Oiudy oqi alsaŋ, ol da jazu

Nauryz – älemdegı eŋ köne meiramdardyŋ bırı. Kün men tün teŋelıp, köktemnıŋ lebı bılıne bastaǧan mezgılde jasalatyn būl mereke biyl elımızde jaŋaşa täsılmen airyqşa toilandy. El prezidentınıŋ tapsyrmasymen Nauryz toilaudyŋ jaŋa baǧdarlamasy bekıtılıp, mazmūny baiytyla tüstı. Mıne, sol qatarda 18 nauryz «Ūlttyq kiım künı» de atap ötıldı. Bas qalamyz Astanada da ūlttyq kiımdı ūlyqtauǧa, nasihat­tauǧa qatysty köptegen şaralar öttı.

Elordada jastar ūiymdary Qazaqstan halqynyŋ ūlttyq kiımderın keŋınen därıpteu maqsatynda chellendj ūiymdastyrdy. Astana jastarynyŋ būl bastamasy basqa öŋırlerde de qoldau tapty. Al ūlttyq kiım kiıngen teatr, filarmoniia, kıtaphana jäne muzei qyzmetkerlerı Memlekettık rämızder alaŋynda qoşqarmüiız oiu-örnegı naqyşymen fleşmob ötkızdı. Būl – ūlttyq oiu-örnekke bolǧan ülken qoldau.

Arda tarihymyz­ǧa arqau bolǧan Atyrauda ötken Ūlttyq qūryltaidyŋ üşınşı otyrysynda Prezident Toqaev ta būl mäselege arnaiy toqtalyp, «keibır ırı kompaniialar men oqu oryndary ūlttyq naqyşta kiınu ürdısın engızıp jatyr. Būl öte oryndy bastama, ony qoldap, auqymyn keŋeite tüsken jön. Äsırese, qazırgı taŋda mūndai qadamdardyŋ män-maŋyzy airyqşa» dedı. Ärine, būl mäsele būdan būryn Parlament mınberınde de köterılıp, QR Parlament Mäjılısınıŋ deputaty Däulet Mūqaev soŋǧy uaqytta ūlttyq kiımge degen sūranystyŋ arta bastaǧanyn alǧa tartyp, ūlttyq kiımderımızdı ūlyqtau maqsatynda respublikalyq deŋgeide «Ūlttyq kiım künın» bekıtu qajet ekenın aitqan bolatyn. Būl ideia qoǧam jaǧynan da qoldau tapty. Balabaqşadaǧy jetkınşekterden tartyp, asa taiaq ūstaǧan aqsaqaldarymyz­ǧa deiın ūlttyq kiımderın kiıp, mereke sänın asyrdy. Sonymen qatar mereke qarsaŋynda bazarlarda da ūlttyq kiımge bolǧan sūranys artyp, ūlttyq kiım satatyn dükenderdıŋ saudasy da jandana tüstı. Oraidy döp paidalanǧan saudagerler baǧany azdap ösırıp te jıbergen. Bıraq sapasy sol baiaǧydai. Arzanqol materialdardan tıgılgen kiımderge aiqyş-ūiqyş oiu salǧan. Ūlttyq kiım tıkkennıŋ jönı osy dep syrmaqtyŋ oiuyn kiımge japsyryp satyp jatqandar da az emes. Osy tūrǧydan alǧanda, ūlttyq kiımdı jüielı därıpteimız desek, myna bırqanşa tüiınge nazar audarǧan jön siiaqty.

Bırınşı, keler jyly memleket «Ūlttyq kiım künınde» tanymal kiım jobalauşylarynyŋ Ūlttyq kiım jobalau baiqauyn ötkızuı kerek. Osy arqyly Ūlttyq kiımnıŋ osy zamandyq ülgıde jobalanuyna basymdyq berıp, ūlttyq ülgıde jobalanǧan kiımderdı jaişylyqta da kiıp jüretın deŋgeige jetuge qūlşynǧan dūrys.

Ekınşı, ūlttyq kiım öndırısıne, naqtylap aitsaq, ūlttyq kiım tıgetın kompaniialarǧa, käsıpkerlerge memleket qarjy jaǧynan qoldau körsetıp, osy arqyly ädemı jobalanǧan, jaqsy tıgılgen kiımderdıŋ baǧasynyŋ jalpy jūrtqa qoljetımdı boluyna kepıldık etuı; osy zamandyq ülgıdegı kiımderdı ūlttyq brend retınde tanytuǧa memlekettık tūrǧydan qoldau körsetu kerek. Bes-on jyl quatty qoldau jasasaq, ūlttyq kiım öndırısı de aiaǧynan tūryp, «özı janyn özı baǧyp ketedı».

Üşınşı, balabaqşa men mektep oquşylary ǧana emes, Parlamentte de deputattardan maŋyzdy jinalystarda, ırı ıs-şaralarda Ūlttyq kiım kiiudı talap etu de oryndy dep sanaimyn.

Törtınşı, qazaq halqynyŋ tıgınşılık mädenietın, äsırese, oiu mädenietın tereŋ zertteuge, ūmyt bolǧan oiu-örnek tılınıŋ syryn aşuǧa qaita talpynys jasaityn kez keldı. Qazaqtyŋ ärbır oiu-örnegınıŋ mänı, maǧynasy bar. Bıraq qazır ol mülde kömeskılenıp, bır-bırımen aralasyp, mişa bylǧyp kettı. Ūlttyq kiımdı zaman talabyna sai tıguge ūmtylǧan dizainerler oiudyŋ maǧynasyna üŋılmesten, oŋdy-soldy orynsyz qoldanyp jür. Erlerdıŋ kiımıne, äielderdıŋ kiımıne salatyn oiu-örnekterdı de beibereket salyp, balaqqa salynatyn oiulardy jaǧaǧa, tösenışke qoldanylatyn oiulardy bas kiımderge salyp jürmız. Mäselen, «İt qūiryq» dep atalatyn örnek eşqaşan bas kiımderge qoldanylmaǧan. Mūnyŋ astarynda «dūşpanyŋ keudeŋnen joǧary örlemesın» degen yrym jatyr. Ol örnek «dūşpanyŋ tömen bolsyn» degen nietpen köbınese er adamdar şalbarynyŋ balaǧyna örnektelgen. Suretşı Erlan Qojabaevtyŋ aituynşa, tırşılıktıŋ toqtaǧanyn bıldıretın oiular da bar. Tırı adamǧa tırşılık belgısın bıldıretın örnekter ǧana salynady. O dünienıŋ belgısın bıldıretın oiudy tırı adamǧa salyp qoiyp jatatyn jaǧdailar kezdesedı. Mysaly, saǧat tılıne qarama-qarsy ainalyp tūrǧan keskınder – o dünienıŋ belgısı.

Altynşy, mektepterde eŋbek sabaǧynyŋ maŋyzyn küşeitıp, qolönerdı därıpteu tūrǧysynan qyz balalarǧa keste tıgudıŋ älıppelık sauatyn üiretu kerek. Öit­kenı qazır «kök inenıŋ k…ın türtpeitın» äiel, tüime qadai almaityn qyz köbeidı. Sondyqtan «Ūlttyq kiım künınde» arularymyz kestelı oramal syilau dästürın qaita jaŋǧyrt­sa, nūr üstıne nūr bolar edı.

Jalpy oiu salǧannyŋ bärı qazaqy kiım emes. Joǧaryda aitqanymyzdai, oiu-örnektıŋ de öz tılı bar. Kerek deseŋız, jazu mädenietımız joq kezde hat-habar almasudyŋ maŋyzdy qūraly da bola bıldı. Baiaǧyda bır jas jıgıt pen qariia alys aimaqqa sapar şegıp kele jatyp, jolda bır aqboz üige tüstenıptı. Aq dastarqan jaiylyp, şai aldyǧa kelgende qariia qūran oqyp, şai qūiyp otyrǧan jas kelınşekke köŋıl aitypty. Būǧan taŋdanǧan jas jıgıt bylai şyǧa «ata, onyŋ küieuı ölıp qalǧanyn qalai bıldıŋız?» dep sūrapty. Sonda aqsaqal «kimeşegıne salǧan oiu-örnegınen bıldım, balam» degen eken. Sol siiaqty būryn alys jerge ūzatylǧan qazaq qyzdary bır jyldan keiın törkınıne syrmaq tıgıp jıberetın dästür bolǧan. Anasy sol syrmaqqa salynǧan oiuǧa qarap, qyzynyŋ hal-jaǧdaiyn bılgen. «Qūsmūryn» sälemdemesı jıberılse, qūstai erıktı ekenın ūǧynyp, uaiymdamaityn bolǧan. Qyzdyŋ qolyndaǧy bılezıkte bederlengen örnegıne qarap, oǧan qūda tüsken-tüspegenın ūǧynǧan. Demek, oiudy oqi alsaŋ, ol da jazu. Ūmyt bola bastaǧan osy mädenietımızdı tereŋ zertteu – kezek küttırmeitın mındet. Öitkenı köne közder ketse, bügıngı jastar oiudyŋ tılın ūqpaq tügılı, türın de aiyra almaidy. Ekınşı tūrǧydan, qazaq oiu-örnek mädenietın zerdeleu ūrpaq tärbiesınde, äsırese, olardyŋ ūlttyq dünietanymyn qalyptastyru, ūlttyq önerge süiıspenşılıgın arttyruda aiy­ryqşa maŋyz alady.

Ūlttyq kiımdı därıpteu ja­ǧynan aq qalpaǧyn basynan tastamaityn qyrǧyz aǧaiyndardan ülgı alǧan dūrys. Bızdıŋ qazaqta qazır basyŋa taqiia kiıp jürseŋ, «mollasyŋ ba?» Nemese «tuysqanyŋ qaitys boldy ma?» dep sūraityndar köp. Būl da – ūlttyq kiımderdı dūrys nasihattai almai jatqanymyzdyŋ bır körınısı.