جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلىپ, ساۋدا-ساتتىق نەمەسە قىزمەت كورسەتۋ ىسىمەن اينالىسىپ, تابىس تاپساڭىز, قۇزىرلى ورگانداردىڭ باقىلاۋىندا بولاتىنىڭىز ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. الايدا ريەلتورلاردى كىمنىڭ باقىلايتىنى بەلگىسىز.
الاياققا الدانىپ قالماڭىز
ريەلتور بولۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋدىڭ قاجەتى جوق. قالاسا, كەز كەلگەن قالا تۇرعىنى ريەلتور بولا الادى. ول ءۇشىن ادامدارمەن جاقسى ءتىل تابىسا بىلسە بولعانى. كەيبىرى بىرەر كۇندىك شەبەرلىك ساباققا قاتىسىپ, جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگىنىڭ سەرتيفيكاتىن الۋى مۇمكىن. بىراق ولاردىڭ كوپشىلىگىندە بۇل اتىمەن جوق. ادامنىڭ الاسى دا, قۇلاسى دا بولاتىنى سياقتى ريەلتورلاردىڭ اراسىندا دا الاياقتار جەتىپ ارتىلادى. مىسالى, قاراعاندىدا كاسىبىن دوڭگەلەتكەن «نۇر-ءسات-ت» جشس-ءتىڭ ءتىلى مايدا پىسىقايلارى بانكتە كەپىلدىكتە تۇرعان پاتەرلەر مەن كولىكتەردى ارزان باعاعا ساتىپ اپەرمەك بولىپ, تالايلاردى تاقىرعا وتىرعىزىپتى. بۇل ريەلتورلىق كومپانياعا الدانىپ قالعانداردىڭ اراسىندا 700 مىڭنان 15 ملن تەڭگەگە دەيىن اقشا جوعالتقاندار بار ەكەن. ال استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى سوفيا قىلىشبەكوۆانىڭ مالىمەتىنشە, جىل باسىنان بەرى ەلوردادا ريەلتورلىق قىزمەت بويىنشا 5 الاياقتىق دەرەك تىركەلىپتى. قازىر تەرگەۋ امالدارى جۇرگىزىلىپ جاتقان كورىنەدى. بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلعى بەس ايدىڭ قورىتىندىسىمەن سالىستىرعاندا ءبىرشاما ازايعانىن ايتادى. «پاتەر ساتىپ الۋ نەمەسە جالعا الۋ كەزىندە تۇرعىندار الاياقتىڭ قۇرىعىنا ىلىگىپ قالماس ءۇشىن الدىمەن قىزمەت كورسەتۋشىنىڭ قۇجاتىن كورىپ, ونىڭ شىن مانىندە ريەلتور ەكەنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ عانا بايلانىستى جالعاستىرۋ كەرەك» دەيدى س.قىلىشبەكوۆا.
سانى بار, ساپاسى جوق
«ريەلتور» ءسوزى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا «دەلدال» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. راسىمەن دە قازىرگى ۋاقىتتا قۇجاتى جوق بولسا دا, ايتەۋىر ادامدار اراسىندا دەلدال بولىپ, اۋادان اقشا جاساپ جۇرگەندەر كوپ. بۇل تۇرعىدا كوزىمىزبەن كورگەن جايلاردى ايتايىق. ەلوردا ىرگەسىندەگى «لەسنايا پوليانا» تۇرعىن ءۇي الابىندا پاتەر اقىسى قالاعا قاراعاندا 10-20 مىڭعا ارزان. سوندىقتان بۇل ەلدى مەكەندە قاي كەزدە دە پاتەر ىزدەۋشىلەر قاراسى قالىڭ. ريەلتورلاردان كوز سۇرىنەدى. سانى كوپ بولعانمەن, كوبىسىنىڭ قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جوعارى دەۋ قيىن. تانىسىمىزعا پاتەر ىزدەپ, سولاردىڭ بىرىنە حابارلاستىق. ەسىمى – جاننا. ەكى-ءۇش پاتەر كورسەتەتىن بولدى. ونىمەن كەلىسكەن جەرگە بارساق, سول پاتەردى كورۋگە بىزدەن بولەك 4-5 ادام كەلىپتى. ولاردى جاننانىڭ ارىپتەسى ساشا شاقىرعان. قوس ريەلتوردىڭ تەلەفونىندا مازا جوق. ءالى دە پاتەر ىزدەگەندەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى كەلىپ جاتىر. سودان باس-اياعى 10-15 ادام پاتەر قوجايىنىن تاعاتسىزدانا كۇتتىك. بۇرىن جەتكەندەر «ءبىز ءبىرىنشى كەلگەنبىز, سوندىقتان ءبىرىنشى كورەمىز» دەپ ەسىكتىڭ تۇتقاسىن ۇستاپ تۇر. قالعاندارى ولارعا الا كوزدەرىمەن جاقتىرماي قاراۋدا. تالاس-تارتىس بولاتىن سياقتى. بىزگە بۇل پاتەردىڭ بۇيىرمايتىنىن بىلسەك تە, «اقىرى كەلگەن سوڭ جاي كورە سالايىق» دەگەن ويمەن تۇرمىز. جارتى ساعاتتان سوڭ قوجايىن كەلدى. قاسىندا جاس كەلىنشەك بار. «مىنا كىسى ءبىرىنشى كورەدى, ەگەر ول ۇناتپاسا سىزدەر قارايسىزدار» دەدى پاتەر يەسى ءبىر توپ جالعا الۋشىعا. الگى كەلىنشەك ۇيگە كىرىسىمەن-اق «مەن الامىن» دەدى. جاڭاعى وننان اسا ادام شىداماي جاپاتارماعاي ۇيگە كىرىپ كەتتى. ايعاي-شۋ. قانشاما ۋاقىت كۇتكەندەردىڭ ايعاي شىعاراتىن ءجونى دە بار. بىراق بۇل جاعداي ءۇشىن ريەلتورلار پىسقىرىپ تا, ۇيالىپ تا تۇرعان جوق. سودان جاننا مەن ساشا ءبىر توپ ادامدى ەرتىپ, تاعى ەكى-ءۇش پاتەرگە اپاردى. نەگىزى, كورسەتكەن پاتەرلەرى ۇنەمى جالعا بەرىلىپ كەلگەندىكتەن بە, كوپ جىل جوندەۋ كورمەگەنى بىردەن بايقالادى. توزىعى جەتكەن پاتەرلەر دە باعاسىنا مۇلدە ساي كەلمەيدى. مىسالى, 26 شارشى مەترلىك اياداي ءبىر بولمەنىڭ ءوزىن قوجايىندارى 70-75 مىڭ تەڭگەگە باعالايدى. وعان قوسا 10-15 مىڭ تەڭگەدەي اي سايىنعى كوممۋنالدىق تولەماقىسى تاعى بار. ال ريەلتوردىڭ قىزمەتى 15-20 مىڭ تەڭگە تۇرادى. (جالپى, ساتىپ الۋ كەزىندە پاتەر قۇنىنىڭ 1 پايىزىن, ال جالعا الۋ كەزىندە اي سايىنعى تولەماقىنىڭ 10 پايىزىن ءبىر رەتتىك ۇستەمەاقى رەتىندە ريەلتورلاردىڭ قالتاسىنا سالاسىز). دەگەنمەن سونداي پاتەرلەرگە دە, كاسىبي دەڭگەيى تومەن ريەلتورلارعا دا تۇرعىندار تاراپىنان سۇرانىس جوعارى. ال جالدامالى پاتەرگە تالاسىپ جۇرگەننىڭ ءبارى – ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر. ولاردىڭ وسىلاي ءوز ەلىندە باسپاناسىز ءجۇرىپ, ونىمەن قويماي, ريەلتورلارعا جالتاقتاپ, جالعا الاتىن پاتەردىڭ وزىنە تالاسۋى جۇرەكتى سىزداتپاي قويمادى.
تابىس مول, سالىق قانشا؟
بىراق باسقا دا اقپاراتتارعا نازار اۋدارار بولساق, جاڭاعى ريەلتورلاردىڭ ءىسىن «قۇمىرسقانىڭ يلەۋى» مە دەرسىڭ. نەگە دەسەڭىز, قالادا بىرنەشە كوتتەدجى نەمەسە جەكە مەنشىك كەڭسەسى بار قالتالى ازاماتتار از ەمەس. ال جىلجىمايتىن مۇلىكتى جالعا بەرۋ ياكي ساتۋمەن ولاردىڭ وزدەرىنىڭ ەشقاشان اينالىسپايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇل تۇرعىدا ريەلتورلاردىڭ ماڭدايىنان جەل ەسىپ-اق تۇر. ويتكەنى ينتەرنەتتەگى حابارلاندىرۋلارعا زەر سالساق, استاناداعى جالعا بەرىلەتىن كوتتەدجدەردىڭ اي سايىنعى تولەماقىسى 300 مىڭنان باستاپ 2-3 ميلليون تەڭگەگە دەيىن بارادى. ال ساتىلىمداعى كوتتەدجدەر قۇنىنىڭ ەڭ ازى 10 ملن (قالا سىرتىنداعى قۇرىلىسى اياقتالماعان ۇيلەر) تەڭگە بولسا, حان سارايىنداي ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ باعاسى 200-300 ميلليون تەڭگەگە جەتىپ جىعىلادى ەكەن. مۇنداعى ريەلتوردىڭ قىزمەتىن ەسەپتەپ كورسەڭىز, تاڭ-تاماشا بولماۋىڭىز مۇمكىن ەمەس. مىسالى, 300 ميلليون تۇراتىن كوتتەدج ساتىلسا, جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ قوجايىنى دا, ساتىپ الۋشى دا ريەلتورعا ءبىر-ءبىر پايىز, ياعني 3 ميلليوننان 6 ميلليون تەڭگە اقىسىن بەرەدى. ءبىر عانا ساۋدا-ساتتىقتان وسىنشاما قوماقتى قارجى تاباتىن دەلدال كوتتەدجدى جالعا بەرۋ كەزىندە دە ەسەبىنەن جاڭىلماي, تابىسىن ەسەلەي تۇسەرى انىق. سەڭ سوققان بالىقتاي قالالىقتاردىڭ كوبى نەگە ريەلتور بولۋعا قۇمار دەسەك, تابىسى مول ەكەن. بىراق ولار مەملەكەتكە سالىق تولەۋگە قۇلىقتى ما؟ ونى تالاپ ەتىپ جاتقان دا ەشكىم جوق سياقتى. سەبەبى ريەلتورلار كوبىنە ەكى تاراپپەن دە كەلىسىمشارتقا وتىرمايدى. بارلىق جۇمىستى اۋىزشا, ءسوز جۇزىندە اتقارادى. ساتۋشى مەن الۋشىنى جولىقتىرادى, ءوزارا كەلىسىپ كەتپەۋىن قاتاڭ باقىلايدى. ولار ۇيعارىمعا كەلسە, سىياقىسىن سىتىرلاتىپ ساناپ الادى. سونىمەن ءىس ءبىتتى. ال جالعا بەرگەنى ءۇشىن قوجايىن دا, جالعا الۋشى دا كەلىسىمشارتقا وتىرعاندىقتان, قاجەتىنشە سالىق تولەيدى. ەگەر دە كوتتەدج نەمەسە كەڭسەنى ۋاقىتشا يەلەنگەندەر بىرنەشە جىلعا كەلىسىمشارتقا وتىرىپ, 2-3 ايدان سوڭ جالعا العان ورىندارىن بوساتىپ جاتسا, ەكى جاقتى بايلانىستىرىپ, الدىن الا اقىسىن الىپ العان الگى ريەلتور بۇل ءۇشىن مۇلدە جاۋاپ بەرمەيدى.
ريەلتورلار تۋرالى زاڭ كەرەك
رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, استانانىڭ وزىندە 100-دەن اسا جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگى تىركەلگەن. ال ونداعى ريەلتور سانىن ەسەپتەۋ تىپتەن مۇمكىن ەمەس. «Olx», «كرىشا» ينتەرنەت پورتالدارىنداعى حابارلاندىرۋ بويىنشا كليەنت رەتىندە حابارلاسساڭىز, جانىڭىزدى جۇلىپ جەپ, ساتىلاتىن نەمەسە جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەرىن وڭدى-سولدى جارنامالايتىن كولەڭكەلى بيزنەسپەن اينالىساتىندارعا ءتىلشى ەكەنىڭىزدى ايتساڭىز, بىردەن سۇحبات بەرۋدەن جالتارادى. ال پىكىر بىلدىرۋدەن تايساقتامايتىن, قۇجاتى ءبۇتىن ريەلتورلار سيرەك. سولاردىڭ ءبىرى – بىرنەشە جىلدىق تاجىريبەسى بار, «Za جيلەم» جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگىنىڭ مامانى جاسۇلان قۇتتىباەۆ. ونىڭ ايتۋىنشا, ريەلتورلار – ەشقاي قۇزىرلى ورگانعا قارامايدى, وزدەرى باسىبايلى «بولەك مەملەكەت». ەگەر قانداي دا ءبىر ارىز-شاعىم بولماسا, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ دا جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرىنىڭ جۇمىسىن قاداعالاۋعا قۇقىقتارى جوق. تەك الماتىدا رەسپۋبليكالىق ريەلتورلار قاۋىمداستىعى بار كورىنەدى. بىراق بۇل قاۋىمداستىق تا ريەلتورلاردىڭ جەكە ىسىنە شۇيلىكپەيتىن ءتارىزدى. «قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ريەلتورلارعا قاتىستى زاڭ جوق» دەيدى جاسۇلان. دەمەك ءالى دە دەلدالداردىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ, كولەڭكەلى ىسپەن اينالىساتىن الاياقتار تالايدى تاقىرعا وتىرعىزۋى ابدەن مۇمكىن. سونىمەن قاتار ەڭبەك ادامدارىنىڭ تابان ەت, ماڭداي تەرىمەن تاباتىن جىلدىق تابىسىن جانىن قيناماي-اق ءبىر كۇننىڭ ىشىندە قالتاسىنا باساتىن دەلدالدار سالىق تولەۋدى قاپەرىنە دە ىلمەي, ارى قاراي دا تايراڭداي بەرەدى دەگەن ءسوز. سوندىقتان تەنتەكتى تەزگە سالعانداي اۋىردىڭ ۇستىمەن, جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرەتىن ريەلتورلاردى جۇگەندەپ, الاياقتاردىڭ ايىلىن تارتۋ قاجەت. زاڭ شىعارۋشى ورگاندار وسى ماسەلەنى تەزىرەك بىرجاقتى ەتسە دەگەن ۇسىنىس-تىلەگىمىز بار.
نۇرداۋلەت كاكىشتەگى
دەلدالدار دا قۋلىققا كوشكەن. جانى اشيتىنىن تابۋ قيىن قىسىلعاندا. باسپانا بارىنە بۇيىرسىن.
باقىلايتىن ەشكىم بولماعان سوڭ ويلارىنا كەلگەن باعانى ايتادى ەكەن عوي.