ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى بۇيرىعى قوعامدا ءبىراز پىكىر تۋدىرعان ەدى. وندا مەكتەپ فورماسىنا قانداي دا ءبىر دىنگە قاتىستى ايقىندايتىن كيىم ەلەمەنتتەرىن قوسۋعا جول بەرىلمەيتىنى ايتىلعان. جالپى, مەكتەپتەگى حيدجاب ماسەلەسىنە بايلانىستى ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ توراعاسى عالىم شويكينمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
ءوز جولىن مەكتەپتەن سوڭ تاڭدايدى
– عالىم نۇرماعامبەتۇلى, وقۋشىلاردىڭ حيدجاب كيۋدەن, تىيىمدار مەن شارتتىلىقتان اۋلاق جۇرگەنى قانشالىقتى ماڭىزدى؟
– ەلىمىزدە حيدجاب كيۋ ماسەلەسى قوعامنان پاراساتتى كوزقاراستى تالاپ ەتەدى. قازىر قازاقستاندا ازاماتتارىمىزدىڭ ءبىلىم الۋ ۇردىسىنە مەيلىنشە كوپ كوڭىل بولىنگەن. سەبەبى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ارقىلى تۇتاس قوعامنىڭ كەلەشەگى قالانادى. بۇگىنگى مەكتەپ وقۋشىسى – ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى. سوندىقتان وقۋشىنىڭ بويىنا قازىر قانداي قۇندىلىق ۇيالاتاتىن بولساق, ەرتەڭگى ەلىمىز سونداي بولماق. وسىعان وراي, بالالارىمىز ءبىلىم مەن مەكتەپ تاربيەسىن الۋ كەزىندە كەز كەلگەن ءدىني شەكتەلۋدەن, تىيىمدار مەن شارتتىلىقتان اۋلاق جۇرسە دەيمىز. بالالارىمىزدىڭ جان-جاقتى ءبىلىم الىپ, ءارتۇرلى مادەنيەتتەر مەن دۇنيەتانىم وكىلدەرىمەن ارالاسۋ مۇمكىندىگىنە بارىنشا اشىق بولۋى شارت. تەك سودان كەيىن عانا, مەكتەپتەگى وقۋىن بىتىرگەن سوڭ, جاستارعا ءوز بەتىمەن ءدىن جولىن نەمەسە دامۋدىڭ زايىرلى باعىتىن تاڭداۋعا بولادى. ناق وسىنداي دامۋ جولى قازاقستاندا كوركەيگەن جانە ءبىلىمدى قوعام, قۇقىقتىق جانە دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرۋعا كوپ كومەك تيگىزەرى ءسوزسىز. جالپى, مەملەكەتىمىزدىڭ زايىرلى قۇرىلىمى ازاماتتارىمىزدىڭ ءدىني نەمەسە باسقا دا الەۋمەتتىك-مادەني وزگەشەلىكتەرىنە قاراماي, مۇددەلەرى مەن قۇقىقتارىن قورعايتىنىن ءتۇسىنۋ ەرەكشە ماڭىزدى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ ءدىندار ازاماتتارىن اتالعان ماسەلەگە سابىرلىقپەن قاراپ, زاڭ نورمالارىن قاداعالاۋعا ۇندەيمىز.
– قازىر ءاربىر ازامات قالاعان ءدىنىن ۇستانۋعا قۇقىلى. وعان ەلىمىزدە بارلىق جاعداي جاسالعان. وسى ورايدا, ءدىندار ازاماتتار كونستيتۋتسيا مەن زاڭداردى ورىنداۋعا مىندەتتى ەمەس پە؟
– ارينە. ەلىمىزدە 3,5 مىڭنان استام ءدىني بىرلەستىكتەر ەركىن جانە اشىق جۇمىس ىستەيدى. ولار 18 كونفەسسياعا بىرىگىپ, تەڭ قۇقىققا يە. ءبىر مەزگىلدە, كەز-كەلگەن ازامات قۇقىق پەن ءدىني سەنىمىنەن بولەك, قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن ورىنداۋعا مىندەتتى.
– ال بىرىڭعاي مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى ءدىني باسقارمانىڭ ۇستانىمى قالاي؟
– قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بىرىڭعاي مەكتەپ كيىمىنىڭ ۇلگىسىنە قاتىستى مەملەكەت ساياساتىن قولدايتىن ۇستانىمىن بىرنەشە رەت جاريالاعانىن ايتۋىمىز كەرەك. ولار ءوز ۇستانىمىندا قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەكتەپ كيىمىنە قاتىستى تالاپتارى كونستيتۋتسيا مەن ەل زاڭدارىنىڭ اياسىندا قابىلدانعانىن, سوندىقتان قاتاڭ ساقتالۋعا ءتيىس دەپ كورسەتكەن.
سونىمەن قاتار, ءدىني باسقارما قىزدار مەن ايەلدەرگە قارا كويلەك جامىلماي, قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرىنە ساي سالماقتى كيىنۋدى ۇسىنادى. يسلام ءدىنى مەكتەپ تابالدىرىعىن جاڭا اتتاعان قىز بالالارعا ورامال تاعۋدى ءمىندەتتەمەيتىنىن ەسكەرتەدى. اتا-اناعا بولاشاقتا بالاسىنا قاجەت بولاتىن تولىققاندى زايىرلى ءبىلىم الۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋعا كەڭەس بەرەدى. جانە وقۋشىلاردىڭ ءدىندار اتا-انالارىن ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىنىڭ تالاپتارىن ورىنداۋعا, ءوز ەلىنىڭ زاڭدارىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا, ەل باسشىلىعىنىڭ شەشىمدەرىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرادى.
– بۇل زاڭ نورمالارى بارلىق كونفەسسيا وكىلدەرىنە ورتاق قوي؟
– اتالعان زاڭ نورمالارى بارلىق كونفەسسيا وكىلدەرىنە ورتاق. بۇل تالاپتار وقۋشىلاردىڭ ءدىن ەركىندىگىنە قۇقىقتارىن شەكتەمەيدى جانە ءدىني سەزىمدەرىنە نۇقسان كەلتىرمەيدى. ءدىندار ادامدار وزگەلەر سەكىلدى ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى سانالادى, سوندىقتان ەل زاڭدارىنىڭ تالاپتارى ولارعا دا مىندەتتى. وقىتۋدىڭ زايىرلى سيپاتى وقۋشىلاردى ۇلتتىق, ءدىني, الەۋمەتتىك نەمەسە تاعى باسقا بەلگىلەرىنە قاراي جىكتەلۋدەن ساقتايدى.
كونستيتۋتسياعا سايكەس ار-ۇجدان بوستاندىعىن پايدالانۋ قۇقىعى جالپىادامزاتتىق جانە ازاماتتىق قۇقىقتار مەن مەملەكەت الدىنداعى مىندەتتەرگە شارت قويۋعا نەمەسە ولاردى شەكتەۋگە ءتيىستى ەمەس. ەلدىڭ زاڭدارىنا سايكەس ەشكىمنىڭ جەكە ءدىني نانىمدارى مەن سەنىمدەرىنە قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن مىندەتتەردى ورىنداۋدان بار تارتۋعا قۇقىعى جوق.
جالپى, باسقا دا قوعامدىق قۇرىلىمدار ءتارىزدى ءدىني بىرلەستىكتەر دە ەلىمىزدىڭ زاڭدارىن ساقتاۋى جانە قۇرمەتتەۋى ءتيىس. ءدىندار ازاماتتاردىڭ باسقا دا ازاماتتار ءتارىزدى قۇقىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتەرى تەڭدەي. ويتكەنى قۇقىق بار جەردە مىندەتتى تۇردە جاۋاپكەرشىلىك بار ەكەنىن جانە بۇل ەكى ۇعىم ءبىر-بىرىنەن بولىنبەيتىنىن ەستە ساقتاعان ءجون.
سەنىم ماسەلەسىندە اقىلعا سۇيەنگەن دۇرىس
– بىراق مەكتەپ فورماسىنا بولا كەيبىر ءدىندار اتا-انالار بالالارىن مەكتەپكە جىبەرمەي قويعانىن بىلەمىز…
– نەكە جانە وتباسى كودەكسىندە ايتىلعانداي, اتا-انا بالاسىنىڭ مىندەتتى ورتا ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە, ولار ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ جارعىسىندا ايتىلعان تالاپتاردى ورىنداۋعا, بالالارىنىڭ وقۋ ورىندارىندا ساباققا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى.
ءبىزدىڭ مەملەكەت ازاماتتاردىڭ ءبىلىم الۋىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. جاستاردىڭ تومەن ءدىني ساۋاتتىلىعى ولارعا زايىرلىلىق پەن ءدىني قاعيداتتاردىڭ قاتار ءومىر ءسۇرۋى جاعدايىندا دۇرىس ارەكەت جاساۋعا كەدەرگى جاسايدى. ال دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار بولسا قوعامداعى وسى فاكتوردى جاساندى جولمەن ۋشىقتىرۋدى پايدالانىپ, ازاماتتاردى مەملەكەتكە قارسى قويعىسى كەلەدى… وسى تۇرعىدان العاندا, مەكتەپتەگى جالپىعا ورتاق بىرىڭعاي كيىم ماسەلەسى اينالاسىنداعى داۋ-داماي دا ءدال سول تەرىس ءدىن اعىمداردىڭ ارەكەتى.
پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيا تۇرعىسىنان الىپ قارار بولساق, زايىرلىلىق وسكەلەڭ ۇرپاققا زاماناۋي گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋ تالاپتارىنا تولىقتاي سايكەس.
قىز بالانىڭ كيىمىندە «حيدجاب» دەگەن قاعيدا جوق
– جەكەلەگەن ازاماتتار مەكتەپتە حيدجابقا سالىنعان تىيىمدى ءدىن بوستاندىعىن شەكتەۋ دەپ قابىلدايدى. بۇل ماسەلە الەمدىك تاجىريبەدە قالاي شەشىمىن تاپقان؟
– الەمدىك تاجىريبە مەملەكەتتىڭ زايىرلى جانە دەموكراتيالى قۇرىلىمىن ساقتاۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ءدىني اتريبۋتيكاعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالاتىنىن كورسەتەدى. حيدجابتى ءدىننىڭ ىشكى ەمەس, سىرتقى بەلگىسى رەتىندە قابىلداۋ كەرەك. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ءدىني ورامال تاعۋعا تىيىم سالۋدى ءدىن بوستاندىعىن شەكتەۋ دەپ ۇعىنباعان ءجون.
يسلام ءدىنى ەشكىمدى شەكتەن شىققان ارەكەت جاساۋعا ءماجبۇرلەمەيدى. ول جالپى-ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى باسشىلىققا الاتىن اسقار مۇراتقا سەنۋدە سوقىر سەنىمگە ۇيرەتپەيدى, كەرىسىنشە, سەنىم ماسەلەسىندە اقىلعا سۇيەنۋدى تالاپ ەتەدى. يسلامدا ادام دىنگە جانە ونىڭ سىرتقى ايشىقتارىنا قاتىناسىن سانالى تۇردە انىقتاۋعا قۇقىلى.
– دۇرىس, مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ بىرىڭعاي فورما كيگەنى – قۇپتارلىق ءىس. دەگەنمەن قارسىلىق تانىتىپ جاتقان كىمدەر؟
– مەكتەپتە ءدىني كيىم كيۋگە تىيىم سالۋعا, ەڭ الدىمەن, قازاقستاندى زايىرلى دامۋ جولىنان الىستاتۋعا مۇددەلى ادامدار قارسى. الايدا قازاقستان حالقىنىڭ باسىم بولىگى, سونىڭ ىشىندە ءدىندار ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى مەملەكەت ۇستانىمىن قولدايدى جانە زاڭ تالاپتارىن ورىنداۋدان باس تارتپايدى. وسى جەردە اشىپ ايتا كەتەتىن بولسام, قازاقستاندى زايىرلى دامۋ جولىنان الشاقتاتىپ الىپ كەتۋ ءبىرىنشى كەزەكتە يسلام دىنىندەگى ءداستۇرلى ەمەس اعىم وكىلدەرىنە كەرەك. بۇلار ءوز ارەكەتتەرىندە ءارتۇرلى امال قولدانعانىمەن, مەملەكەتتىڭ زايىرلى نەگىزدەرىن ولاردىڭ بارلىعى قولدامايتىنىن ناقتى ايتۋعا بولادى. ال كەيبىرەۋلەرى بولسا ءوز يدەولوگياسىن پايدالانىپ, ادام ساناسىن ۋلاۋ ارقىلى جاستاردى سيريا مەن يراك جەرلەرىندە تەررور جاساۋعا كوندىرەدى. بۇلار قاشاندا ءوز پايدالارىنا سايكەس ەكونوميكالىق جانە ساياسي ماقساتتار كوزدەيدى, ول ونى ءدىن اتىن جامىلىپ, پايداعا اسىرادى. سوندىقتان بۇگىن مەملەكەت پەن ءداستۇرلى دىندەر بىرىگىپ, شىنايى رۋحاني قۇندىلىقتاردى جالعان ءدىني جانە راديكالدى يدەيالارمەن الماستىرۋدى كوزدەگەن كۇشتەرگە قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدە.
– بۇل رەتتە اتا-انالارعا قانداي تالاپتار قويۋ كەرەك؟
– ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپتى. ۇلكەندەر كەيدە ءدىن قاعيدالارىنىڭ تالابىمەن ءومىرىن وزگەرتىپ, ءوز بالالارىنىڭ دا بويىندا سايكەسىنشە ءدىني سانانى قالىپتاستىرعىسى كەلەدى. وسىلايشا, اتا-انا بالاسىنىڭ ومىرىنە وزىندىك تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى. مەكتەپكە حيدجاب كيىپ بارۋ – وسىنىڭ ناتيجەسى. اتا-انا كوپ جاعدايدا مۇنداي شەشىمدى وزدىگىنەن قابىلدايدى دا, بالاعا جەكە شەشىم شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى, ونىڭ سانا-سەزىمى مەن قورشاعان ورتاسى ەسەپكە الىنبايدى. ال ۇستازدار مەن پسيحولوگتاردىڭ بۇعان ارالاسۋ ارەكەتى اتا-انا تاراپىنان قارسىلىققا تاپ بولادى. اقىر سوڭىندا بار سوققى بالانىڭ باسىنا كەلىپ تيەدى. اتا-اناعا بالاسىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – ءبىلىم الۋ ەكەنىن ەستەن شىعارماعان دۇرىس. سوندىقتان ءدىني سەنىم جاس تۇلعانىڭ ءبىلىم الۋىنا كەدەرگى جاساماۋى جانە بالانى قوعامنان الشاقتاماۋى ءتيىس.
گۇلميرا ايماعانبەت
