Ötken jūmada halyqaralyq Türkı akademiiasynyŋ ūiymdastyruymen tübı bır tuysqan halyqtardyŋ tarihşylary, antropologtary, ūlt janaşyrlary Astana törınde bas qosty. Olar aldymen Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda ornalasqan, Türkı akademiiasynyŋ tyŋ jädıgerlermen tolyǧyp, qaita jaŋǧyrtylǧan muzeiın tamaşalap, joǧary baǧalaryn berdı. Halyqaralyq türkı akademiiasynyŋ prezidentı Darhan Qydyrälı ruhani oryndaǧy eksponattardyŋ toqsan paiyzy jaŋartylǧanyn aitady. «Muzeige tübı bır türkı halyqtarynyŋ tarihy men mädenietınen syr şertetın, türkı örkenietınıŋ adamzat örkenietındegı ornyn körsetetın qūndy jädıgerler qoiylǧan.
Türkıler jauynger bolǧan, sondyqtan, olardyŋ qaru-jaraqtary, äbzel-saimandarymen qatar memlekettılık üderısın körsetetın mörlerı, kiımderı, ärtürlı äşekeilerı osy mūrajaida ornyn tauyp otyr» dedı Darhan Quandyqūly. Akademiia basşysy atap ötkendei, aldaǧy uaqytta da muzei qūndy jädıgerlermen tolyǧa beredı. Jalpy, būl muzeidıŋ erekşelıgı – tört memleketke ortaq. Sebebı, atalmyş akademiiany Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Äzerbaijan jäne Türkiia memleketterı bırge qūrdy. Bolaşaqta muzei osy eldermen qatar, Sıbırdegı türkı halyqtarynyŋ eksponattarymen tolyqpaqşy.
Türkı tıldes memleketterden jinalǧan tarihşy-ǧalymdar saltanatty räsımnen keiın «Euraziia keŋıstıgındegı memlekettık dästür sabaqtastyǧy» taqyrybyndaǧy döŋgelek üstel otyrysyna qatysty.
Tamyrymyz – tereŋde, tübımız bır ekenın, erteŋımız de eldıktıŋ, bırlıktıŋ arqasynda jarqyn bolatynyn keŋınen äŋgımelegen ǧalymdar jiyn soŋynda akademiia şaŋyraǧynyŋ astynda ūdaiy bas qosyp otyruǧa uaǧdalasty. Ūzaqtyǧy üş saǧattan asyp jyǧylǧan jiynǧa qatysuşylardyŋ baiandamalary men sözderın yqşamdap, oqyrman nazaryna ūsynǧandy jön kördık…
Darhan Qydyrälı, Halyqaralyq türkı akademiiasynyŋ prezidentı:
– Halyqaralyq türkı akademiiasy qūrylǧan sätte bızge türkı halyqtaryna ortaq tarihty jazu mındetı jüktelgenı esımızde. Alaida, jekelegen memleketter, ǧalymdar tarapynan jaqsy dünieler jazylǧanymen, bırneşe el bırıgıp, tıze qosyp, auqymdy tarih oqulyqtaryn qūrastyrǧan joq. Sondyqtan, bız Euraziia keŋıstıgındegı jalpy türkı halyqtarynyŋ tarihyn tūtas qamtu maqsatynda Türkı keŋesınıŋ arnaiy jobasyn bastaǧan edık. Osy joba aiasynda jäne Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ taiauda ǧana Ūlytauda bergen tarihi sūhbaty negızınde türlı memleketterdıŋ tarihşylaryn döŋgelek üstel basyna jinaǧandy jön kördık. Prezident joǧarydaǧy sūhbaty barysynda Euraziia keŋıstıgındegı memlekettık dästürdıŋ üzılmei, jalǧasyp kelgendıgın, ǧūndardan bastau alǧan osy üderıstıŋ kök türıkter, Altyn orda arqyly sabaqtasyp, Qazaq handyǧyna jetkendıgın jaqsy aitty. Būl da bızdıŋ jūmysymyzǧa serpın berıp, baǧytymyzdy aiqyndai tüsedı dep oilaimyn.
Ädıl Ahmetov, Türkı keŋesı aqsaqaldar alqasynyŋ qazaqstandyq müşesı, Türkı akademiiasy dın jäne terminologiia ortalyǧynyŋ jetekşısı, akademik:
– Būl basqosu, menıŋşe, der kezınde ūiymdastyryluda. Darhan aitqandai, Elbasy tarihymyzǧa qatty män berude. Ol qazaq tarihyna qatysty sözderın Ūlytauda beker aitqan joq. «Tarih jyly, tarihi sanany qalyptastyru» syndy ūǧymdarǧa da airyqşa köŋıl bölude. Būǧan Memleket basşysynyŋ özı de, tarihşy ǧalymdar da atsalysyp jatqanyn aituymyz kerek. Öitkenı, «Bölıngendı börı jeidı, jarylǧandy jau alady», «Jau joq deme, jar astynda, börı joq deme, börık astynda» deidı ata sözı. Būl – «toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını». Nege? Ūltqa tönetın qauıpter bar sebebı. Onyŋ ışınde syrtqy qauıp – öte qaterlı. Bärımızge aian, «Qazaqtyŋ memlekettıgı joq» dep jür bıreuler. Būl jerde tek qazaqtardy ǧana emes, qyrǧyzdardy da, türkımenderdı de aituda. «Būl ūlttardyŋ közın bız aşqanbyz» deuge de jaqyn qaldy. Mūny körşı elderdıŋ saiqymazaqtary ǧana aityp bastap edı, endı basşylarynyŋ da auzynan estıp qalyp jürmız. Osyndai aiaq astynan şaptan türtetın äŋgımeler namysymyzǧa tiedı jäne qairaidy. Olarǧa qoǧam bolyp közqarasymyzdy bıldırmesek, kım bolǧanymyz? Alaida, bız alpauyt imperiialardy küşpen ala almaimyz, olardy aqylmen, ǧylymmen basuymyz kerek.
Orazaq Smaǧūlov, Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ akademigı:
– Adam balasynyŋ tarihyn, mädenietın, tılın, dılın, dının uaǧyzdaityn – tek qana adam. Olai bolsa, adamnyŋ tarihy, biologiialyq, genetikalyq, morfologiialyq, fiziologiialyq kelbetterı qalai paida boldy? Köne zamannan bastalǧan evoliusiialyq dinamikasy bügıngı halyqtarda qanşalyqty deŋgeide saqtaldy? Men soŋǧy jarty ǧasyrdyŋ şamasynda Qazaqstanda ömır sürgen adamdardyŋ qaŋqa, bas süiekterıne, joǧaryda atalǧan erekşelıkterıne, näsıl, tekterıne bırşama zertteu jürgızdım. Köptegen nätijelerın Japoniia, Qytai, Ündıstan, Türkiia, İtaliia, Germaniia, Fransiia, Amerika syndy elderde ötken halyqaralyq kongresterde aityp, antropologtarmen, genetiktermen, basqa da sala mamandarymen pıkır alystym. Aitaiyn degenım, osy elımızde, jerımızde tört-bes myŋ jyl būryn ǧūmyr keşken ata-babalarymyzdyŋ jerleu dästürı bügınge deiın saqtalyp qalǧan. Al, slavian halqy VII, VIII ǧasyrǧa deiın adam süiegın örtegen.
Bes myŋ jyl būrynǧy adamdardyŋ beine-jüzderı qandai boldy? Olar köne tektes evropeoidter boldy. Pirenei tübegınen İspaniianyŋ batysyna deiıngı aumaqty meken etken olardyŋ bügıngı evropeoidterge eş qatysy joq. Sol adamdardyŋ qoŋqaq mūryn, taiqy maŋdai, döŋgelek jüzdı kelbetı temır, qola däuırıne deiın jaqsy saqtalǧan. Bız aityp jürgen Saq taipasynyŋ erekşelıkterı sonşa myŋ ǧasyr būryn Qazaqstanda ömır sürgen adamdarǧa toqsan paiyz ūqsaidy. Al, bızdıŋ zamanymyzdan bes ǧasyr būryn şyǧystan aziat tektes taipalar kelıp, aralasyp, qūralasyp, bet-beinelerıne on bes paiyzǧa deiın äser qaldyrdy. Sonda on bes paiyz kırmelık jasaǧan taipalar Otanynda otyrǧan toqsan paiyz taipanyŋ mädenietı men dının özgerte ala ma? Ärine, joq. Iаǧni, osydan ekı myŋ jyl būrynǧy ata-babalarymyzdyŋ dını de, dılı de bır tektı bolǧan. Türkı tıldes ūlttardyŋ da tılı sol şamada qalyptasty. Qazırgı qazaqtardyŋ genetikasynda osydan tört myŋ jyl būryn ömır sürgen adamdardyŋ otyz paiyzǧa deiıngı erekşelıkterı saqtalǧan. Būdan ūltymyzdyŋ tört myŋ jyldyq tarihy bar degen qorytyndy şyǧaryp, älem aldynda da jar saluymyzǧa bolady. Qytai, parsy derekterıne män bermei, qysyr äŋgımelerdı elemeuımız kerek.
Ahmet Taşaǧyl, Mimar Sinan universitetınıŋ professory, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Türkı qaǧanaty degende nenı aitamyz? Būl turaly köp aitylyp, jazylyp jür. Bız mūny türkı halyqtaryna ülgı memleket dep oilaǧanymyz jön. Öitkenı, Türkı qaǧanatynyŋ basqaru jüiesıne qarasaq, onda jiyrma segız-jiyrma toǧyzdai ataq bolǧanyn baiqaimyz. Iаǧni, būl – jai memleket emes. Taǧy bır qyzyǧy, Euraziiada meken etken halyqtardyŋ bärı sol kezde Türkı qaǧanatynyŋ qūramyna engen. Qytai derekterıne süiensek, Qytai qorǧanynyŋ syrtyndaǧy barlyq halyq Türık qaǧanatyna baǧynǧan. Al äskeri jüiesıne kelsek, qaǧanattyŋ armiiasyn basqarǧandar alǧaşynda «şor» dep ataldy. Olarda 680 jyldarda-aq kädımgı ereje qalyptasyp ülgerdı. Äskeri jüie ekı bölıkten – atty äskerden jäne jai tartatyn jauyngerlerden qūraldy. Būl da ūlan-ǧaiyr dalany tıze büktırgen äskerdıŋ erekşelıgın körsetedı. Qorǧanys myqty bolsa, memleket te örkendeidı. Ekeuı parallel damityn dünie. Türık tarihyna üŋılsek, bilıktegı adamdardyŋ auyzbırşılıgı būzylǧandyǧynan äskerdıŋ de küiregenın köremız.
Men 540 jyldan bastap 941 jylǧa deiıngı qytai derekterın zerttedım. Sonda baiqaǧanym, türıkter soǧys barysynda jaidan-jai jeŋılmegen, tek aldanǧan kezde ǧana ese jıbergen, şyǧynǧa ūşyraǧan.
Ärine, Euraziia dalasynyŋ alǧaşqy ülken memleketı – Ǧūn imperiiasy. Ony Türkı qaǧanaty jalǧastyrdy. Ökınışke qarai, ǧūndar jaiynda türık tılınde jazylǧan mälımetter az bolǧandyqtan, babalarymyz turaly köp närse bıle almaimyz. Qazaq handyǧyn da Türkı qaǧanatynyŋ jalǧasy deuge äbden negız bar. Būǧan naqty dälelder de, derekter de jetkılıktı. Tek tarihşylarymyz tıze qosyp jūmys ıstep, zerttep-zerdelei bıluı qajet.
Qadırälı Qoŋqabaev, «Manas» qyrǧyz-türık universitetınıŋ professory, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Men türkı dalasyn, türkı memleketterın aralai jürıp, mynadai oiǧa keldım. Bız ejelgı babalarymyzdyŋ örkenietın, jolyn bırge saralap, keşendı ekspedisiialar ūiymdastyryp, ülken eŋbekter jasauymyz kerek. Bızdıŋ däuırımızge deiıngı II, III ǧasyrdan HIII ǧasyrǧa deiın Euraziia dalasyn jailaǧan babalarymyz on beske jaqyn memleket qūrǧan eken. Osy memleketterdıŋ dästürı eşqaşan būzylmapty. Bır ökınıştısı, bız, ärbır türkı tıldes ūlt, sol memleketterge talasumen keldık. Alaida, ǧūndardyŋ ūrpaǧy türkıler ekenın, Qarahan memleketınıŋ mūragerı qarlūqtar ekenın moiyndai bıluımız kerek.
Näbijan Mūhamedhanūly, äl Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ professory, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Qytai derekterınde türkı atauyna qatysty mälımetter VI ǧasyrdan HII ǧasyrǧa deiın jalǧasqan Taŋ patşalyǧynyŋ tarihynda «türkı» degen esımmen jazylypty. Aita keterlıgı, «türkı» atauy qytai derekterıne tüskenımen, kezdeisoq paida bolǧan joq, ol – ǧūndardyŋ jalǧasy. «HII ǧasyrdan keiın türkı atauy qytai derekterınen ne üşın öşırılıp qaldy?» desek, sol ǧasyrdan soŋ türkı etnostary Euraziia saharasynda türlı transformasiiaǧa tüstı de, türlı kışı qaǧandyqtar paida boldy. Sondyqtan, Naiman, Kerei handyqtary syndy memleket qūrǧan aty boiynşa jazylyp kettı.
Jalpy, türkı düniesı jaiynda jazylǧan Qytai derekterı öte köp ärı mazmūny da bai. Mūnyŋ bırınşı erekşelıgı, Qytai ǧalymdary būl sözımızge kelısedı, ekınşıden, derekközder mälımetı dälme-däl jazylǧan, däuır jalǧastyǧy bar, uaqyty anyq. Üşınşıden, uaqiǧa tolyq baiandalǧan. Sol derekközderge sensek, Türkı qaǧanatynyŋ qūrylǧan jyly 552 jyl ekenı anyq aitylady. Ordasyn Orhon özenınıŋ joǧarǧy aǧysyndaǧy Ötegen tauyna tıkkenı körsetılgen.
Al būl derekterge qytaidyŋ türkıtanuşy ǧalymdary qalai qaraidy? Mäselen, professor Ma Şaŋ Şudyŋ tūjyrymy mynadai: «552 jyldan 583 jylǧa deiıngı otyz jyl ışınde türkıler Aziiada eŋ küştı ärı edäuır bırtūtastanǧan memleket qūrdy. VI ǧasyrǧa deiın moŋǧol dalasyndaǧy ǧūndardan basqa ärbır qaǧandyq Ortalyq Aziiaǧa qarai ekspansiia jasady. Bıraq olardyŋ ışınde moŋǧol dalasy men Ortalyq Aziia saharasyn jäne batys öŋırdegı otyryqşy elderdı bırıktırıp, bır memleket qūrǧany kemde kem. Bıraq Türkı qaǧanaty qūrylǧannan keiın moŋǧol dalasy men Ortalyq Aziia saharasyn jäne batys öŋırdegı qalalyq elderdı bırıktırıp, bır memleket qūrdy. Olardyŋ bırıkken uaqytynyŋ aldy-arty bır ǧasyrǧa sozylady» deidı. Sonymen qatar ol qaǧanattyŋ eŋ küşeigen tūsyn 572 jyl dep körsetedı. Süi äuletı men soltüstık Ju äuletıne türkıler öte ülken qauıp-qater töndırgen kezde altyn hanşalaryn berıp, şabuylynan saqtanǧandaryn jetkızedı. Ma Şaŋ Şu professordyŋ būl sözderı Türkı qaǧanatynyŋ tarihy jüz jylǧa sozylatynyn däleldeidı.
Endı Türkı qaǧanatynyŋ bölşektenuıne qandai sebepter türtkı bolǧanyn aitaiyq. Mūnda bilıktıŋ tym tarqaq bolyp, bilıkke talastyŋ beleŋ aluyn atap aitqan dūrys. Ekınşıden, Süi äuletınıŋ alysqa şabuyl jasap, jaqynmen bailanysyp, küştılerdı bölşektep, älsızdermen bırıgu saiasaty ülken röl oinady. Üşınşıden, qiyr şyǧystan Kaspiige deiıngı ūlan-ǧaiyr dalany meken etken türkılerdıŋ ekonomikalyq tūtastyǧy jaqsy saqtalǧan joq. Sondyqtan qaǧanat şyǧys, batys bolyp bölındı. Bölıngenımen, basqalai ataularmen jalǧasa berdı. Osyǧan orai, türkı memleketterınıŋ tarihi sabaqtastyǧyn jüielı türde zerdelep, saiasi būrmalanǧan tūstaryn sypyryp tastap, negızdeu qajet.
Satai Sydyqov, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ professory, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Memlekettık ideologiia Türkı qaǧanatynda da boldy. «Otyken qoinauynda otyrsaŋ, sen mäŋgı el tūtyp otyrar eŋ» degen Kültegın jazuynda bar. Būl – memlekettık ideologiia, jai jazu emes, halyqqa ündeu. Mūny türkolog Lev Gumilev ta, Oljas Süleimenov te qoldady. Memlekettık ideologiia türkı dünietanymynan bastalsa, keiın Qarahan memleketınde tolyq qalyptasty. Öitkenı, äl Farabi özınıŋ şyǧarmalary arqyly «Mäŋgılık el» ideologiiasynyŋ teoriialyq, metodologiialyq negızın jasady. Mūny bızdıŋ Elbasynyŋ qoldap otyrǧany da beker emes. Taǧy aita keterlıgı, Jüsıp Balasaǧūn «Qūtty bılık» kıtaby arqyly Qarahan memleketınıŋ bükıl ata zaŋyn jazyp berdı. Ol är äleumettık toptyŋ, taptyŋ mındetterı men ornyn anyq körsetken. Būl «Mäŋgılık el» memlekettık ideologiiasy keiın Qazaq handyǧynda, täuelsız elımızde jalǧasyn tapty.
Saruul İşjams, Moŋǧoliia ortalyq arhiv basqarmasynyŋ basşysy, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Men eŋ alǧaş Qazaqstanǧa arhiv mäselesımen at basyn būryp edım. Bır qyzyǧy, mūndaǧy zamandastarym maǧan ata-babalarymyz, arǧy tegımız jaiynda köp sūraq qoidy. Sodan-aq ekı ūlttyŋ arasynda ortaq mädeniettıŋ, dästürdıŋ sabaqtastyǧy bar ekenın ūǧyndym.
Menıŋ balalyq şaǧym Moŋǧoliiany orys memleketı bilegen tūsqa tap keldı, bız öz tarihymyzdy bileuşı eldıŋ tarihşylary jazǧan oqulyqtardan oqydyq. Keŋes däuırınde dūrys tarihty aituǧa tyrysqan bızdı de otarşyl eldıŋ şolaq belsendılerı ylǧi toqpaqtaumen boldy. Aituly, bılıktı ǧalym azamattarymyzdy partiianyŋ jinalysyna salyp, taǧdyrlaryn tälkekke ūşyratty. Qazır uaqyt basqa, zaman özge, öz tılımızde erkın söileimız, tarihymyzdy erkın aitamyz, eşkım jazalamaidy. Tarihymyzdy da, mädenietımızdı de, qūndylyqtarymyzdy da ılgerılete alatyn därejege jettık.
Älem halyqtary özderınıŋ qūndylyqtaryn ūzaq ǧasyrlar boiy saqtap, bügınge jetkızdı. Solarǧa üŋılıp qarasaq, aldymen täuelsızdıkterın, ūlttyq mädenietterın jäne tarihyn köremız. Sondyqtan osy mäjılıste de ylǧi ruhani dünielerdıŋ aitylǧanyn, qoldau tapqanyn qalaimyn. Basty qūndylyq – egemendık pen memlekettık bırlık emes pe? Endeşe, men de babalarymyzdyŋ memlekettık bırlıktı qalai oryndap kelgenın aitqym keledı. Jaŋa Ädıl Ahmetov diplomatiialyq auyzbırlık mäselesın qozǧady, soǧan qatty razy boldym. Moŋǧoliia täjıribesınde el bırlıgı mäselesın ekı jıkke bölıp qarauǧa bolady. Bırınşısı, el bırlıgınıŋ ornap, qalyptasu satysy. Ekınşısı, el bırlıgınıŋ damuy, nyǧaiuy, küşeiuı. Moŋǧol tarihynda türlı taipalar bır-bırın jaulap, aiqasyp jatqan kezeŋder ötken. Olar özara alauyzdyqtyŋ ūzaqqa sozyluynan ortaq mämılege keludı amal joqtan ūǧynǧan-dy. Ol taipalardyŋ qalai bırıkkenı Şyŋǧys hannyŋ tarihynan bärımızge belgılı. Onda Şyŋǧys han jaulasqan taipasymen antqa kelıp, araqatynasyn jaqsartady. Taǧy aita keterlıgı, Şyŋǧys hannyŋ örlep-örkendeuıne köşpelı taipalardyŋ qyz alyp, berısu dästürı sep boldy. Ol osy salt-dästürlerdı taipaaralyqtan bastap, memleketaralyq deŋgeige köterdı. El bırlıgın osylai ūiymdastyru ūly memlekettı jasaqtauǧa baǧyttalǧan küş boldy.
HH ǧasyrda el bırlıgıne syzat tüskenı ras. Iаǧni, handyq ielıktıŋ ırgesı setınei bastady. Ülken qaǧandyq joiylyp, kışı-kışı handyqtar paida boldy. Ūly imperiiany qūru qanşalyq qiyn bolsa, ony taratyp jıberu sonşalyqty oŋai qūbylys eken. Būl tarihi jazbalardan aian. Joŋǧar ūlysy degen bärımızge tanys, olar älemde kışkene imperiia ornatqany aitylady. Alaida, ışınara ydyraudan tez küiredı. Sondai elderdıŋ tarih sahnasynan ketuı mädenietterdıŋ, dästürlerdıŋ joǧaluyna alyp keldı. Qazır Moŋǧoliiada da üş-aq million adam ömır sürıp otyr, jerın de bıreu alyp qoiǧan, būǧan eldıŋ alauyzdyǧy jetkızdı. Osyndai mäselelerdıŋ aldyn alu üşın, bız ortaq küş bolyp, bırlese küresuımız qajet.
Bereket Kärıbaev, äl Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ professory, tarih ǧylymynyŋ doktory:
– Qozǧalyp otyrǧan taqyrypty mynadai tezister türınde aitsam. Bırınşısı, qazırgı kezde memlekettılıkke qatysty qyzyǧuşylyqtar tuuda. Būl eŋ alǧaş HIH ǧasyrda, Europa memleketterı otar elderdı jaulap ala bastaǧanda paida boldy. Otarşyl memleketterdıŋ gumanitarlyq baǧyttaǧy ǧalymdary, filosoftary, tarihşylary özderınıŋ syrtqy saiasattaǧy äreketterın aqtauǧa tyrysty. Olar otar elderge progress alyp bara jatqandaryn alǧa tartty. «Otar elderdıŋ tarihy, memlekettıgı bolǧan joq» degen teoriiany däleldep baqty. Gegeldıŋ, Kanttyŋ būl aitqandary keiın bükıl eurosentristık teoriialarǧa negız boldy. Ol: «Köşpelıler öz betınşe memleket qūra almaidy» degen. Mūny HIH ǧasyrdyŋ soŋy men HH ǧasyrdyŋ basynda reseilık tarihşylar da qoldady. Degenmen, orta ǧasyrlyq tarihta patşa, han, sūltan degen ūǧymdar jiı kezdesedı. Osydan keiın olar basqa teoriia oilap tapty: «Köşpelı elder qaşan otyryqşy elderdı jaulap alady, sonda ǧana olar memleket qūra alady».
Ekınşı, kösemdık teoriiasy – Şyŋǧys han qūrǧan memleket – memleket emes, Şyŋǧys han – kösem, tūlǧa, ol ölgennen keiın memleket ydyraidy. Degenmen, HH ǧasyrdyŋ jiyrmasynşy-otyzynşy jyldarynan bastap köşpelı feodalizm paida bolyp, «Köşpelılerde memleket boluy mümkın, köşpelı qoǧam da memleket qūra alady» degen teoriia şyqty. Osynyŋ negızınde Qazaqstan territoriiasynda bolǧan memleketterdıŋ tarihy baiandala bastady. Al Qazaq handyǧy qūrylǧanǧa deiın Qazaqstanda ülkendı-kışılı jiyrma saiasi qūrylymdar, memleketter ömır sürgen. Mūnyŋ bärı – Qazaq handyǧyna deiıngı ızaşar, tıptı, tüp tamyry. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev «Tarih tolqynynda» atty kıtabynda «Qazaq handyǧy – Ortalyq Aziia aumaǧyndaǧy alǧaşqy ūlttyq sipattaǧy memleket» deidı. Rasynda, Maurennahr tūsynda memleketter boldy, bıraq Özbekstan keiın paida boldy, Täjıkstan da basqaşa ataldy äu basta…
Jazyp alǧan: Ashat RAIQŪL
