ساۋلە جانپەيىسوۆا, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى: ءداستۇرلى ونەر – عاسىرلار ەلەگىنەن وتكەن مۇرا
– سالەمەتسىز بە؟ مەنىڭ بىلگىم كەلەتىنى, سىزگە انشىلىك ونەر كىمنەن دارىعان؟
جۇلدىز ءالىباۆا, مەدبيكە
– ونەردىڭ ءوزى تەككە بايلانىستى ەكەنى انىق. قازاقتا قىزدى تەگىنە قاراپ الاتىنى سودان بولسا كەرەك. ماعان ونەر ناعاشىلارىمنان دارىعان سياقتى. اكەم دە ونەردەن قۇرالاقان ەمەس. مەكتەپتە 40 جىل ادەبيەت پانىنەن ساباق بەردى. سوزگە شەشەن, ويى ۇشقىر. مەن اكەممەن ماقتانامىن. انام ومىردەن ەرتە وزدى.
– قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكا ونەرىن ءوز حالقىمىزدان گورى, باتىس الەمى, ەۋروپالىق تىڭدارماندار جوعارى باعالايتىن سياقتى. سىزدىڭشە قالاي؟
اسپەت جۇماشكە, مۇعالىم
– مەن بۇل تۋرالى بۇرىن دا گازەت بەتىندە ايتكانمىن. قازاقتىڭ ونەرىن قازاقتان ارتىق ەشكىم تۇسىنبەيدى. شەتەلدىكتەر ونىڭ ىشىندە ەۆروپالىقتار قازاق مۋزىكاسىنا ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن قارايدى, سەبەبى, قازاق مۋزىكاسى مەن ەۆروپا مۋزىكاسىنىڭ ايىرماسى ۇلكەن. قازاق مۋزىكاسىنىڭ وزىنە عانا ءتان مەترو-ريتميكاسى بار, ورىنداۋشىلىقتا دا باسقا حالىقتارعا ۇقسامايتىن وزىندىك مانەرى قالىپتاسقان. حالىق مۋزىكاسىنىڭ مۇنشا مول رەپەرتۋارى قازاقتا عانا ساقتالعان. سول سەبەپتى, ەۆروپالىقتار بىزگە قىزىعا دا, قىزعانا دا قارايدى. سول مۋزىكانىڭ قادىرىنە ءوزىمىز ءالى جەتە الماي ءجۇرمىز عوي.
– بۇرىن ايتىلعان, قازىر ەشكىم ورىنداماي جۇرگەن, جوعالىپ بارا جاتقان اندەردى ىزدەۋ تابيعاتىڭىزدا بار ما؟
گۇلنار جەتپىسوۆا, جۋرناليست
– ارينە, رەپەرتۋارىن تولىقتىرىپ وتىرمايتىن ءانشى – ءانشى ەمەس. مەنىڭ رەپەرتۋارىمدا 500-دەن اسا ءان بار, العاشقى 2 جىلدىق ەسترادا-تسيرك ونەرى ستۋدياسىن ءبىتىرگەندە 150-دەي عانا ءان ۇيرەنىپ شىققانمىن. جاقىندا تارازعا ەلباسى كەلدى, مەن «ءحالاۋلىم» دەيتىن ءاندى ورىندادىم. ول كىسى «بۇل ءان سەنىڭ رەپەرتۋارىڭدا بۇرىن جوق ەدى عوي»,– دەدى. مەن بۇل ءاندى رەپەرتۋارىما نۇراعاڭ كەلەردەن ەكى كۇن بۇرىن عانا قوسقان بولاتىنمىن. پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» انتولوگياسىن دايىنداۋشىلاردىڭ ءبىرىمىن. ول ۇلكەن باستاما بولاتىن, وسى انتولوگيانىڭ وزىندە ايتىلماي كەتكەن قانشاما اندەر بار. جىراۋلار شىعارماشىلىعى تەلەگەي-تەڭىز دەسەك تە بولادى, بۇل سالادا دا جاسالاتىن شارۋا شاش ەتەكتەن.
– شاكىرتتەرىڭىز جايلى ايتساڭىز.
گۇلزات مۇراتحانقىزى, ماگيسترانت
– ءومىرىمنىڭ 25 جىلى ۇستازدىقپەن ءوتتى, شاكىرتتەرىم دە بارشىلىق. حالىققا تانىلعانى بار, ەلدە جۇرگەندەرى بار, سوڭعى ۋاقىتتا ءوسىپ كەلە جاتقان جاستار بار, قۇدايعا شۇكىر, ەڭبەگىم ەش كەتكەن جوق. بۇرىنىراقتا وقىتقان كەيبىر شاكىرتتەرىمدى ءوزىم ۇمىتىپ قالعاندارىم دا بار, ەل ىشىندە كەزدەسىپ قالعاندا ايتىپ جاتادى, «ءسىزدىڭ شاكىرتىڭىزبىن» دەپ, كەرىسىنشە مەنەن وقىعانىن ۇمىتىپ كەتكەندەر دە كەزدەسىپ قالادى, ارا-تۇرا. جاقىندا تاراز قالاسىنا قىزمەت بابىمەن اۋىستىم, مەن كەتەردە شاكىرتتەرىم قيماي, كەيبىرەۋلەرى جىلاپ قالدى. قونسەرۆاتوريادا وقىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىمنىڭ ءبارىن جيناپ الىپ: «ونەر – ءتۇبى جوق تەرەڭ تەڭىز, تەڭىزدە تەك جۇزە الاتىندار عانا جۇرە الادى. قولىنان ۇستاپ, قولتىعىنان دەمەپ جۇرگەن ادام ەشۋاقىتتا وزدىگىنەن ءجۇزۋدى ۇيرەنە المايدى. مەن سەندەردى تەڭىزدىڭ ايدىنىنا الىپ شىقتىم, ارى قاراي وزدەرىڭ جۇزىڭدەر», – دەپ ايتتىم. مۇمكىن مۇنىم تىم قاتتىلاۋ ايتىلعان شىعار, بىراق ساحنادا تالانتتاردىڭ ماڭدايىنان سيپايتىندار سيرەك بولادى. سول سەبەپتى, ونەردە تابانىنىڭ ءبۇرى بارلار عانا قالادى دەيتىنىم سودان. مەن شاكىرتتەرىمە ەڭ ءبىرىنشى «ادام بولىڭدار, سودان كەيىن مامان بولىڭدار»,– دەپ ءجيى ەسكەرتەمىن.
– ءداستۇرلى اندەردى ورىنداۋشى رەتىندە سىزدەردى توي-تومالاقتا ءان شىرقاۋعا ءجيى شاقىرا ما؟
ەرنار قاجىحانۇلى, كاسىپكەر
– «توي – حالىقتىڭ قازىناسى» دەيدى. سوندىقتان, شاقىرعان جەردەن قالماۋعا تىرىسام, ەسترادا انشىلەرىندەي كۇندە تويدا جۇرمەسەك تە, ونەرىمدى باعالايتىن كوپشىلىك قۋانىشتارىنان قالدىرمايدى.
– انشىلەردەن كىمدەردى تىڭدايسىز؟
ءشاربات ءجۇنىسوۆا, وقىرمان
– قۇدايعا شۇكىر, قازىر ءانشى كوپ, جاستار دا قاۋلاپ ءوسىپ كەلەدى. ۋاقىت ەلەگىنەن وتكەنشە ولاردى كوپشىلىك تالعاماي تىڭداي بەرەدى. ءداستۇرلى ونەردە جۇرگەن انشىلەردى, جاسى بار, جاسامىسى بار, ءبارىن تىڭداپ جۇرەمىن. بيبىگۇل, روزا, ماقپال سياقتى قازاقتىڭ ءبىرتۋار قىزدارىنىڭ ونەرىن جوعارى باعالايمىن. شەتەل انشىلەرىن دە تىڭدايمىن, ورىس انشىلەرىنىڭ وزىنەن ۇيرەنەرىمىز كوپ دەپ ويلايمىن.
– بۇگىندە انگە تالعامسىز قارايتىن انشىلەر كوپ. وسىعان توقتاۋ سالۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
جانسايا وماربەكوۆا, جۋرناليست
– مۇنىمەن كومپوزيتورلار وداعى اينالىسۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. تەلەارنالار مەن راديولاردا كوركەمدىك كەڭەس بولۋ كەرەك. ءان سۇرىپتاۋدان ءوتۋ كەرەك. بۇل, ارينە, وڭاي جۇمىس ەمەس, كەزىندە كەڭەس داۋىرىندە اندەردى ابدەن سۇرىپتاۋدان وتكىزىپ بارىپ بەرەتىن ەفيرگە. قازىر ەكىنىڭ ءبىرى – كومپوزيتور, ەكىنىڭ ءبىرى – اقىن. «ءاننىڭ دە ەستىسى بار, ەسەرى بار» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي, بۇگىندە ەستى ءان قايسى, ەسسىز ءان قايسى ەكەنىن حالىق اجىراتا الماي قالدى. سەبەبى, اندەرىن ءار جەرگە تىقپالاپ جۇرەتىن پىسىقايلار كوپ, كەرىسىنشە ەل ىشىندە ەلەۋسىز عانا قوڭىر تىرلىك كەشىپ جۇرگەن تالانتتار قانشاما!
– ءداستۇرلى ءاندى وڭدەپ, ەسترادا جانرىندا ورىنداپ جۇرگەندەر دە كوبەيدى. بۇعان ءسىز قالاي قارايسىز؟
اينۇر عابدوللا, ادىسكەر
– ءداستۇرلى ونەر عاسىرلار ەلەگىنەن وتكەن حالقىمىزدىڭ اسىل مۇراسى. ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز كەرەك, بىراق ول ءبىر ورىندا تۇرماۋى كەرەك. ونەر دامىماسا, ەل وسپەيدى. كەشەگى كەڭەس داۋىرىندە حالىق مۋزىكاسىن دامىتۋ ءۇشىن قانشاما كۇش-جىگەر جۇمسالدى, وركەسترلەر قۇرىلدى, حورلار, انسامبلدەر, ءتىپتى, قازاق وپەرا ونەرى وسى ءداستۇرلى مۋزىكا اياسىندا قالىپتاسىپ, دامىدى. بىراق ول ونەردى دامىتۋعا قازاقتىڭ عانا ەمەس, شەتەلدىڭ وقىعان زيالىلارى اتسالىستى. قازىر ەسترادا جانرىندا جۇرگەندەردىڭ كوبىسى نە وقىماعان, نە قازاق مۋزىكاسىنىڭ ءيسى مۇرىندارىنا بارمايتىن مۋزىكانتتار. ولار قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكاسىنىڭ كەرەمەت قۇدىرەتىن سەزەدى, بىراق ونى جاڭاشا باعىتتا دامىتۋعا كەلگەندە ىزدەنىستەرى جەتپەي جاتقان سياقتى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرىنىڭ اركىمگە ءبىر جالىنان ۇستاتپاي اساۋلىق تانىتىپ جۇرگەنى دە سودان بولار.
– حالىق اندەرىنە كليپ ءتۇسىرۋ ويىڭىزدا بار ما؟
جايدارلىم سارسەنبەكوۆا, جۋرناليست
– بۇل ءبىر تاماشا يدەيا. ءبىر كەزدەرى «حابار» ارناسىندا ساعاتبەك قاليەۆ تۇسىرگەن «امانات» دەيتىن باعدارلاما بولدى, سونداي دۇنيەلەر قازىر دە قاجەت-اق. نەگىزى ويىمدا بار, بىراق قاشان ىسكە اساتىنىن ايتا المايمىن.
– قازىر نەمەن اينالىسىپ جاتىرسىز؟ ەلورداسى استاناعا كوشىپ كەلگىڭىز كەلمەي مە؟
تولعاناي الىمباەۆا, ماگيسترانت
– جوعارىدا ايتىپ كەتتىم, بۇگىندە تاراز قالاسىندا تۇرىپ جاتىرمىن, 3 ايدان استى, جامبىل وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىندەمىن. وبلىس اكىمى قانات بوزىمباەۆتىڭ شاقىرۋىمەن تۋعان جەرىمە قىزمەت ەتۋگە كەلدىم. 2000-2004 جىلدار ارالىعىندا اتىراۋدا قىزمەت ەتتىم, سول كەزدە ەلباسى شاقىرعان ەدى استاناعا, بىراق قاتەلىك جاساعانىمدى كەش ءتۇسىندىم. ول كەزدە قازاقتىڭ باتىس ايماعىنداعى ونەردى كوتەرۋ ءۇشىن, سول كەزدەگى وبلىس اكىمى يمانعالي تاسماعانبەتوۆتىڭ ارنايى شاقىرتۋىمەن بىرنەشە ونەر ادامدارى بارعان ەدىك. اتىراۋدان حالىقتىق مۋزىكا اكادەمياسىن اشۋ جوسپارى بولدى, سول جوسپاردى اياقتاماي تاستاپ كەتۋدى ءجون سانامادىم. جامبىل جەرىندە دە ونەردە قوردالانىپ قالعان پروبلەمالار جەتكىلىكتى ەكەن, قازىر سوعان بىلەك سىبانىپ كىرىسىپ جاتىرمىن.
– وتباسىلىق ءومىرىڭىز تۋرالى ايتساڭىز.
جاننا يبراەۆا, ستۋدەنت
– وتباسىندا سەگىز اعايىندىمىز, مەن ءۇشىنشى قىزبىن. بارلىعى ءۇيلى-باراندى. ءوزىمنىڭ ءبىر قىزىم بار, اتى – قۋانىش. رەسپۋبليكالىق ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى دارىندى بالالار مەكتەبىندە سكريپكا اسپابى بويىنشا وقيدى, بيىل 9-سىنىپتى ءبىتىردى.
ازىرلەگەن
ەركەجان كوپتىلەۋقىزى
