qūrylǧan sahnaǧa şyqty. Aqseleu Seidımbek aǧamyz qazaq muzy­ka mek­tebınıŋ sanyn bır sanǧa art­ty­ryp, öz eŋbekterınde Altai än mektebın alǧaş atap ötken edı. Osy Altai qazaqtary (Ör Altai) aityp jüretın «Közıŋnıŋ möldırın-ai» änın Syr boiynan kelgen qobyzşynyŋ sarnatyp otyr­ǧanyn alǧaş osynda kördık. Qobyz ünı bız bıletın änge sony sipat, basqa tabiǧat bıtırgen. Onan soŋ Nartaidyŋ änı äuelegen. «Özderıŋ bıler Nartaimyn, Ai, Nar da bır bolsam qartaidym» dep bastalatyn än baiannyŋ süiemeldeuımen körermenge tartu etıldı. Būl ataqty Syr muzyka mektebınıŋ änşılerı edı. Syrdan kelgen önerpazdar jan-düniesın siqyrly sazǧa böle­gen halyq sälden soŋ Arqanyŋ ände­rıne şalqyp otyrǧan. Sonau Qyzyl­jardan kelgen änşı Ükılı Yby­raidyŋ «Qaratorǧaiyn» qonaqkäde etıp, şyrqap berdı. Şyny kerek, däl osy sätte ülken sahnada kümıs kömei änşılerımız de öner körsetıp jatqan. Bıraq, jūrttyŋ bır bölıgı qazaqtyŋ qobyzy men halyq änderın qimai tūrǧan.

Ortalyq sahna körkımen közdıŋ jauyn alatyndai edı. Ainalasyna 40-tan astam aqşaŋqan kiız üi tıgılgen alaŋ ortasyna ornalasqan ol erekşe bezendırılgen. Ortadaǧy «Kün şapaǧy qaqpasyn» jaǧalai 12 jyldy beineleitın haiuanattar müsını oryn tapqan. Onyŋ arǧy jaǧy köşpelılerdıŋ ömırın köz aldyŋyzǧa äkeletın dünielerge toly. Aumaǧy 1620 şarşy metrdı qūraityn sahna­nyŋ jiekterı saq oiuy tärızdes örnek­termen sändendırılgen. Alaŋdy aiadai ǧana ekranǧa syidyryp ortada 8h8 diametrlı LED-displeiı tūrdy. Al, alaŋǧa jap-jasyl kılem töselgen. Osynau jainaǧan alaŋǧa 500-den astam bişı şyǧyp, horeografiialyq qoiylymmen dumandy bastap bergen. Sol bimen boiǧa taraǧan şat­tyq şartarapty şalqyta jönel­gen de şapalaqqa ūlasqan. Mıne­ki, köz aldyŋyzǧa elestetseŋız osyndai kö­rınıster biylǧy äz-Naury­zymyzda bolyp öttı. Oǧan kuä bolǧan el bar. Bır sözben aitqanda, elorda jūrty osylai toilatyp, babadan miras mei­ramymyzda talai qyzyqqa kenelgen bolatyn.

Maqtaulylar marapattaldy

Şyndyǧynda, būl meiram qala halqy üşın būdan bıraz erterek bastalyp ketken bolatyn. Mäselen, mektepter, balabaqşalar, auruhanalar, halyqqa qyzmet körsetetın mekemeler, oiyn-sauyq ortalyqtary jyl saiyn Nauryzdy toilatpai qal­mai­tyny beseneden belgılı. Al, būl şara­lar­dyŋ Astanada jüielı ūiym­das­ty­ry­luy­na, eş jerde atausyz qalmauyna mūryndyq bolyp kele jatqan – qala äkımdıgı. Äkımdık biyl da jyldaǧydai bäige jariialap, «Armysyŋ, äz Nauryz!» baiqauy aiasynda jarys ūiymdastyrǧan bolatyn. Sol sebeptı mekemeler arasynda qyp-qyzyl bäseke bolyp, bırınen-bırı asyp tüsuge tyrysyp jatty. Olar­dyŋ eŋbegın, ūiymdastyrylu deŋ­geiın baǧalap, saraptap jürgen komis­siia müşelerı künı keşe bır şe­­şımge kelıp, Q.Quanyşbaev atyn­daǧy qazaq muzykalyq drama teat­ryn­da qala boiynşa Nauryzdy eŋ üz­dık toilaǧan, ūlttyq sipatyn aşa bıl­gen meke­melerdı marapattau räsımı öttı.

Būl saiys nauryz aiynyŋ 11-ı men 22-sı aralyǧynda bolyp öttı. Oǧan jalpy sany 133 mekeme qatys­ty. Şarany ūiymdastyruşy Asta­na qalasy Tılderdı damytu basqarma­synyŋ bastyǧy Erbol Tıleşov jarysqa qatysamyn deuşılerdıŋ byltyrǧyǧa qaraǧanda artqanyn, jūrt yntasynyŋ arta tüskenın maq­tanyşpen jetkızdı. Esterıŋızge sala keteiık, byltyr būl konkursqa 108 mekeme qatysqan bolatyn.
Marapattau jetı atalym boiynşa öttı. Bırınşı atalymda memlekettık mekemeler synǧa tüsıp, yntalandyru syilyǧyna Säulet jäne qala qūrylysy basqarmasy ie boldy. Üşınşı orynǧa Jastar saiasaty mäselelerı basqarmasy daiyndaǧan merekelık şara laiyq dep tabylsa, Ener­getika jäne kommunaldyq şarua­şy­lyq bas­qarmasyna ekınşı däre­jelı diplom tabystaldy. Osy atalym boiynşa eŋ üzdık dep Qar­jy basqarmasy tanyldy. Qarjy bas­qar­ma­synyŋ qoiylymy «Qyzyl Kı­tap­qa» engızılgen qūstardyŋ 32 türı mekendeitın memlekettık Qor­­ǧal­jyn qoryǧy ornalasqan öŋırdegı jaŋaru men tazaru, mahab­bat pen sūlulyq merekesınen körınıs edı. Basqarma bastyǧy Bekbol Sa­ǧyn qoŋyr dombyrasyn qolǧa alyp, Aqan serınıŋ «Balqadişa» änın oryndauy – dumanymyzdyŋ ajaryn keltırgen bolatyn. Keŋ jaiylǧan dastarhan basyndaǧy ūly toi «Bazar­lyq», «Asatu» siiaqty salt-dästü­rı­mız­dıŋ ūmyt bolǧan räsım­derın jaŋ­ǧyr­tudan bastalyp, ūqyp­tylyq pen zerek­tılıkke tärbieleitın ūlttyq oiy­nymyz «Tobyq tyǧuǧa» jalǧas­qan edı. Eskere ketetın bır jait, «Qa­ra jorǧa» biın oryndaǧan qyz-jıgıt­ter­dıŋ önerıne täntı bolǧan Qazaq­stan Respublikasy­nyŋ Qarjy ministrlıgıne qyzmettık ıs-saparmen kelgen Düniejüzılık Densaulyq saq­tau ūiymy ştabynyŋ Jūqpaly emes aurulardyŋ jahandyq mäselelerı jönındegı Jeneva Ekonomikalyq departamentınıŋ basşysy Aida Iýrekli kiız üidegı sän-saltanatqa, qazaq halqynyŋ qonaqjailylyǧyna öz rizaşylyǧyn bıldırıp ketken eken.

Ekınşı top – «Aumaqtyq mekemeler» boldy. Būl topta «QazTransOil» aksionerlık qoǧa­my men «Otan soǧysynyŋ müge­­dek­te­rıne arnalǧan ortalyq kli­ni­kalyq gospitalı» yntalandyru syi­lyǧyn enşıledı. Üşınşı orynda – Statis­tika departa­mentı. Ekınşı oryn – Ädılet departamentıne būiyrdy. Al, bas jülde qalanyŋ Qar­jy polisiiasy basqarmasynyŋ qorjynynda kettı.

Üşınşı atalym boiynşa «Qūry­lym­dyq mekemeler» ışınen «Qazaq­stan ortalyq kino-konsert zaly» üzdık şyqty. Ekınşı därejelı jül­de «Qarttar men mügedekterge arnal­ǧan medi­sinalyq äleumettık meke­mege» tabystalyp, «Astanalyq sirk» kommu­naldyq memlekettık qazy­nalyq käsıporyny üşınşı oryn­nan körındı. Densaulyq saqtau meke­me­lerı de baiqau aiasynda özara synǧa tüsıp, yntalandyru syily­ǧyna 4 mekeme qol jetkızdı. Olar – №7 qalalyq emhana, №2 Balalar men jasöspırımderdıŋ sport mektebı, «Qaisar» sport kluby, «Däulet» sportkombinaty, «Astana» regbi kluby. Üşınşı orynda №2 qalalyq emhana. Al, ekınşı oryn №2 qalalyq balalar auruhanasyna berılse, «Mamandandyrylǧan balalar üiı» atalymnyŋ bas jüldesın aldy.

Balalar üiı daiyndaǧan qoiylym­dar şynaiy ärı ūlttyq sipatta boldy deidı ūiymdastyruşylar. Onda «Balany besıkke salu», «Tūsau kesu» räsımderı ötkızılgen. Balany besıkke saludy «Künım» tobynyŋ tärbieşılerı B.A.Medeubaeva, R.Spanova, M.Şokenova, G.Musina, B.Tūrǧynovalar körsetken bolatyn. «Quyrşaq» tobynyŋ tärbieşılerı K.Älıbekova, R.Ahmetjanova «Tū­sau kesu» räsımıne belsene qa­tysty. Al, «Şielım» tobynyŋ tär­bie­şılerınıŋ ūiymdastyruymen balalar «Taqiia tastau», «Qyz quu», «Asyq jinau», «Arqan tartu» oiyn­daryn oinap, kışkentai bül­dır­şınder – Kamila, Vova, Anelia, Jenia Nauryzǧa arnalǧan öleŋder men taqpaqtar aitqan edı. Jürgızuşı J.Jünısova jäne J.Toqmyrzaeva körermenderge Nauryz turaly äŋgımelep bergen. Balalar üiın­de ötkızıletın ıs-şaralar aǧa tär­bieşı, logoped, psiholog, muzyka jetek­şısı syndy mamandardyŋ ūiym­das­tyruymen ötken. Osy qoiylymdar komissiia köŋılınen şyǧyp, üzdık dep tanyldy.

Joǧary jäne orta arnauly oqu oryndary arasynda Euraziia guma­ni­tarlyq instituty – üşınşı, Qazaq ekonomika, qarjy jäne halyq­aralyq sauda universitetı – ekınşı oryn­dardan tabylyp, Astana qalasy­nyŋ gumanitarlyq kolledjı atalym­nyŋ bırınşı därejelı dip­lo­mymen marapattaldy. Bılım oşa­ǧynda I kurs studentterınıŋ ūiym­das­ty­ruy­men ūlttyq taǧam türlerınen järmeŋke, «Tehnologiia» mamandyǧy boiynşa oqityn top studentterınıŋ qolymen ja­sal­ǧan ärtürlı būiymdardan körme ūiym­dastyrylyp, merekege jinal­ǧandar kolledjdıŋ ūlttyq aspaptar orkestrı önerınıŋ kuäsı bolǧan. Merekelık ıs-şaraǧa Tılderdı damytu basqarmasynyŋ, Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ jäne Almaty audany äkımdıgınıŋ ökılderı qatysty.

Soŋǧy atalym boiynşa jyldaǧy jolynan jaŋylmaǧan «Şapaǧat» kommunaldyq bazary üzdık dep tanyldy. Ekınşı oryn «Duman» sauda ortalyǧyna būiyrsa, üşın oryndy «Astana-Teplotranzit» aksionerlık qoǧamy mıse tūtty. «Şapaǧat» bazary byltyr da Nau­ryzdy erekşe atap ötıp, halyq ri­za­şylyǧyna bölengen edı. Halyqqa qyzmet körsetu ortalyq­tary ışınde tek osy sauda ortalyǧy ǧana «qoşqar köteru» jarysyn ūiym­das­tyrǧanyn da aita keteiık.

Marapattau räsımınıŋ soŋǧy bölıgınde sahnaǧa Astana qalasy Tılderdı damytu basqarmasynyŋ bastyǧy Erbol Tıleşov köterılıp, ötken toidy qorytyndylai söz söi­ledı. Qūttyqtauyn aiaqtai kele Astana qalasy äkımdıgı ūiymdas­tyrǧan merekelık şaraǧa belsene atsalysqan, iaǧni, qala boiynşa ötken toidy jaqsy atqaruǧa mū­ryn­dyq bolǧan ūjymdarǧa arnaiy syilyqtar tabystady. Olar: Saryarqa, Almaty, Esıl audan­da­rynyŋ äkımdıkterı, Bılım basqarma­sy, Işkı saiasat basqarmasy, «Bäi­terek» mediaortalyǧy, «Asta­na aqşamy», «Vecherniaia Astana» gazetterı, Qazynaşylyq depar­ta­mentı. Sonymen qatar, Jūma­biken Nūrmaǧanbetova, (Jūmys­pen qamtu jäne äleumettık baǧdarla­ma­lar basqarmasy), Roza Meiırbaeva (Astanalyq sirk), Baqyt Teŋızbae­va, Sabyrjan Şükırūly, Toişybek İıpūly, Änuarbek Eraly (komissiia müşelerı), Temırbek Üsenbekov, Gülsım Qaraǧūlova (№2 qalalyq emhana), Näsıpjan Äbdırahmanova syndy merekege aianbai atsalysqan belsen­dıler marapattaldy.

Erbol JANAT