Astana qalasynda 15600 «Sergek» beinebaqylau kamerasy ornatylǧan. 40 jyl jürgızuşı bolyp, ötken jyly zeinet demalysyna şyqqan körşım renjıp otyr. «Būqaralyq aqparat qūraldary mälım etkendei, endı jol qiylystarynda baǧdarşamnyŋ sary tüsınen ötıp ketken jürgızuşılerge de aiyppūl keletın bolypty. Būl, bırınşıden, qalyptasqan jol jüru erejesıne qisynsyz tüzetu engızu bolsa, ekınşıden, bügıngı naryq zamanynda jekemenşık kölıgımen adam tasyp, öz künın özı äreŋ körıp jürgen jandardyŋ aiyppūl arqyly qaltasyn qaǧuǧa bırden-bır sebep bolmai ma?» deidı.
Baqylau aiasy keŋeigen
– Mūndai bap jol jüru erejesıne ötken jyl soŋynda endı. Alaida būdan habary joq köptegen avtojürgızuşı baǧdarşamnyŋ sary tüsıne ötıp ketuge bolady dep oilaidy. Osyndai terıs tüsınıktıŋ saldarynan osy baǧyttaǧy apattyq jaǧdailar elordada ötken jyly 44 paiyzǧa deiın ösken. Ereje boiynşa baǧdarşamnyŋ sary tüsı şam belgılerınıŋ auysatynyn jäne odan ärı jüruge tyiym salynatynyn eskertedı. Osy kezde jürgızuşı jüru jolaǧynyŋ nemese kesıp ötetın jol bölıgınıŋ aldyna toqtauy qajet. Tek tejegıştı şūǧyl baspai toqtai almaityn jaǧdailarda ǧana jürgızuşıge sary tüste ötıp ketuge rūqsat berılgen. Ärı oǧan salynǧan aiyppūldy daulau da öte qiyn. Ötken jyly sot täjıribesınde baǧdarşamnyŋ sary tüsın elemegen 94 jürgızuşıge salynǧan aiyppūldyŋ 92-sın sot qūqyq būzuşylyq dep tanydy. Al avtomobilın şūǧyl tejemei toqtatu mümkın bolmaǧanyn jürgızuşı aqyly tehnikalyq saraptama arqyly däleldei alady. Bıraq tehnikalyq saraptamanyŋ qūny aiyppūldan üş ese qymbat bolǧandyqtan, köpşılık oǧan onşa jügıne de qoimaidy, – deidı jol polisiiasynyŋ aǧa inspektory Ersaiyn Sarybaev.
Jasyratyny joq, qazır köşelerdegı «Sergek» beinebaqylau kamerasy köptegen jürgızuşınıŋ bas auruyna ainaldy. Soŋǧy mälımetterge säikes, Astana qalasynda 17 myŋǧa tarta beinebaqylau kamerasy qoiylǧan eken. Sol kameralardyŋ jol jüru erejesın būzǧan jürgızuşılerdı tırkeu aiasy anaǧūrlym keŋeiıptı. Jaŋa tehnologiia endı avtomobil rulıne kımnıŋ otyrǧanyn, onyŋ saqtandyru polisı bar ma, kölık tehnikalyq baqylaudan ötken be, tölenbegen qanşa aiyppūly bar degen siiaqty tolyp jatqan mälımettı ortalyq basqaru jelısıne bere alady.
Künı keşege deiın «Sergek» beinekamerasy jyldamdyqty arttyru, toqtau syzyǧynan asyp ketu, baǧdarşamnyŋ tyiym salynǧan tüsıne baǧynbau, qoǧamdyq kölık jolaǧymen jüru tärızdı ereje būzulardy tırkep kelse, ötken jyldyŋ 19 jeltoqsanynan bastap beldıktı taqpau, jaiau jürgınşılerge jol bermeu, kölık jürgızıp kele jatyp telefonmen söilesu, baǧdarşamnyŋ sary tüsıne ötıp ketu, taǧy basqa da jol jüru qaǧidalaryn köpe-körneu saqtamaityn jürgızuşılerge aiyppūl jazatyn boldy.
Biyl qaŋtar aiynda Astana qalasynyŋ tūrǧyny Ermekbai Esımov özıne salynǧan aiyppūlǧa kelıspei, sotqa ekı märte jügınıptı. Ekeuınde de talaby qanaǧattandyrylmady. Alǧaşqysynda ol jol jüru erejesınıŋ 593-baby 2-tarmaǧy boiynşa qauıpsızdık beldıgın paidalanu erejesın saqtamaǧany, ekınşısınde kölık jürgızıp kele jatyp ūialy telefonmen söileskenı üşın aiyppūl tölegen. Aituynşa, qauıpsızdık beldıgın taqpai kölıgın ornynan qozǧamaityn körınedı. Dūrys, bıraq «Sergek» beinebaqylau kamerasynyŋ jazbasyn teksere kelgende qauıpsızdık beldıgın taqpaǧan onyŋ janynda otyrǧan jolauşy bolyp şyqty. Al ereje boiynşa būl qūqyq būzuşylyqqa jolauşy emes, kölık iesı jazalanady. Ekınşı aiyppūldy teksergende de jürgızuşı qolyna ūialy telefon ūstap otyr. Söitıp ol sot şeşımımen bırınşı qūqyq būzuşylyq boiynşa – 18460 teŋge, ekınşısıne 9230 teŋge aiyppūl töledı. Sondyqtan jürgızuşı tek özınıkın ǧana emes, qasyndaǧy jolauşynyŋ da qauıpsızdık beldıgı taǧylmasa, kölıgın ornynan qozǧamauy tiıs.
Tüitkıl azaimai tūr
Ärine, älemdık täjıribe körsetıp otyrǧandai, beinebaqylau kamerasy jürgızuşıler tarapynan bolatyn barlyq qūqyq būzuşylyqty tırkeuge qauqary jetpei jatatyny da jasyryn emes. Sosyn onda da tehnikalyq qatelıkter bolatynyn joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Alaida qauıpsızdık beldıgın taǧudy yŋǧaisyz sanaityndar nebır qitūrqylyqqa baratynyn dälelder körsetıp otyr.
Būqaralyq aqparat qūraldarynda «Sergektıŋ» osyndai qyzmetı turaly aqparatty estıgen keibır jürgızuşıler üstıne qara beldık beinelengen keudeşe keiıp alatyndy şyǧarypty. Sonda «Sergek» olardy qauıpsızdık beldıgın taqpasa da tırkemeitın körınedı. Tüptep kelgende, sol jürgızuşı özınıŋ ömırıne qauıp töndırıp tūrǧanyn sezbeidı. Nege deseŋız, 80 kilometr jyldamdyqpen jürgen kölıktegı jolauşynyŋ salmaǧy da 80 ese ösetını, sondai-aq qauıpsızdık beldıgı apat kezınde 60-70 paiyz jolauşynyŋ ömırın qūtqaratyny däleldengen.
– «Sergektıŋ» köşelerdegı jol erejesın būzudy tırkep, jürgızuşılerge aiyppūl saluy tärtıp ornatuǧa septıgın tigızetının de joqqa şyǧara almaimyz. Degenmen «Sergekten» zärezap bolǧandardyŋ bırı menmın. Ötken jyldyŋ soŋynda maǧan 6 SMS-habarlama keldı. Barlyǧy da menıŋ jol erejesın būzǧanym turaly, aiyppūl töleitınımdı eskertken jazbalar. Dereu Jetıgen köşesı boiyndaǧy Äkımşılık polisiiasy basqarmasyna baryp, qai jerde qandai jol erejesın būzǧanymdy anyqtadym. «Baqsam, baqa eken» degendei, menıŋ aiyppūlymnyŋ barlyǧy derlık qatelık bolyp şyqty. Qysta jol bölıgındegı belgı syzyqtar körınbeidı. Ekı jerde men osyndai körınbeitın syzyqtardy «qiyp ötıppın». Üş ret baǧdarşamnyŋ sary janǧanyn eskermegenım üşın «Sergek» maǧan aiyppūl jazypty. Sonda erejedegı tüzetuler naqty küşıne enbei jatyp jürgızuşılerge aiyppūl salyna bastauy tym asyǧystyq emes pe degen oiǧa qalasyŋ, – deidı elorda tūrǧyny, täjıribelı jürgızuşı Sūltanhan Bekşin.
Jaiauǧa da jauapkerşılık kerek
Keiıngı kezde jaiau jürgınşılerge qatysty tüitkıldı mäseleler de köbeiıp otyr. Ötken jyly elordada 87 adam kölık döŋgelegınıŋ astyna tüsse, 27-sı jaiau jürgınşı jolaǧynyŋ üstınde jan tapsyrǧan. Sondyqtan arnaiy jolaq syzyp, belgılep, eskertıp jatqanmen, köşedegı jaiau jürgınşıler ötkelı – jol qozǧalysyndaǧy eŋ qauıptı aimaq. Būǧan tek bır jaqty jürgızuşılerdı kınälai beruge de bolmaidy. Moiyndau kerek, oŋtüstıktegılerge qaraǧanda astanalyq jürgızuşıler jaiau jürgınşılerge qūrmetpen qaraityny baiqalady. Alaida jaiau jürgınşılerdıŋ joldan öterde kölık soǧyp, jaraqat aluy azaimai otyr.
– Biyl qaŋtar aiynda E. esımdı azamat Täuelsızdık daŋǧylynda belgılenbegen joldyŋ kelesı baǧytyna ötemın degende kölık qaǧyp ketıp, jaraqat aldy. Al №30 mekteptıŋ ekı 10-synyp oquşysy jaiau jürgınşıler jolyna öterde qūlaqqappen muzyka tyŋdap kele jatyp, taiap kelıp qalǧan maşinany baiqamaǧan. Nätijesınde ekeuı de auruhanadan bır-aq şyqty, – deidı jol polisiiasy inspektory Süiındık Säken.
Endı bırde jaiau jürgınşı trotuardan jol bölıgıne tüsıp tūryp, ötuge asyqpaǧan. Joldyŋ qaq ortasyna tūryp qalǧan. Osy kezde «Sergek» beinebaqylau kamerasy sol jerden ötken är jürgızuşıge aiyppūl jazyp bergen.
Joldyŋ müldem ötuge bolmaityn tūsynan ötıp, eskertu jasaǧan jürgızuşıge balaǧat sözder aityp, tas laqtyrǧan jaiau jürgınşını de «Sergek» arqyly anyqtap, äkımşılık jauapkerşılıkke tartuǧa tura keldı.
Būdan bylai jol jüru erejesınıŋ 5-baby 24-tarmaǧy 3-tarmaqşasyna säikes, baǧdarşamnyŋ sary tüsı qozǧalysqa tyiym salady. Būryn sary belgı jürgızuşıge qozǧalysyn aiaqtauǧa mümkındık beretın. Alaida būl talap dūrys oryndalmai, qiylystarda keiıngı kezde jol-kölık oqiǧasy jiı tırkeletın boldy. Sondyqtan mūndai qūqyq būzuşylyqty endı beinebaqylau kamerasy avtomatty rejimde tırkep, sary tüs janǧanda ötıp ketkender endı būdan bylai 10 ailyq eseptık körsetkış kölemınde aiyppūl töleidı.
