El basyna kün tuǧan sol bir sūrapyl otty jyldarda keudesin oqqa tosyp, erliktiŋ ülgisin körsetken jerles jauyngerlerdiŋ arasynda Qūrmantai Aitjanovtyŋ esimin erekşe atauǧa bolady.
Büginde toqsanǧa tolǧan qariiamen mereitoiynda tanystym. Taǧdyrdyŋ jazuymen qarşadaiynan soǧysqa attanǧan ol kezinde özi sekildi barlyq maidangerdiŋ kökeiinde tek bir ǧana maqsat bolǧanyn aitty: «Ol – Otandy jaudan qorǧau jäne tek qana jeŋis» bolatyn. Mine, sol maqsatqa jetken, bizge bügingi beibit tirlikti syilaǧan aǧa buyn ökilderine qūrmettiŋ qandaiy da laiyq.
Qūrmantai ata 1922 jyly Qorǧaljyn audanynyŋ Birtaban auylynda düniege kelipti. Keiin otbasymen Qaraegin auylyna köşip keledi. Balalyq şaǧy, otyzynşy jyldardaǧy qiyn näubet jyldary äli künge deiin köz aldynda. Aşarşylyqtyŋ auyr kezeŋin basynan ötkere jürip, özi qūrbylas balalar sekildi ol da erte eseiedi. Sol tūsta körgen qiyndyqtar bala Qūrmantaidy tözimdilikke tärbielep qana qoimai, basqa tüsken auyrtpalyqtardy jeŋe bilu qasietterin de boiyna siŋire beredi. Ol uaqytta bar bolǧany on jasta edi. Soǧan qaramastan, äkesiniŋ qinalyp jürgenin körip, üidiŋ şaruasyna kömektesip, eŋbekke erte aralasady. Joqşylyqpen taitalasa jürip, ūldarynyŋ er jetip qalǧanyn ata-ana baiqamai da qalady.
1942 jyly mamyr aiynda äskerge şaqyru hatyn alǧan kezde ol on toǧyzǧa jaŋa tolǧan edi. Äskeri joly segizinşi atty-gvardiialyq äskerde bastalady. Osynda 4 ai oqyǧannan keiin Başqūrtstandaǧy mergender mektebinde oquyn jalǧastyrady. Oqudy bitirip soǧysqa kirisedi.
– Soǧysta jürgen kezde adam balasy ajaldan qoryqpaidy eken, – deidi ardager. Jüreginiŋ tübine berik ornyqqan «tuǧan jerdi qorǧau kerek» degen ūranmen artyna qaramai, tek qana alǧa qarai adymdai beredi.
Ol – Leningrad qalasyn qorǧap qaluǧa öz ülesin qosqan qazaq sarbazdarynyŋ biri. Osy jerde nemistermen alty ai qyrǧyn soǧys bolǧan. Qūrmantai atanyŋ aituy boiynşa, sol kezde jaudyŋ qorşauynda qalai qalyp qoiǧanyn bizdiŋ sarbazdar bilmei de qalǧan eken. Faşister jauyngerlerimizdiŋ öz erikterimen berilgenin kütken, biraq ol oilary iske aspai qalady. Jukov basqarǧan Leningrad maidanynyŋ äskerleri kelip, jaudy artqa qarai şegindiredi. Sarbazdarymyz qorşauda toǧyz jüz kün bolypty. Jukovtyŋ äskerine qosylyp, ol Polşany, Rumyniiany, Ukrainany, Belorussiiany jaudyŋ qolynan azat etuge qatysqan.
– Leningrad blokadasynda ūşqyştarymyz aspannan keptirilgen nan äkelip laqtyratyn, sondai qiyn künderde ajaldan qaimyqpai, Otan üşin oqqa ūşqandar qanşama?! Biz olarǧa ärdaiym bas iemiz, erlik isterin ūrpaqqa ülgi etip kelemiz, – deidi aqsaqal.
1945 jyly Fransuzdardyŋ äskeri bölimşelerine qosylyp, Keŋes odaǧynyŋ äskeri Elba özeni boiynda jaumen betpe-bet aiqasqan. Solardyŋ arasynda qatardaǧy jauynger Qūrmantai Aitjanov ta bolatyn. «Biz jeŋdik!!!» degen quanyşty habardy ol däl osy jerde estigen. Sol sättegi quanyşyn sözben jetkizu qiyn. Töbeleri kökke jetkendei, quanǧandarynan bir-birin qūşaqtap, süie beripti, sekire beripti…
Soǧys bitkennen keiin maidanger bir jyl Berlindi küzetedi. 1946 jyly elge aman-esen qaityp oralady. Alla saqtap, soǧystan jaraqat almai aman-sau kelgen. Beibit zamanda temir jolda jūmys istep, 1949 jyly Bätiş Sadyqqyzyn kezdestirip, ekeui şaŋyraq köteredi. Büginde Jetpisbai, Alpysbai, Abzal, Baian, Äzizat atty balalaryn tärbelep, bilim berip, ūlyn ūiaǧa, qyzyn qiiaǧa qondyryp, olardan 12 nemere, 6 şöbere süiip otyrǧan aqsaqal saialy bäiterek ispettes. Keudesindegi ordender men medaldar – ardagerdiŋ jürip ötken joldarynyŋ bederli belgisindei.
Äsel Jūmaǧūlova
