بۇگىن «حان شاتىر» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ وڭ قاپتالىنداعى ات شاپتىرىم اۋماقتى الىپ وتىرعان ەتنواۋىلدا «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالى اشىلدى. ەلوردادا توعىزىنشى مارتە ۇيىمداستىرىلعان فەستيۆال قىزىعىن كورۋگە كەلگەن حالىق تىرشىلىگى قىزۋ قايناعان ەجەلگى قازاق تۇرمىسىنىڭ زامانىنا تاپ كەلگەندەي اسەردە. ساۋىقشىل جۇرت ەڭسەلى ەلوردا قونىس تەپكەن ايماقتا وتكەن عاسىرلاردا ءوتىپ تۇرعان قاراوتكەل جارمەڭكەسىنىڭ بار ءسان-سالتاناتىنا شومىلعانداي استانا كۇنىنە وراي جەر-جەردەن باس قالاعا كەلىپ توقتاعان ءانشى, ءبيشى, كۇيشى ونەرپازداردىڭ, قولونەر شەبەرلەرىنىڭ, اتتىڭ قۇلاعىندا وينايتىن قىز-جىگىتتەردىڭ, قۇسبەگىلەردىڭ ونەرىن تاماشالاۋدا.
مەرەكەلىك الاڭدا تىگىلگەن وتىزعا تارتا اقشاڭقان ءار كيىز ءۇيدىڭ جۇرتقا ۇسىنار ءوز قىزىعى بار. ولاردىڭ ورتاسىنان ورىن العان حاننىڭ سارايىنداي كەڭ شاتىردا قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسى شالقىپ, ماڭايدى ءان-كۇيگە بولەۋدە. فەستيۆالدى دە ءانشى, كۇيشى ونەرپازدار اشىپ بەردى.
جەتىسۋ انشىلىك مەكتەبىنىڭ بەلدى وكىلى, قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, ايگىلى ءانشى دانەش راقىشەۆتىڭ شاكىرتى نۇرجان جانپەيىسوۆ قۇيقىلجىعان انگە سالىپ, حالىقتىڭ دەلەبەسىن ءبىر قوزدىرىپ العان سوڭ ساحناعا ايگىلى «سازگەن سازى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى شىعىپ, بىرنەشە كۇيدى تارتۋ ەتتى. بەلگىلى ءانشى ەرلان رىسقالي ۇكىلى ىبىرايدىڭ «گاككۋىن» جانە «قىزدار-اي» اتتى حالىق انىنە باسىپ, كورەرمەننىڭ جان سارايىن اشتى. فەستيۆال جابىلاتىن 6 شىلدە كۇنى تويشىل قاۋىم ەرلاننىڭ ونەرىمەن كەڭىرەك تانىسا الاتىنىن ايتا كەتەيىك. سول كۇنى ول قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, باتىس قازاقستان انشىلىك مەكتەبىنىڭ ءىرى وكىلى ساۋلە جانپەيىسوۆامەن بىرگە «قوس القا» اتتى ءبىر ساعاتتىق كونتسەرت بەرەدى.
ال, فەستيۆالدىڭ اشىلۋىندا ەرلاننان كەيىن سىر بويىنداعى جىراۋلىق ءداستۇر ءتىنىن ۇزبەي كەلە جاتقان جىرشى ۇلجان بايبوسىنوۆا, اقتاۋدان استاناعا ات شالدىرعان سەرىك ساريەۆتىڭ «جورعا» بي مەكتەبى, استانا قالاسى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنىڭ ارتىستەرى, ت.ب. ونەرپازدار ونەر كورسەتتى.
ءان-كۇي شالقىعان الاڭدا, اسىرەسە, بالدىرعاندار مول قىزىققا كەڭەلۋدە. «كيىز قالاشىق» اتالاتىن الاڭقايدا ولار ءتۇرلى ويىنداردى ويناپ, كيىز ءۇي قۇراستىرۋدىڭ قىر-سىرىنا قانىعۋدا. بالاقايلارعا كوشپەندىلەردىڭ باسپاناسىن تۇرعىزۋدى ماقسات ءابساتتارۇلى, مەيىرلان كىشكەنەباەۆ جانە ارداق كوكتەنوۆ دەيتىن جىگىتتەر ۇيرەتۋدە.
ماڭايداعى بەس اق شاڭقان كيىز ۇيدە «كوشپەندى مۋزەي» ورىن تەپكەن. وندا ماڭعىستاۋ, الماتى جانە وزگە دە ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنان اكەلىنىپ, سۋرەتشى-رەستاۆراتور قىرىم التىنبەكوۆ جانە سۋرەتشى-زەرگەر سەرجان باشيروۆتىڭ جيدالارىنان الىنعان زاتتار قويىلعان. حالىق وندا «التىن ادام», «سارمات جاۋىنگەرى» سىندى كوپتەگەن تاريحي قۇندى جادىگەرلەردى كورە الادى. سونداي-اق, ءبىر كيىز ۇيگە الماتى قالاسىنداعى «شەرتەر» فيرماسىنىڭ قولونەرشىلەرىنىڭ قولىنان شىققان بۇيىمدار قويىلعان. وسى كاسىپورىننىڭ ءوندىرىس ديرەكتورى مەيىربەك ءدىلمانوۆتىڭ ايتۋىنشا, ونىڭ قول استىنداعى جۇمىسكەرلەر قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىنىڭ قىرىق شاقتى ءتۇرىن جاسايدى.
الاڭدى جاعالاي قويىلعان سورەلەردە وزگە دە قولونەرشىلەردىڭ قولىنان شىققان سان ءتۇرلى بۇيىمداردى تاماشالاپ, ساتىپ الۋعا بولادى. ماسەلەن, ءبىز ۇلتتىق بوياۋى قانىق ەرەكشە كارتينالارعا نازار اۋداردىق. بۇل كارتينالار ءبىزدى عانا ەمەس, وزگە جۇرتتى دا قىزىقتىرىپ, ءتىپتى شەتەلدىك قوناقتاردى دا بەيجاي قالدىرمادى. گينكا كاپيتانوۆا اتتى بولگار ايەل استانادا ەۋروپالىق جوبا بويىنشا قىزمەت اتقارۋدا. ونىڭ اتالمىش كارتينانىڭ ءبىرىن ساتىپ العانىنىڭ كۋاسى بولدىق. شەتەلدىك قوناقتى سوزگە تارتپاي تۇرا المادىق. «استانادا وسىنداي كەرەمەت مەرەكەنى العاش كورىپ, تاڭعالىپ تۇرمىن. قازاقتار ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىن بەرىك ساقتايتىنىنا ءتانتى بولدىم. حالىقتىڭ قولونەر بۇيىمدارى دا كوزدىڭ جاۋىن الادى. استانا مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!» دەدى ول.
وسىناۋ كارتينالار الماتىلىق ومىرزاق اۋلەتىنىڭ قولىنان شىققان ەكەن. «استانا كۇنى مەرەكەسىنە وراي ءوز كارتينالارىمىزدى الىپ كەلدىك. اتا-بابامىزدان بەرى كەلە جاتقان بىزكەستە ونەرىن زامانعا ساي كەسكىندەمە ونەرىمەن ۇشتاستىردىق. سۋرەتتەردى جىبەك ماتاعا, تەرىگە كۇيدىرىپ سالامىز. ماقساتىمىز – سۋرەتتەر ارقىلى ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىزدى, قازاقتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىن كورسەتۋ. كارتينالاردى ابستراكتسيالىق باعىتتا دا سالامىز» دەيدى قر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى, «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى گۇلنازىم ومىرزاققىزى.
«قۇدا مىڭ جىلدىق», «بوساعاڭ بەرىك بولسىن» دەگەن كادەسىيلاردىڭ جانىنان ءوتىپ كەتە المادىق. الماتى وبلىسىنىڭ ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ تۇرعىنى قۇرمانعازى قادىروۆ جاساعان اتالمىش بۇيىمداردىڭ ۇلتتىق تانىممەن ۇشتاسقان فيلوسوفيالىق ءمانى تەرەڭ بولىپ شىقتى.
باقتيار امانباەۆ دەيتىن قولونەرشى بىرنەشە جىگىتپەن بىرىگىپ, الماتى قالاسىندا سازسىرناي, سىبىزعى, قوبىز, دابىل سىندى ۇلتتىق اسپاپتاردى ءۇش جىلدان بەرى جاساپ كەلەدى ەكەن. ولاردىڭ قولىنان شىققان اسپاپتارمەن پرەزيدەنتتىك وركەستر, «حاسساق», «تۇران» انسامبلدەرى وينايدى. باشقۇرستان, قىتاي سىندى مەملەكەتتەردەن دە تاپسىرىس الىپ وتىرادى.
جايداربەك كۇنعوجىنوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن «Nomad» كاسكادەرلەر توبى جىل سايىن فەستيۆال كورەرمەندەرىن ات ۇستىندەگى ونەرمەن تامسانتىپ كەلەدى. بيىل دا «ات جالىندا» اتتى شاباندوزدار دۋمانىندا شىمىر قىز-جىگىتتەر اۋدارىسپاق, قىز قۋ, تەڭگە ءىلۋ, جامبى اتۋ سىندى ۇلتتىق ويىنداردى كورسەتىپ, ءتۇرلى تريۋكتەرمەن حالىقتى تاڭعالدىردى.
قاراعاندى وبلىسىنىڭ شەت اۋدانىنان شىققان ماقپال ابدىرازاقوۆا اتتى بۇركىتشى قىزدىڭ ەسىمى كوپشىلىككە تانىس بولۋى كەرەك. قىز بالالار قىزىعا قويمايتىن ساياتشىلىق ونەرىمەن 15 جاسىنان اينىلىسىپ كەلە جاتقان بويجەتكەن اعاسى جانە ىنىسىمەن بىرگە مەرەكەلىك الاڭنان تابىلدى. «بۇركىتىمنىڭ اتى اقجەلكە. نەگىزى جىل سايىن ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە بۇركىتشىلەر بايقاۋى ءوتىپ تۇرادى. سوعان قاتىسىپ, ولجاسىز قايتپايمىز. قاراعاندىدا «قايرات» ۇلتتىق ات سپورتى مەكتەبى بار. سوندا جاسوسپىرىمدەردى ساياتشىلىق ونەرگە باۋليدى. وسى ونەرمەن اينالىسۋىما اكەم مۇرات اسەر ەتتى. ال ءبىزدىڭ اۋداندا تىلەۋقابىل ەسەنبەكوۆ اعامىز بۇل ءىستى باستاعان بولاتىن» دەيدى ماقپال.
6 شىلدەگە دەيىن جالعاساتىن «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالىنىڭ حالىققا ۇسىناتىن قىزىعى ءالى مول. قازىر الاڭدا «ەرەۋىل اتقا ەر سالماي» اتتى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان كونتسەرت ءوتىپ جاتىر. بۇعان قوسا بۇگىن كەشكە «كيىم-كەشەك بەدەرىندەگى تاريح» ءداستۇرلى ءسان ۇلگىلەرىنىڭ كورسەتىلىمى, «حاس ساق» جانە «امانات» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق انسامبلدەرىنىڭ كونتسەرتى, «مىڭ بۇرالعان» اتتى بي انسامبلدەرىنىڭ كونتسەرتى , «ەرۋلىك» سازدى-ەنوگرافيالىق باعدارلاما ۇيىمداستىرىلادى. ال ءبىرىنشى كۇننىڭ مەرەكەلىك باعدارلاماسىن ساعات 21.30-دا باستالاتىن بەلگىلى ءانشى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى نۇرلان ونەرباەۆتىڭ «وي, كوك» كونتسەرتى تۇيىندەيدى.
امانعالي قالجانوۆ
