مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 27 قازاندا لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن جاڭا قازاق ءتىلى ءالىپبيىن بەكىتكەنى ءمالىم. سونداي-اق, جاڭا قازاق ءتىلى ءالىپبيىنىڭ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋى 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇرگىزىلەتىنى بەلگىلى. وسىعان وراي, ۇكىمەتكە جاڭا گرافيكانى ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس توبىن قۇرۋ تاپسىرىلدى.
ەلورداداعى كوممۋنيكاتسيالار ورتالىعىندا لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋگە ارنالعان بريفينگ ءوتتى. جيىنعا قاتىسقان مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى لاتىن گرافيكاسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ەنگىزۋ جونىندە ءۇش كەزەڭنەن تۇراتىن ارنايى جوبا جۇزەگە اسىرىلاتىنىن مالىمدەدى. «بىرىنشىدەن, ۇكىمەت جانىنان لاتىن گرافيكاسىن قازاق تىلىنە ەنگىزۋ جونىندەگى جۇمىس توبى جاساقتالادى. ەكىنشىدەن, ورفوگرافيالىق-لينگۆيستيكالىق كوميسسيا قۇرىلىپ, لاتىن گرافيكاسى نەگىزىندە جاڭا ورفوگرافيالىق ەرەجەلەر مەن قازاق ءتىلىنىڭ ۇلكەن ورفوگرافيالىق سوزدىگى شىعارىلادى. ۇشىنشىدەن, بارلىق نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازا رەتكە كەلتىرىلۋى قاجەت» دەدى مينيستر. ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ سوزىنە قاراعاندا, وسىدان كەيىن وقۋ-ادىستەمەلىك, كوركەم جانە وزگە دە قاجەت ادەبيەتتەردى, اسىرەسە, الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ادەبيەتتەردى دايىنداۋعا دەن قويىلادى. «سونداي-اق, جاڭا ءالىپبيدى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا باق ارقىلى بىرقاتار جۇمىستار اتقارىلۋى كەرەك. ال ءالىپبيدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن جارناما سالاسىن پايدالانۋعا بولادى. ماتىندەردى لاتىن گرافيكاسىنا اۆتوماتتى تۇردە كوشىرەتىن ارنايى پورتال اشىپ, كونۆەرتەر ازىرلەيمىز» دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى ا.مۇحامەديۇلى.
ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ لاتىن قارپىنىڭ اپروباتسياسى قوعامدا قىزۋ تالقىلانۋى كەرەكتىگىن ايتىپ, لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ دايارلىعى ونى ەنگىزۋدىڭ ساپاسىنا اسەر ەتەتىنىن العا تارتتى. ايتا كەتۋ كەرەك, اپروباتسياعا 4 جىلداي ۋاقىت بەرىلىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز – لاتىن قارپىنىڭ قابىلدانعان نۇسقاسى وزگەرىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن. بۇل جونىندە مينيستر «قازىرگى ۋاقىتتا عالىمدار تاراپىنان لاتىن قارپىمەن جازاتىن لينگۆيستيكالىق, ورفوگرافيالىق ەرەجە كەرەك بولىپ تۇر. ونى دايىنداعاننان كەيىن اپروباتسيا كەزەڭى باستالىپ كەتەدى. ءبىز 40-50-گە جۋىق مەكتەپتى تاڭداپ, ءار سىنىپتا سىناق جاساپ, سول ءبىر جىلدىڭ ىشىندە مەكتەپ ديرەكتورلارى, مۇعالىمدەر جانە ستۋدەنتتەرمەن تالقىلاۋعا دايىنبىز. ەگەر لاتىن الىپبيىنە قاتىستى قيىنشىلىقتار بولسا, ونى رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا ناقتى ۇسىنىس رەتىندە ەنگىزۋگە بولادى» دەدى. تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە – ارالاس جانە ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردە لاتىن گرافيكاسىنىڭ قولدانۋى ءپان رەتىندە عانا شەكتەلەتىنى بولىپ وتىر. ەرلان ساعاديەۆتىڭ سوزىنە سەنسەك, ورىس جانە قازاق مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى ءپانى لاتىن الىپبيىمەن وقىتىلادى. ال ورىس تىلىندەگى ءپان بولسا كيريلليتسا كۇيىندە قالادى.
ەڭ الدىمەن, مينيسترلىك 2019 جىلعا قاراي قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن قارپىن ءنولىنشى جانە ءبىرىنشى سىنىپتارعا ۇيرەتۋدى باستايدى. كەيىن ءار سىنىپ كەزەڭ-كەزەڭمەن
كوشەدى. ءنولىنشى سىنىپتارعا لاتىن ءالىپبيىن وقىتاتىن مامانداردى دايارلاۋ, جىل سايىن وقۋلىقتاردى باسىپ شىعارۋ ناقتى قارجىنى قاجەت ەتەتىنى تۇسىنىكتى. الايدا مينيستر مىرزا وعان قانداي سوما قاراستىرىلاتىنىن ايتۋ ءالى ەرتە دەدى.
كەلەسى بولىپ ءسوز سويلەگەن ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەردەن قاجىبەك اپتا سوڭىندا الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانامەن بىرىگىپ, العاشقى سىناق ورتالىعى اشىلاتىنىن جەتكىزدى. ءباسپاسوز ماجىلىسىندە رەسمي ءمالىم ەتىلگەندەي, وسىنداي ورتالىقتار باسقا قالالاردا دا, وبلىس ورتالىقتارىندا دا اشىلادى. ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆتىڭ پىكىرىنشە, جاڭا قابىلدانعان نۇسقا كلاسسيكالىق لاتىن الىپبيىنە سايكەس. «32 تاڭبانىڭ 9 تاڭباسى تۋرا كلاسسيكالىق لاتىن قارپىن قايتالايدى. ەملە ەرەجەلەرى جاسالعاننان كەيىن بۇل نۇسقانى حالىق قابىلداپ, تۇسىنەدى دەگەن ويدامىن» دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى.
گريگوري كاراسين, رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى:
– بۇل جاعدايدا ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز بايسالدى, تۇپتەپ كەلگەندە, قاي ءتىلدى قانداي دەڭگەيدە قولدانۋ – بۇل قازاقستاننىڭ ىشكى ماسەلەسى. جاڭا الىپبيگە كوشۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەتەدى, الايدا ايتارلىقتاي ماسەلە تۋىندامايدى. مەن ءبىزدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىمىزدى بەيىمدەۋدىڭ, ورىس ءتىلىن لاتىنمەن بايلانىستى جاڭا جاعدايدا قالاي بەيىمدەۋدىڭ امالىن تاباتىنىمىزعا سەنىمدىمىن.
ميحايل بوچارنيكوۆ, رەسەيدىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى:
– قازاقستان – ورىس ءتىلى كونستيتۋتسيا بويىنشا رەسمي مارتەبەگە يە مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. رەسەي ەگەمەن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ تۋرالى شەشىمىنە تۇسىنىستىكپەن جانە قۇرمەتپەن قارايدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن قازاقستاننىڭ باسقا رەسمي تۇلعالارىنىڭ مالىمدەمەسىنە سايكەس, ورىس ءتىلىنىڭ پوزيتسياسى ساقتالادى. ال ورتا مەكتەپتەردە ورىس ءتىلى ءپانى ودان ءارى وقىتىلا بەرەدى. سەبەبى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ورىس تىلىندە ەركىن سويلەۋىن رەسپۋبليكا باسشىلىعى ەلدىڭ ماڭىزدى مادەني باسىمدىعى رەتىندە قاراستىرادى. قازاقستاننىڭ رەسمي ينستانتسيالارىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, قازىرگى تاڭدا ورىس ءتىلى ءپانى وقىتۋشىلارىنا سۇرانىس جوعارى, ولاردىڭ سانىنىڭ ارتۋىنا كوپ كوڭىل بولىنگەن, سونداي-اق, قازاقستاندا رەسەيلىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جاڭا فيليالدارى اشىلماق. رەسەي تاراپى مۇنىڭ بارلىعىنا قولداۋ كورسەتۋگە ءازىر.
گۇلدانا تالعاتقىزى
