«Qazaqstan-2050» strategiiasynda käsıpkerlıktı ūlttyq ekonomikanyŋ jetekşı küşı retınde jan-jaqty qoldau ärı şaǧyn jäne orta biznestıŋ ekonomikadaǧy ülesın 2030 jylǧa qarai ekı esege arttyru mındetı qoiyldy. Al, Elbasynyŋ biylǧy Joldauynda biznestı damytuǧa kedergı keltıretın barlyq enjar qūqyqtyq normalardyŋ küşın joiu jäne şaǧyn biznes ūrpaqtan-ūrpaqqa berıletın otbasy dästürıne ainaluǧa tiıs ekendıgı aityldy.
Elbasy özınıŋ jyl saiynǧy Joldaularynda bizneske erekşe nazar audaryp keledı. Būl şaǧyn jäne orta biznestıŋ damuyna barynşa qoldau jasau kerektıgın jäne osy baǧytta atqarylatyn jūmystardyŋ özektılıgın körsetedı. Demek, jalpy käsıpkerlık salasyn damytu boiynşa tiıstı şaralar qabyldanatyny jäne tyŋ bastamalardy yntalandyrudyŋ jaŋa jüiesı jasalyp, otandyq käsıpkerlerdı qoldaudyŋ tetıkterı jetıldırıletını anyq. Nätijesınde, şaǧyn jäne orta biznestı damytu – HHI ǧasyrdaǧy Qazaqstandy industriialyq jäne äleumettık jaŋǧyrtudyŋ basty qūraly bolyp qalady. Osy oraida, aita ketetın jait, şaǧyn jäne orta biznestı damytuda jas käsıpkerlerdıŋ äleuetıne senım artu kerek jäne osy baǧytta jūmystardy jandandyru arqyly jastarǧa mol mümkındıkterdıŋ bolatynyna senımız mol.
Biznestıŋ damuyna ne kedergı?
Jastar arasynda käsıpkerlıktı memlekettık qoldaudyŋ ärtürlı aspektılerı bırneşe normativtık-qūqyqtyq qūjattarmen retteledı. Sonyŋ bırı – qoldanystaǧy «Memlekettık jastar saiasaty turaly» zaŋda jastar saiasatyndaǧy negızgı mındetter men qaǧidattar tızbektelgen. Alaida, mūnda käsıpkerlık taqyryby müldem qozǧalmaidy, jastardy käsıpkerlık qyzmetke tartu basty baǧyttardyŋ bırı retınde aitylsa da, mäselenıŋ mänısı tereŋ qarastyrylmaǧan. Sondyqtan, jastar käsıpkerlıgın damytu baǧytynda, eŋ bastysy, zaŋdy jetıldıru kerek. Sebebı, jastar käsıpkerlıgınıŋ bügıngı jaǧdaiy turaly aitqan kezde, şeşımın tappaǧan köptegen mäseleler oiǧa oralady. Atap aitsam, infraqūrylymdyq jäne aqparattyq tūrǧydan qamtamasyz etu, arzan jäne qoljetımdı qarjylai qoldau, subsidiialar men granttar, nesieleudıŋ memlekettık kepıldendırılgen jüiesı, salyq jeŋıldıkterı, ırı käsıporyndar tarapynan jastar käsıpkerlıgın qoldaudyŋ keşendı şaralary anyqtalyp körsetılgenı oryndy. Osylaişa, biznestıŋ damuyna tosqauyl bolyp otyrǧan qūqyqtyq normalardy joiyp, uaqyt talabyna sai bizneske barynşa qolaily ortany qalyptastyruǧa bolady. Sondyqtan, osy baǧyttaǧy salalyq zaŋdar bazasyn uaqyt talabyna qarai jetıldıru mäselesı kün tärtıbınde tūr. Sol kezde ǧana jastarǧa körsetılıp otyrǧan qoldau bır rettık nemese nauqandyq sipatta bolmaidy.
Ūsynys eskerusız qaldy
Qazırgı taŋda Parlament Mäjılısınıŋ qarauynda «Qazaqstan Respublikasyndaǧy Memlekettık jastar saiasaty turaly» jaŋa zaŋ jobasy jatyr. Alaida, onda jastar arasyndaǧy käsıpkerlıktı qoldau şaralary qarastyrylmaǧan. Bız öz kezegınde ūsynystarymyzdy zaŋ jobasyn äzırlegen tiıstı memlekettık organǧa bergen bolatynbyz. Ol eskerusız qaldy. Parlament Mäjılısıne jäne Ūlttyq käsıpkerler palatasyna jäne joldadyq. Būl baǧyttaǧy ūsynystar äzırlenıp otyrǧan «Käsıpkerlık kodeksı» jobasyna da ūsynyldy. Bolaşaqta ūsynystar qarastyrylyp, qoldau tabaryna senımdımız. Öz tarapymyzdan būl baǧyttar boiynşa jūmystar jalǧasa beredı.
Barlyq käsıpkerlerdı qoldau kerek, bıraq…
Elımızdegı käsıpkerlıktı damytu mäselelerın aitqanda, aldymen salalyq baǧyttarda saralap aluymyz qajet. Sebebı, osy uaqytqa deiın naqty zertteuler jürgızılmegen. Mäselenı keşendı şeşudıŋ joldary ūsynylsa, jas käsıpkerler üşın baǧyt-baǧdar bolar edı.
Keide eresek käsıpkerler «Jastar käsıpkerlıgı dep böle-jarmai, käsıpkerlık subektısınıŋ barlyǧyn bırdei qoldau kerek» dep bızge qarsy kelıp jatady. Dūrys, bärın qoldau kerek. Bıraq, mäselenı memlekettık deŋgeide jäne elımız üşın paidaly tūrǧysynan qarau qajet. Ol üşın jastar arasynda käsıpkerlıktı nasihattai bergen abzal. Mäselen, «Käsıpkerler künın» belgıleuge bolady. Merekenı jyl saiyn atap ötu, ärine, paidaly. Sebebı, mereke aiasynda käsıpkerlerdıŋ el ekonomikasyna qosqan ülesı eskerılıp, marapattalady. Ärı jastarǧa önege bolatyndai jetıstıkke jetken käsıpkerdıŋ beinesın qalyptastyrar edık. Menıŋ oiymşa, «Käsıpkerler künı» dep Ūlttyq käsıpkerler palatasy turaly zaŋnyŋ qabyldanǧan merzımı – 4 şılde nemese Ūlttyq käsıpkerler palatasynyŋ qūrylǧan künı – 9 qyrküiektı belgıleuge bolady.
Käsıpkerlık subektılerdıŋ jartysy jūmys ıstemeidı
Statistika agenttıgınıŋ 2014 jyldyŋ 1 qaŋtaryndaǧy derekterıne süiensek, elımızde 1 529 myŋ şaǧyn käsıpkerlık subektılerı tırkelgen. Onyŋ 863 myŋy ǧana belsendı jūmys ısteidı. Demek, jartysyna juyǧy qimyl-qareketsız. Jyl saiyn aşylyp jatqan käsıpkerlık subektılerınıŋ sanynyŋ artuy körsetkış emes, eger olardyŋ ömırşeŋdıgı bolmasa. Olai bolsa, jūmysy toqtap qalǧan käsıporyndardyŋ mäselesın anyqtap, olardyŋ sanyn barynşa azaitudy qolǧa alǧan jön.
Elbasy jyl saiynǧy Joldauynda biznestı qoldau kerektıgın aitady. Prezident bır sözınde «…Eŋbek etuşı halyqtyŋ 60%-y şaǧyn jäne orta bizneste jūmys ıstegen kezde Qazaqstan tūraqtylyqqa qol jetkızetın bolady» degen edı. Sondyqtan, damyǧan elderdegıdei şaǧyn jäne orta bizneste jūmyspen qamtylǧandardyŋ ülesın 26%-dan 60%-ǧa deiın köteru kerek. Būl rette, şaǧyn jäne orta biznestı damytuda el tūrǧyndarynyŋ 26%-dan astamyn qūraityn jastardyŋ ülken äleuetıne nazar audarǧan oryndy.
Maqsat QOJAMBEK,
Qazaqstannyŋ jas käsıpkerlerı qauymdastyǧynyŋ töraǧasy
