Qoǧamǧa közqarasymdy karikaturamen beineleimın

Qazaqtyŋ beineleu önerınde şarj janry kenjeleu damyǧan. Kezınde ūly Şoqannan bastau alǧan önerdı käsıbi deŋgeige jetkızgen sanauly ǧana suretşı bar. Sonyŋ bırı – Erkın Nūrazhan. Biyl Ūlttyq muzeide qylqalam şeberınıŋ «Şaraina» atty jeke körmesı öttı. Oǧan avtordyŋ jüzge tarta tuyndylary qoiyldy. Jūrtşylyq sol körmeden suretşınıŋ şeberlıgın körıp, dän riza boldy. Bız osy şara aiasynda Erkın ­İbragimūlymen jüzdesıp, äŋgımelesken edık.

Jazuşylar kınämşıl keledı

– Erkın aǧa, qandai önerdıŋ de bır bastauy bar. Sız būl janrǧa qalai keldıŋız, qaidan üirendıŋız?
– Men özı bala künımnen suret saluǧa yntyq boldym. Mektepte de qolymnan boiauym tüsken emes. Äskerge barǧanda da qa­byr­ǧa gazetın şyǧaruǧa atsalysyp, äskeri ömırdıŋ qyzyǧy men şyjyǧyn şarjben beineledım. Arman quyp Almatyǧa kelıp, körkemsuret uchilişesıne tüstım. Bırınşı kursta studentter arasynda şarj janry boiynşa baiqau ūiymdastyryldy. Men osy konkursta jeŋımpaz atandym. Būl maǧan qanat bıtırdı. Izdenıs jolyna tüsıp, şeberlıgımdı şyŋdai berdım. Boiymdaǧy önerıme közı tüstı me, körnektı aqyn Mūzafar aǧa Älımbaev «Baldyrǧan» jurnalyna jūmysqa şaqyrdy. Endı jurnaldy töŋırektegen aqyn-jazuşylarmen aralasyp, solardyŋ şarjyn sala bastadym. Söitıp jürgende «Qazaq ädebietı» gazetı maǧan bır aidar aşyp berıp, apta saiyn suretterımdı jariialap tūruǧa ūsynys aitty. Būǧan quana kelıstım.– Alǧaşqy «nysanaǧa» kımderdı aldyŋyz?
– Bırınşı şarjym klassikterden bastaldy. Ǧabiden Mūstafin, Asqar Süleimenov, Oralhan Bökeidı saldym. Bır joly oida joqta Asqar aǧamen jolyǧyp qaldym. Ol kısı menı tanymady. Sodan özım sälem berdım: «Aǧa, gazetke suretıŋızdı salǧan men» dep edım, Asekeŋ jymiyp: «Erkın degen sen be? Menı mystan kempır sekıldı salyp qoiypsyŋ. Nu i chto-j, ūqsap tūrǧan soŋ, amal ne!» dep riza boldy. Sosyn: «Menı jūrt onşa tanymaidy ǧoi. Sen halyqtyŋ aldynda jürgen Mūhtar Şahanov sekıldı azamattardy sal» dep aitty. Jalpy, men Asekeŋnıŋ jetı şarjyn saldym. Sonda ol: «Menıŋ Qazaqstandaǧy jalǧyz synşym bar, ol – Erkın!» dep aitypty. Keiın Asekeŋ Aqseleu aǧa ekeuı otyr eken, baryp sälem berdım. Sonda Aqseleu aǧa: «Mynau – Erkın degen ınımız, özımız bılmeitın qasietımızdı körsetıp jür» degen kezde Asekeŋ jūlyp alǧandai: «Sonymen bırge qasietsızdıgımızdı körsetıp jür» dep aitsai» dep du küldırdı.
«Qazaq ädebietıne» Oralhan Bökei, Kädırbek Segızbaev jäne Saǧat Äşımbaevtyŋ suretı şyq­ty. Bırınşı Orekeŋ tūrǧan. Redaksiiada jolyǧyp qaldym. «Äi, Erkın, sen ana ekeuıne menıŋ erınımdı şoşaityp qoiypsyŋ ǧoi» dedı. Ūnamady ma, el maqtap jatyr dep edım, ­«m-m» dedı de qoidy. Sol kezde «Qazaq äde­bietınıŋ» redaktory ­Şeraǧaŋ kele qaldy. ­Oralhan – sol kısınıŋ orynbasary. ­Şeraǧa da: «Oi, Erkın, bügıngı suretterıŋ küştı» dep rizalyǧyn bıldırdı. Bırtürlı Oraǧaŋ renjıp tūrǧan sekıldı dep aita bastap edım, ­Şeraǧaŋ: «Ne deidı? Qoi, qandai jaqsy suretter!» dep Oralhan aǧaǧa qarady. Sodan soŋ Bauyrjan Momyşūly,Äbu ­Särsenbaev, Qalijan Bekqojin, ­Äljappar Äbışev aǧalarymdy beineledım.
– Bauyrjan ata sure­tıŋızdı kördı me?
– İä. Körıptı. Batyr aǧamyz «Bır «alqaştyŋ» suretı sekıldı eken» deptı de qo­iypty. Al Äbu aǧa «Men merinos qoiǧa ūqsap qalyppyn» dep aitypty. Bıraq ol kısıler şarjdy jyly qabyldady. Sonşalyqty syn aita qoiǧan joq.
– Aqyn Jarasqan Äbdıraşevtıŋ «Äzılıŋ jarassa» degen epigrammalar jinaǧyna sızdıŋ şarjdaryŋyz da kırgen. Būl kıtapty ekeuıŋız bırlesıp jasadyŋyzdar ma?
– Ol kezde Jarasqan «Jūldyzda» qyzmet ıstep, epigrammalary jurnalda jiı jaryq kördı. Bırde maǧan özı jazyp jürgen keiıpkerlerınıŋ şarjyn salyp berşı dedı. Söitıp ekeumızdıŋ bırlesken jūmysymyz «Jūldyzda» jariia­lanyp tūrdy. Jarasqannyŋ tılı uytty, jazǧanda soiyp tüsedı. Qaldarbek ­Naimanbaev turaly jazǧan epigrammasy avtorǧa ūnamai qalyp, ol kısı bıraz renjıdı. Sonda aqyndarmen baiqap jūmys ısteu kerek ekendıgın tüsındım. Al kıtapty şyǧaruǧa Jarasqannyŋ sıŋırgen eŋbegı köp.

ŪLT MÜDDESI BÄRINEN BİIK TŪRU QAJET

– Sız keiın saiasi şarj­dar sala bastadyŋyz…
– Bigeldı Ǧabdullin basqarǧan täuelsız gazet bolyp edı. Saiasi şarjdarym sol basylymǧa tūraqty jariialandy. Onda köbınese Parlament müşelerın, ministrler men äkımderdı synǧa aldyq. Suretke jazylǧan mätın de aşylau bolatyn.
– Saiasi şarjdy saluǧa ne itermeledı?
– Karikaturaşy bolǧannan keiın sen ömırdı, jaŋalyqty, bilıkte ne bolyp jatyr, halyqtyŋ köŋıl küiı qalai – sonyŋ bärın baǧdarlap otyruyŋ qajet. Jäne oǧan ädıl közben qarau kerek. Mysaly, qazaqtyŋ ien bailyǧyn igeruge kelgen oligarhtar turaly şarj saldym. Ony men bosqa salǧan joqpyn. Eger olar özderı ie bolyp otyrǧan zauytqa nemese ken ornyna jaŋa tehnologiia engızıp, jūmys­kerlerdıŋ eŋbegın baǧalap, joǧary ailyq tölese, nemız bar?! Taǧy bır mysal. Memlekettık tıldıŋ baǧy janbai, keiındep tūrǧanyna janym auyryp, «Qazaq tılı» degen şarj saldym. Onda ana tılımızdı Aqbozat beinesınde bederlep, aiaǧy şıderlenıp, aldyǧa jüre almai tūrǧanyn keltırdım. Menıŋ oiymşa, ūlt müddesı bärınen biık tūru qajet. Qysqasy, qoǧamǧa közqarasymdy karikaturamen beineleimın.

BATYRDYŊ ALTY JYL HATŞYSY BOLDYM

– Sız suretşı ǧana emes, qalamgersız. «Menıŋ jurnalistikadaǧy ūstazym – Didahmet» dep aitasyz.
– Bırnärse jazu üşın de «bagaj» kerek. Mektepte ädebiettı süiıp oqydym. Student künımde jazǧandarym oblystyq gazette jaryq körıp tūrdy. Ke­iın suretşılıkke taza bet būrǧannan keiın jazudy qoiyp kettım. Toqsanynşy jyldardyŋ orta kezınde «Türkıstan» gazetıne qyz­metke keldım. Sol kezde marqūm Didahmet dosym qaita qolyma qalam alǧyz­dy. Bırde «dombyraşylar turaly baiqau bolady eken, jazyp kelşı» dedı. Jazdym. Taǧy bırde solai… Taǧy bırde… Qysqasy, jortyp jüretın jurnalist bolyp şyǧa keldım. Odan keiın qoǧamda uşyǧyp tūrǧan saiasi taqyryptarǧa qalam tarttym. Ony «Qazaq baspasözınen» dep «Karavan» basylymy jariialap jürdı. «Ūlt pen ruh», «Ǧibrat ǧūmyr», «Öz elım menıŋ – özegım menıŋ!» atty publisis­tikalyq kıtaptarym bar.
– Ataqty partizan Qasym Qaisenovtıŋ jeke hatşysy bolǧanyŋyzdy bılemın. Aragıdık gazet-jurnaldan batyr ömırınen jazylǧan kündelıkterıŋız jariialanyp jür. Batyrdyŋ köŋılı sızge qalai audy?
– Qasym aǧamen menı taǧdyr jolyqtyrdy. Ekeu­mızdıŋ tabiǧatymyzda bır ūqsastyq boldy ma, älde közqarasymyz üilestı me, äiteuır, köptıŋ ışınen taŋdauy maǧan tüstı. Söitıp ol kısı ūnatyp, telefonmen habarlasyp, tapsyrma bere bastady. Men ony tas-tüiın oryndap qoiamyn. Batyr­dyŋ alty jyl hatşysy boldym. Basymyzdan tättı künder de, qatty künder de öttı. Qasekeŋ – iumorist. Adamdy otyryp küldıredı. Bırde ekeumız menıŋ kölıgımmen Öskemennen kele jattyq. Rölde otyryp közıme bırdeme tüsıp kettı me, uqalai qalyp edım: «Ne boldy?» dedı. «Közıme şırkei tüsıp kettı» dedım. Sonda Qasym aǧa: «Abaila, andaǧy alaqandai közge şırkei ǧana emes, torǧai da tüsıp ketedı» dep myrs ettı. Bırde Jazuşylar odaǧynyŋ ainalmaly baspaldaǧynan tüsıp kele jatyrmyz. «Erkın, baiqa! Qūlap ketıp, tömende jatsaq, mynau «qoŋyr» adamdar neǧyp jatyr dep jūrt küler» dep äzıldedı. Qasekeŋe Säbit Dosanov özı turaly jazǧan kıtabyn äkep berıptı. «Qalyŋ kıtap pa?» desem, «Ait­pa, qalyŋdyǧy menıŋ qalyŋdyǧymdai bolady» dep bır küldırıp edı, jaryqtyq. Qasym aǧa tapqyr edı. Jasynyŋ ülkendıgıne qaramai menımen dos, joldas sekıldı syilasty. Adaldyqty jaqsy köretın. Ötırık ait­qandy jek kördı. Bır köŋılı qalǧan adamǧa qaityp oralmaityn. Menıŋ batyr ja­iynda «Erlıktıŋ eren tūlǧasy» degen kıtabym şyqty. «Jūldyz» jurnalynda kündelıkterım jariialandy. Älı de jazatyn dünielerım bar.