ەلوردادا قالانى كوركەيتۋ جانە شاھار حالقىنىڭ تۇرمىسىن جايلى ەتۋ باعىتىندا قىرۋار جۇمىس قولعا الىندى. بۇل تۋرالى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆتىڭ «Qazaqstan» ۇلتتىق ارناسىنىڭ «اشىق الاڭ» باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتىلدى. باسپانا قۇرىلىسى, ۇلەسكەرلىك قۇرىلىس, الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك باعاسىن ۇستاپ تۇرۋ, مەكتەپتەردى سالۋ, ت.ب. وسى سياقتى ماڭىزدى جۇمىستار رەت-رەتىمەن جالعاسىپ جاتىر. قالا باسشىسى بارلىق ساۋالدارعا مۇدىرمەي جاۋاپ بەرىپ, كۇرمەۋلى ماسەلەلەردىڭ شەشىمى جايلى دا ايتتى.
قۇرىلىس قارقىنى باسەڭدەگەن جوق
قالا اكىمىنىڭ ايتۋىنشا, ەلوردادا تۇرعىندار سانىنىڭ سوڭعى ون جىلدا ەكى ەسە وسۋىنە قاراماستان, قۇرىلىس قارقىنى ارتپاسا, باسەڭدەگەن جوق. كەرىسىنشە, ەسەلەنىپ جاتىر. ماسەلەن, ون جىل بۇرىن 600 مىڭ تۇرعىن بولسا, قازىر 1 ميلليون 200 مىڭنان استى. ەگەر ءوسىم وسى قارقىنمەن كەتە بەرسە, 2030 جىلى 2 ميلليون تۇرعىن بولادى دەپ بولجانىپ وتىر.
– ۋربانيزاتسيا – الەمدىك ءۇردىس. ءبىز دە ودان تىس ەمەسپىز. قازىردەن باستاپ سوعان قالانى دايىنداۋىمىز كەرەك. ءار ۇلكەن قالادا باسپانا قۇرىلىسى – وزەكتى ماسەلە. ەلوردانىڭ وزىندە 48 مىڭ ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. مەملەكەت باسشىسى نۇر-سۇلتان قالاسىندا قولجەتىمدى باسپانانى ءۇش ەسەگە ارتتىرۋعا تاپسىرما بەردى. 2019 جىلى 1 ملن 700 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. 2020 جىلى بۇل كورسەتكىش 3 ملن شارشى مەترگە دەيىن ءوستى. ال بيىل جىل سوڭىنا دەيىن 3 ملن 200 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانعان. بۇل – رەكوردتىق كورسەتكىش. سونىڭ 80 پايىزدان استامى جەكە ينۆەستيتسيا ەسەبىنەن سالىنادى. قولجەتىمدى باسپانا قۇرىلىسى دا ەسەلەپ ارتىپ كەلەدى, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
اكىمنىڭ سوزىنشە, الەۋمەتتىك وسال توپتارعا جاتاتىن, كەزەكتە تۇرعان ادامدارعا 2018 جىلى 1100 پاتەر بەرىلسە, 2019 جىلى 2900 پاتەر بەرىلدى. بىلتىر پاتەر سانى 7 مىڭعا جەتتى. ال بيىل الەۋمەتتىك وسال توپتارعا 10 مىڭ پاتەر كىلتى تاپسىرىلاتىن بولادى. الداعى بەس جىلدا دا جىل سايىن كەمىندە 10 مىڭ پاتەر سالىناتىن بولادى. ءسويتىپ تۇرعىن ءۇي كەزەگىن ازايتۋ ماقساتى تۇر. بۇعان قوسا, اكىمدىك «وتباسى بانك» اق-پەن بىرگە «7-20-25», «شاڭىراق» باعدارلامالارى بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىر.
ماسەلەن, بيىل «پريگورودنىي» تۇرعىن الابىنداعى 100 وتباسىعا قولجەتىمدى باسپانا سالىندى. بۇل تۇرعىن ۇيلەردىڭ كوبىسى اتا-انانىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان ادامدارعا بەرىلدى.
التاي كولگىنوۆ باسپانا قۇرىلىسىنا عانا ەمەس, ونىڭ ساپاسىنا دا توقتالدى.
– جاڭا تۇرعىن ۇيلەردىڭ ساپاسىن جۇيەلى تۇردە تەكسەرىپ تۇرامىز. ەگەر ساپاسىز بولسا, قۇرىلىس سالۋشى ءوز قارجىسىنا قالپىنا كەلتىرەدى, – دەگەن قالا باسشىسى ۇلەسكەرلىك قۇرىلىس ماسەلەلەرى قالاي شەشىلىپ جاتقانىن دا جەتكىزدى.
ۇلەسكەرلەر پاتەرلەرىنە كءىرىپ جاتىر
– وسىدان ەكى جىل بۇرىن ەلوردادا قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان 150 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي بار ەدى. سول كەزدە 15 مىڭداي وتباسى باسپاناسىنا قول جەتكىزە المادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ۇكىمەتتەن قاراجات ءبولىندى. 2019 جىلى 13 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ, 2500-گە جۋىق وتباسى پاتەرلەرىنە كىردى. بىلتىر 20 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ ماسەلەسى شەشىلىپ, 2700-دەي وتباسى ءوز پاتەرلەرىنە قول جەتكىزدى. بيىل جىل سوڭىنا دەيىن 57 تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اياقتايمىز. ونىڭ جارتىسى بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار ءبىتتى. ءسويتىپ 7 مىڭ وتباسى كوپتەن كۇتكەن پاتەرلەرىن الادى, – دەدى ەلوردا اكىمى.
قالا باسشىسى ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى الاقول قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ ارەكەتتەرىنەن تۋىنداعانىن اتاپ ءوتىپ, قازىر وسىنداي جاعدايلاردى بولدىرماۋ ماقساتى تۇرعانىن ايتتى. سول سەبەپتەن ەلوردا اكىمدىگىندە سەنىمسىز قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ «قارا ءتىزىمى» جاسالدى. بۇل ءتىزىم جاڭارتىلىپ وتىرىپ, اقپاراتتىق رەسۋرستاردا جاريالانىپ تۇرادى.
– قالا ۇلكەن بولعاندىقتان قازىر بىزدە 200-گە جۋىق قۇرىلىس كومپانياسى بار. 3 ميلليوننان استام شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنىپ جاتىر. بۇل سالادا زاڭ كۇشەيتىلدى. بىرىنشىدەن, قۇرىلىس كومپانيالارى بانكتەن كەپىلدەمە الۋى كەرەك. ەكىنشىدەن, بۇل كومپانيانىڭ قاۋقارى نەمەسە بانك ەسەپشوتىندا قاراجاتى بولۋى قاجەت. ۇشىنشىدەن, ءۇيدى ساۋداعا شىعارۋ ءۇشىن قۇرىلىس باستالىپ, ونىڭ قاڭقاسى كورىنىپ تۇرۋى كەرەك, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
باعا وسپەۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قولعا الىندى
نۇر-سۇلتاندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك باعاسى كوتەرىلمەس ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمدىك بىرقاتار شارانى قولعا الدى. قالا باسشىسى بۇل جۇمىستان دا حابار بەردى.
– ءبىز الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىكتىڭ 19 ءتۇرىنىڭ ءتىزىمىن بەكىتتىك. ولاردىڭ باعاسى كوتەرىلمەس ءۇشىن قازىر استاناداعى ءىرى ساۋدا ۇيىمدارىنا اينالىم مەحانيزمى ارقىلى قاراجات بەرىپ جاتىرمىز. مىسالى, نان قىمباتتاماۋى ءۇشىن 8 مىڭ توننا ۇن ساتىپ الدىق. سول سياقتى, ەت, كارتوپ, ماي سەكىلدى باسقا دا ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ باعاسىن قاداعالاپ وتىرمىز, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا, كارانتيننىڭ كەسىرىنەن كەيبىر شەكارالار جابىلىپ قالۋى مۇمكىن. بۇكىل ازىق-تۇلىك ونىمدەرى قازاقستاندا شىعارىلمايتىندىقتان, ەلوردا اكىمدىگى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, جەرگىلىكتى شارۋا قوجالىقتارىمەن فورۆاردتىق كەلىسىمشارتتارعا وتىرعان.
بيىل 15 مەكتەپ سالىنادى
بيىل ەلوردادا 15 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. قالا باسشىسى سۇحباتىندا بۇل تۋرالى دا ايتتى.
– 10 جىل بۇرىن ەلوردادا وقۋشىلاردىڭ سانى 74 مىڭ وقۋشى بولسا, قازىر 210 مىڭ وقۋشى. سول سەبەپتەن الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ سانىن كوبەيتۋ كەرەك. پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا بۇل تۋرالى ايتتى. 2019 جىلى نۇر-سۇلتان قالاسىندا 6 مەكتەپ سالىنسا, 2020 جىلى 11 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. ال بيىل 15 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. بۇل ەكى اۋىسىمدا 40 مىڭعا جۋىق بالاعا ورىن اشادى. كەلەسى جىلى بۇدان دا كوپ مەكتەپ سالۋىمىز كەرەك. سەبەبى بيىلعى مامىر ايىندا 7 مىڭ تۇلەك بىتىرسە, قىركۇيەكتە جاڭادان 25 مىڭ بالا مەكتەپكە كەلدى, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
بيىل ماڭگىلىك ەل داڭعىلى بويىنداعى «ۆەنا» ورامى اۋماعىندا 2 مىڭ ورىندىق مەكتەپ قۇرىلىسى باستالدى. نىسان قۇرىلىسى كەلەسى جىلى اياقتالادى. ونىڭ جانىندا جەكەمەنشىك مەكتەپ تە سالىنىپ جاتىر. بۇل دا الداعى جىلى تاپسىرىلادى. مۇنى ايتقان قالا باسشىسى بالاباقشا قۇرىلىسى دا ماڭىزدى بولىپ وتىرعانىن, قازىر بۇعان ينۆەستورلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى كوپ ەكەنىن جەتكىزدى.
– مەكتەپ پەن بالاباقشا قۇرىلىسىندا بيۋدجەتكە قول جايىپ وتىرماۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا ينۆەستورلار مەن بيۋدجەت ەسەبىنەن مەكتەپتەردى سالىپ جاتىرمىز. بۇرىن ەڭ ۇلكەن مەكتەپ 1 مىڭ 200 ورىندىق بولسا, بيىل 2 مىڭ ورىندىق مەكتەپتەردى سالا باستادىق. قالادا قۇرىلىس قارقىنىنا ساي ءار اۋداندا مەكتەپ بولۋى كەرەك. سوعان سايكەس ينجەنەرلىك جەلىلەردى تارتىپ, جول سالىپ, اباتتاندىرۋ قاجەت, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
جولدار جوندەلىپ, كوپىرلەر كوبەيەدى
سوڭعى جىلدارى ەلوردانىڭ شەتكى ايماقتارىنداعى جولداردى جوندەۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. اكىم بۇل جۇمىستان دا حابار بەردى.
– بىلتىر قالادا 174 كوشەنى جوندەۋدەن وتكىزدىك. سونىڭ 70-تەن استامى شەتكى ايماقتاردا ورنالاسقان. ادەتتە بۇرىننان ەلوردادا تەك سول جاعالاۋدى جوندەي بەرەدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس شەتكى ايماقتاردى دامىتۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلاما قابىلدادىق. سونىڭ ىشىندە ەڭ وزەكتى – جول ماسەلەسى. ماسەلەن, بوگەنباي باتىر داڭعىلىن بىلتىر جاسادىق. قاراساي باتىر كوشەسى ەسكى تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ جانىندا ورنالاسقان. سول كوشەنى جوندەدىك. اۋەزوۆ كوشەسى سەكىلدى كوپتەگەن كوشەگە جوندەۋ جۇمىسىن جاسادىق. بىراق قالا ۇلكەن بولعاننان كەيىن كولىكتەر كوبەيىپ جاتىر. كوشەلەرگە دە سالماق تۇسۋدە. سوندىقتان جىل سايىن جول سالۋ ماسەلەسىنە كوڭىل اۋدارۋىمىز كەرەك. بىلتىر 174 كوشە جوندەلدى. بيىل جىل سوڭىنا دەيىن 115 كوشە جوندەۋدەن وتەدى, – دەدى اكىم.
قالا باسشىسى جولدار قۇرىلىسىنا قوسا قالادا كوپىرلەر سالىنىپ جاتقانىن ايتتى. بۇل جۇمىس كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋعا جانە دىتتەگەن جەرگە جىلدام جەتۋگە باعىتتالعان.
– بۇگىندە ەلوردانىڭ ءار تۇسىندا كوپىرلەر قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. مىسالى, بوگەنباي باتىر داڭعىلىنىڭ بويىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا حالىق «گورباتىي موست» اتاپ كەتكەن كوپىردىڭ قۇرىلىسىن كەلەسى جىلى اياقتايمىز. وسى اپتادا تاۋەلسىزدىك داڭعىلى بويىنداعى كوپىردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ويتكەنى وڭ جاعالاۋ مەن سول جاعالاۋ اراسىندا كولىك كەپتەلىسى بار. ون جىل بۇرىن قالادا 200 مىڭعا جۋىق كولىك رەسمي تۇردە تىركەلگەن بولاتىن. بيىل 380 مىڭ كولىك رەسمي تىركەلدى. بەيرەسمي تۇردە باسقا وڭىرلەردەن كەلەتىن ترانزيتتىك كولىكتەر دە بار. سوندىقتان كوپىرلەردى كوبەيتۋىمىز كەرەك. ۇلى دالا كوشەسىنىڭ بويىندا, جاڭا تەمىرجول ۆوكزالىنا بارا جاتقان جولدا دا جاڭا كوپىر سالىنۋدا. ونىڭ دا قۇرىلىسىن بيىل اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
گاز تارتۋعا كومەك بەرىلەدى
«كوكتال», «اگروگورودوك», «ءوندىرىس» تۇرعىن الاپتارىندا تۇرعىنداردىڭ وتىنىشتەرىنە سايكەس جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتقان قالا باسشىسى بۇل جۇمىسقا دا توقتالدى.
– جازدا «كوكتال» تۇرعىن الابى تۇرعىندارىمەن كەزدەستىم. ول جەردە قازىر گازداندىرۋ جۇمىسى بەلسەندى جۇرگىزىلىپ جاتىر. وندا جولدار دا سالىنۋدا, – دەگەن قالا اكىمى گازداندىرۋ جۇمىسىنىڭ بارىسىنان دا حابار بەردى.
– وتكەن جىلى 370 شاقىرىم گاز قۇبىرىن تارتتىق. بيىلعى جوسپار – 317 شاقىرىم. وسى ۋاقىتتا تۇتاستاي العاندا 645 شاقىرىم قۇبىر تارتىلدى. جەكە سەكتوردا جىل سايىن 500 مىڭ توننا كومىر جاعىلادى. ال 1-جەو مەن 2-جەو جىل سايىن 3 ميلليون توننا جاعادى. سول سەبەپتەن اۋا قاتتى لاستانادى. بۇعان گازداندىرۋ وڭ اسەرىن تيگىزەدى. «كوكتال», «كوكتال-2», «اگروقالاشىق», «وڭتۇستىك شىعىس» تۇرعىن الاپتارىنا گاز جەتتى. «وڭتۇستىك شىعىسقا» كەشە عانا گاز بەرىلدى. سول اۋداندا جۋىق ارادا 500-دەن استام ءۇي گازعا قوسىلادى. وسى جىلىتۋ ماۋسىمىندا «كوكتالدا» مىڭعا جۋىق ۇيگە گاز بەرىلەدى. گازداندىرۋ 2023 جىلى اياقتالۋى ءتيىس. 1-جەو مەن 2-جەو-دا 13 قازاندىقتىڭ ءبارىن گازعا كوشىردىك. ەلەكترقۋاتىن وندىرەتىن قازاندىقتار گازعا كوشىرىلمەي, كومىرمەن جۇمىس ىستەيدى, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
از قامتىلعان وتباسىلارعا گاز تارتۋ ءۇشىن 260 مىڭ تەڭگەگە جۋىق كومەك بەرىلەتىنىن ايتقان قالا اكىمى ونىڭ ءتيىستى تالاپتارى بارىن جەتكىزدى. سونىڭ ىشىندە ەسەپتەگىش قۇرالدار تەگىن ورناتىلىپ, قۇبىر ءۇيدىڭ قاقپاسىنا دەيىن اقىسىز تارتىلادى. ال ءۇيدىڭ ىشىنە گاز تارتۋ ءۇشىن يەسى ءوز قاراجاتىن جۇمسايدى.
تالدىكول ماڭايى اباتتاندىرىلادى
التاي كولگىنوۆ كەيىنگى كەزدە پىكىرتالاس تۋدىرعان تالدىكول ماسەلەسىنە دە توقتالدى.
– بىرىنشىدەن, كولدەردى شاتاستىرماۋىمىز كەرەك. تالدىكول دەپ وتىرعانىمىز – ۇلكەن كول, قالعان كىشىگىرىم سۋلار – كول ەمەس. ولار نەدەن پايدا بولعان؟ ولار – كەزىندە نوسەر جاڭبىردان كارىز جەلىلەرىمەن بارىپ اققان سۋلار. ۇلكەن تالدىكولدىڭ سۋى سوڭعى جىلدارى قاتتى ازايعان. مىسالى, وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن وندا 50 ميلليون تەكشە مەتر سۋ بولسا, قازىر نەبارى 8 ملن تەكشە مەتر سۋ قالدى. نەگە؟ ويتكەنى ول جەرگە كارىز جەلىلەرىمەن كەلگەن سۋدى فيلترلەپ, تازالاپ, ءارى قاراي وزەنگە جىبەرىپ وتىردى. ءبىز وسى كولدى الىپ قالۋىمىز كەرەك. ەشقانداي قۇرىلىس سالمايمىز. تەك اينالاسىن اباتتاندىرىپ, جانىنا جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىن سالىپ, قۇتقارىپ قالا الامىز, – دەدى ەلوردا اكىمى.
اكىمنىڭ سوزىنشە, سوڭعى ۋاقىتتارى جۇرتشىلىق ءجيى ايتىپ جۇرگەن, كەيبىر سيرەك كەزدەسەتىن قۇستار مەكەندەپ جاتقان كولشىك سۋى دا تارتىلىپ بارادى.
– كىشى كولدەردى ايتاتىن بولساق, وسىدان بەس-التى جىلداي ۋاقىت بۇرىن ونىڭ تەرەڭدىگى 1 مەتردەي بولسا, قازىر 20-30 سانتيمەتر عانا. ءبىز سول سۋدى ساقتاپ قالعىمىز كەلەدى. قازىر ونىڭ اينالاسىنداعى وسىمدىك اتاۋلى قۋراپ قالعان, ءيىس تە شىعادى. ءبىز وسى كەمشىلىكتەردى تۇزەپ, شەت-شەتىن دۇرىستاپ, كولشىكتى تەرەڭدەتەمىز. ءسويتىپ ونى ساقتاپ قالامىز. وعان ازاماتتارىمىزعا ۋايىمداۋدىڭ قاجەتى جوق, – دەدى قالا باسشىسى.
لرت قۇرىلىسى جالعاسادى
ا.كولگىنوۆ لرت قۇرىلىسى جالعاساتىنىن جەتكىزدى. سەبەبى بۇل – قالاعا كەرەك جوبا.
– ون جىلدان كەيىن ەلوردادا 2 ميلليون تۇرعىن بولادى دەپ بولجانىپ وتىر. سوندىقتان قالادا قوعامدىق كولىكتى دامىتۋ كەرەك. لرت سوندا كەرەك بولادى. وعان قىرۋار قاراجات كەتتى. ينجەنەرلىك جەلىلەرىنىڭ بارلىعى باسقا جاققا كوشىرىلىپ, قۇرىلىسى باستالدى. باستالعان جۇمىستى اياقتاۋ كەرەك. بانكپەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى. قوعامدىق كولىك بولعاننان كەيىن بۇعان بيزنەس جوبا دەپ ەمەس, الەۋمەتتىك جوبا دەپ قاراۋىمىز كەرەك. سەبەبى ازاماتتاردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا پايداسى بولعان ءجون, – دەدى ەلوردا اكىمى.
