«Sözben oiyŋdy körıktı etıp jetkıze almau – kemşılık, kökei tesken oiyŋnyŋ bolmauy odan ötken kemşılık» deptı O.Balzak. Al, adamnyŋ mädeni tūlǧa retındegı tabiǧatyn zertteuşı ǧalymdar bolsa, onyŋ mädeniettılıgı men qadır-qasietın bıluge ösıp-öngen, tärbielengen ortasynda alǧan tälım-tärbiesı negız bolatyndyǧyn aitady.
Adamdar arasyndaǧy qarym-qatynasta sypaiylyq, kışıpeiıldılık pen adamgerşılık qasietter tıl arqyly körınıs tabady. Mädeniettı söileu – kım-kımnıŋ de bet-perdesınıŋ ainasy. Qazırgı jan-jaqty bılımdı jastardyŋ da aqyl-oi körınısı är sözdı öz ornymen qoldanyp, maǧynaly söilei bıluımen ölşenuı tiıs. Jūrtty ūiytyp, köŋıldegı oidy döp basyp, äserlı etıp söilegen adamdy tyŋdai bergıŋ keletını ras. Älemdegı eŋ qajettı ıskerlık qasietterdıŋ bırı – ädemı külkı, ädeptı jymiys eken. Sypaiy, kelıstı söz – söileuşınıŋ abyroiyn arttyrady, tyŋdauşynyŋ yqylasyna bölenedı. Özı turaly jaqsy pıkırlerdıŋ qalyptasuyna septıgın tigızedı.
Mysaly, ertedegı mädeniet oşaqtarynyŋ bırı – şumerlerdıŋ tas tabaqtarynda mynadai jazu bar: «Auzyŋa abai bol! Kökeidegı oidy aituǧa asyqpa! Oilanbai söileseŋ, opyq jeisıŋ…». Sondai-aq, Meksikada «Söilegende sabyr saqtaǧan jön. Asyǧyp-aptyqpa, qyzbalanba, dauysyŋdy köterme, sözıŋ oryndy da ūrymtal bolsyn» delınse, ündı ūstanymy boiynşa «qandai bır qiyn jaǧdaida da balaǧat sözge tyiym salynady, kökeige qonymdy, köŋılge ūnamdy sözder ǧana aitylsyn».
Jastar jaǧy būnyŋ bärı söileu mänerınıŋ adam ömırındegı maŋyzyn, jalpy, tıldıŋ qūdıretın moiyndaudan tuǧan jauapkerşılık dep bılse igı.
Gülzat SERIKBAEVA
