بۇۇ دەرەگىنە ساي جىل سايىن الەمدە 2,24 ملرد توننا تۇرمىستىق قالدىق شىعارىلادى. سونىڭ 55%-ى عانا باقىلاۋدىڭ ارقاسىندا قايتا وڭدەلەدى. ادامزات جىلىنا 931 ملن توننا ازىق-تۇلىكتى جارامسىز دەپ لاقتىرىپ, 17 ملن توننا پلاستيك قالدىقتى سۋ ەكوجۇيەسىنە تاستايدى ەكەن. Baidu.com پورتالى كۇنىنە ءار ادام 1 كەلىدەن استام قوقىس تاستايتىنىن ەسەپتەپ شىعىپتى. بۇل – ءوندىرۋشى, وڭدەۋشى زاۋىت-فابريكالاردىڭ ەمەس, ءسىز بەن ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ۇيدەن شىعاراتىن قوقىس پەن قالدىعىمىزعا قاتىستى ستاتيستيكا.
جەر بەتىندەگى حالىق سانى وسكەن سايىن تۇرمىستىق قالدىق كولەمى ۇلعاياتىنى دا, بۇل ماسەلە قازاقستاندى اينالىپ وتپەيتىنى دە بەلگىلى. سوندىقتان ەل استاناسىنداعى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋدىڭ جاي-كۇيىن زەرتتەۋدى ءجون كوردىك. سەبەبى كەيىنگى جىلدارى استاناداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ اينالاسىنداعى اۋزى-مۇرنىنان اسىپ توگىلگەن قوقىس جاشىگىن كورسەك, تاڭعالمايتىن بولدىق. بۇل شەشىمىن تابا المايتىنداي شەتىن ماسەلە مە, سونى زەرتتەدىك. (1-ينفوگرافيكا)
بۇگىندەرى استانادا حالىق سانى 1 ملن 400 مىڭنان استى. وسىنشا ادامنان جىلىنا 300 مىڭ توننا اينالاسىندا تۇرمىستىق قالدىق شىعادى (1-ينفوگرافيكا). ال 2023 جىلدىڭ 9 ايىندا بۇل كورسەتكىش 250 مىڭ تونناعا جۋىقتادى (استانا قالاسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعاتتى پايدالانۋ باسقارماسىنىڭ دەرەگى). وسى قالدىقتار تۇرگە ءبولىنىپ سۇرىپتالادى. 2-ينفوگرافيكاعا كوز سالساق, 2022 جىلى جالپى كوممۋنالدىق قالدىقتىڭ كولەمى 700 مىڭ توننادان اسقان. بۇل ءار استانالىق كۇنىنە شامامەن 1,5 كەلىدەي قوقىس تاستاعانىن بىلدىرەدى. الگىندە استاناداعى قوقىس جاشىكتەرى بىرنەشە كۇن بويى جينالماي قالاتىنىن ايتتىق. سەبەبى قالادا بارلىق قوقىستى تاسيتىن جالعىز عانا كومپانيا بار, سوندىقتان ۇلگەرمەي جاتادى. Clean City NC جشس-دا 70-تەن اسا تەحنيكا بار. ونىڭ ىشىندە سارى كونتەينەردەگى قوقىستى اق ءتۇستى, جاسىل جانە مەتالل كونتەينەردەگى قوقىستى قىزعىلت سارى ءتۇستى ماشينا تاسيدى. تالاپقا ساي قوقىس قالدىعى تاۋلىك سايىن تاسىمالدانۋى كەرەك. (2-ينفوگرافيكا)
Clean City NC كومپانياسى كۇنىنە شامامەن 750-800 توننا, ايىنا 24 000-25 000 توننا قوقىس قالدىعىن شىعارادى
Clean City NC جشس ءوندىرىس جونىندەگى باسقارۋشى ديرەكتورى ايبەك تۇرسىنبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, كومپانيا كۇنىنە شامامەن 750-800 توننا, ايىنا 24 000-25 000 توننا قوقىس قالدىعىن شىعارادى, قوقىس شىعارۋ كەزىندە كونتەينەر ماڭىنا جەڭىل كولىگىن قويىپ كەتەتىندەر, قىستا قاردى قوقىس جاشىگى ماڭىنا ءۇيىپ تاستاۋ سياقتى كەدەرگى كەزدەسەدى. قالاي دەسەك تە, Clean City NC ءوز مىندەتىن تولىققاندى ورىنداپ وتىرعان جوق. مۇنى استانا قالاسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە قالدىقتاردى باسقارۋ ءبولىمىنىڭ باس مامانى نۇرالى ەلىباەۆ تە جوققا شىعارمايدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ءار اۋدانعا ءبىر تازالىق كومپانياسى قىزمەت ەتەتىن شەشىم قابىلدانىپ جاتقانىن جەتكىزدى.
«قاۋلى دايىن تۇر. قاۋلىعا سايكەس كونكۋرس وتكىزسەك, ءار اۋداندا ءبىر-ءبىر قوقىس شىعاراتىن كومپانيا بولادى. وعان Clean City دە قاتىسا الادى» دەدى ول.
قوقىس قالدىعىن سۇرىپتايسىز با؟
استانا قالاسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعاتتى پايدالانۋ باسقارماسى اقپاراتىنا سۇيەنسەك, قازىرگى ۋاقىتتا قالاداعى 3916 كونتەينەر الاڭىندا جالپى 17 362 كونتەينەر ورنالاسقان. ونىڭ 3991-ءى – سارى كونتەينەر, 12 040-ى – جاسىل جانە مەتالل كونتەينەر, MOLOK جەراستى كونتەينەرىنىڭ سانى – 638. سونداي-اق پلاستيك جيناۋعا ارنالعان 84 كونتەينەر بار. ەكولوگيالىق كودەكستىڭ 321-بابىنا سايكەس, 2018 جىلى «قۇرعاق» جانە «دىمقىل» فراكتسيالار بويىنشا قالدىقتاردى بولەك جيناۋ تالابى ەنگىزىلگەن. «قۇرعاق» فراكتسياعا پلاستماسسا, ماكۋلاتۋرا, شىنى جانە مەتالل قالدىقتارى جاتادى, «دىمقىل» فراكتسياعا گيگيەنا قۇرالدارى, تاماق قالدىقتارى, كەراميكالىق ىدىستار مەن توقىما بۇيىمدارى كىرەدى. «قۇرعاق» فراكتسيانى جيناۋ ءۇشىن پلاستيكالىق سارى كونتەينەر, «دىمقىل» فراكتسيا ءۇشىن پلاستيكالىق جاسىل جانە مىرىشتالعان مەتالل كونتەينەر قولدانىلادى.
«ءبىز قالا تۇرعىندارىنان قالدىقتاردى ۇقىپتى سۇرىپتاۋدى جانە ولاردى «قۇرعاق» جانە «دىمقىل» فراكتسياعا دۇرىس ءبولۋدى سۇرايمىز. بۇل قوقىس وڭدەۋ زاۋىتىندا قالدىقتى ءتيىمدى وڭدەۋ مەن قايتا وڭدەۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى» دەيدى Clean City NC جشس وكىلى.
استانالىقتار ايىنا سىناپ قالدىقتارىنا ارنالعان كونتەينەرگە قۇرامىندا سىنابى بار 70 مىڭعا جۋىق شام تاستايدى. بىلتىر سونداي 661 371 شام جينادىق. ءبىزدىڭ كونتەينەرگە باسقا قالدىقتاردى سالۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى
بۇدان بولەك, ەكولوگيا كودەكسىنە سايكەس قالدىقتار قاۋىپتى جانە قاۋىپسىز بولىپ تا بولىنەدى. قاۋىپتى قالدىقتار جارىلىسقا الىپ كەلۋى مۇمكىن, قۇرامىندا مۇناي كومپونەنتى بار بوياۋلار, ەكوتوكسيكولوگيا قاسيەتى بار قالدىقتار جاتادى. ال كۇندەلىكتى شىعىپ جاتقان قاپتامالار قاۋىپسىز قالدىقتار توبىنا كىرەدى. قوقىس جاشىكتەرى اراسىنداعى قىزىل-سارى ءتۇستى تەمىر كونتەينەر ءدال وسى قاۋىپتى قالدىقتى جيناۋعا ارنالعان. قالا بويىنشا مۇنداي 609 كونتەينەر بار, وعان نەگىزىنەن, باتارەيكا مەن شام تاستاۋعا بولادى. بۇل كونتەينەرلەردى نتپ Kazecotech جشس الىپ كەتەدى.
«كوممۋنالدىق قالدىقتاردىڭ قاۋىپتى كومپونەنتتەرى بولەك جينالۋعا ءتيىس, قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ارنايى كاسىپورىنعا بەرىلەدى. استانالىقتار ايىنا سىناپ قالدىقتارىنا ارنالعان كونتەينەرگە قۇرامىندا سىنابى بار 70 مىڭعا جۋىق شام تاستايدى. بىلتىر سونداي 661 371 شام جينادىق. ءبىزدىڭ كونتەينەرگە باسقا قالدىقتاردى سالۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى. وكىنىشكە قاراي, بەلگىسىز ادامدار كونتەينەردى بۇلدىرەدى, قۇلپىن سىندىرادى. جىلىنا ورتا ەسەپپەن 200-دەن استام كونتەينەر زاقىمدالادى» دەيدى نتپ Kazecotech جشس ينجەنەر-ەكولوگى ايسۇلۋ ءجۇسىپوۆا.
قالا تۇرعىندارى قوقىس قالدىعىن سۇرىپتاۋ مادەنيەتىن مەڭگەرمەگەنىن قوقىس جاشىگىنە قاراپ-اق باعامداۋعا بولار. دەسە دە ارامىزدا ەكولوگيا جاناشىرلارى دا جوق ەمەس. مۇنى ارنايى جۇرگىزىلگەن ساۋالنامادان كورۋگە بولادى. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 54,5%-ى قوقىستىڭ ءبارىن سۇرىپتاماي ءبىر قالتاعا سالاتىنىن ايتسا, 36,4%-ى سۇرىپتايتىنىن جەتكىزدى. ال 56,8%-ى كونتەينەردىڭ قانداي قالدىق تۇرىنە ارنالعانىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. قاۋىپتى قالدىق تۇرىنە ارنالعان قىزىل-سارى كونتەينەردىڭ ماقساتىن بىلمەيتىندەر ۇلەسى 47,7%-دى قۇرادى. سونىمەن بىرگە ءار جولى قوقىستى جالىقپاي سۇرىپتاپ, بوتەلكەلەردى فاندوماتقا اپارىپ وتكىزەتىندەر دە بار. ولار, كوپ جاعدايدا فاندومات جۇمىس ىستەمەي تۇراتىنىن ايتادى.
جالعىز زاۋىت جابىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر
استانادا قوقىس قالدىعىن وڭدەيتىن زاۋىت تا جالعىز ەكەن. اstana Recycling Plant جشس زاۋىتى 2008 جىلى ىرگەتاسى قالانىپ, 2012 جىلى وندىرىسكە قوسىلعاندا جارناماسى جەر جارعان بولاتىن. الايدا الىپ شاھارداعى تۇرمىستىق قالدىق قابىلدايتىن جالعىز مەكەمەنىڭ بۇگىنگى جاعدايى ءماز ەمەس.
ادەتتە قالادان جينالعان تۇرمىستىق قالدىقتار الدىمەن وسىندا جەتكىزىلىپ, سۇرىپتالادى. سۇرىپتاۋ ادام كۇشىمەن جۇزەگە اسادى. وڭدەۋگە كەلمەيتىن قالدىقتار قوقىس پوليگونىنا كومىلەدى. زاۋىت العاشىندا كۇنىنە 400 توننا قالدىق قابىلدايتىن. كەيىن قالدىق كولەمى
2 ەسە ارتقان. ەندى تاۋلىگىنە 1000 توننا اينالاسىندا قالدىق جەتكىزىلىپ جاتىر. زاۋىت ارى كەتسە كۇنىنە 600 توننا قالدىقتى عانا وڭدەۋگە قاۋقارلى.
«زاۋىتتىڭ بۇكىل جابدىعى ەسكىرگەندىكتەن, ارتىق قالدىقتى قابىلداي الماي جاتىر. مەملەكەتتەن اقشا المايتىندىقتان دا زاۋىتتىڭ قارجىلىق جاعدايى دا ونشا ەمەس. سول سەبەپتى استانا قالاسى اكىمدىگى باسقا زاۋىتتاردى ىزدەستىرىپ جاتىر. مىسالى, قىتايدىڭ قوقىس جاعۋ جانە ودان ەلەكتر قۋاتىن الاتىن زاۋىتىن تارتىپ جاتىرمىز» دەيدى نۇرالى ەلىباەۆ.
اstana Recycling Plant زاۋىتىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىن ءبىلۋ ءۇشىن زاۋىت ديرەكتورى بارشاگۇل ساعىمبەكوۆاعا حابارلاسىپ ەك, جاۋاپ الا المادىق. زاۋىت ديرەكتورى بۇعان دەيىنگى باق-قا بەرگەن سۇحباتىندا قالا تۇرعىندارىنىڭ 30 پايىزى تۇرمىستىق قالدىق ءۇشىن ادام باسىنا تولەيتىن 390 تەڭگەنى تولەمەيتىنىن, تاريفتەن جينالعان اقشا سالىق پەن جۇمىسشىلار جالاقىسىنان ارتىلمايتىنىن ايتقان. اتالعان زاۋىتتىڭ قازىرگى جاي-كۇيى «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ تۇجىرىمداماسىندا كوزدەلگەن 2030 جىلعا قاراي قالدىقتاردى وڭدەۋ دەڭگەيىن 30%-عا جەتكىزۋ تاپسىرماسىنىڭ ورىندالماي قالۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.
ۋتيلالىمعا قارسىلىقتىڭ زيانى ءتيدى
2013 جىلى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانعان «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ تۇجىرىمداماسىنا سايكەس 2030 جىلعا قاراي قالدىقتاردى وڭدەۋ دەڭگەيىن 30%-عا جەتكىزۋ مەجەلەنگەن. ءسويتىپ وندىرۋشىلەردىڭ كەڭەيتىلگەن مىندەتتەمەسى (وكم) – ۋتيلالىم جۇيەسىن ەنگىزۋ قولعا الىندى. ول 2016 جىلى زاڭدىق كۇشىنە ەندى.
«ءبىز كۇندەلىكتى ىشەتىن سۋسىندار مەن ىشىمدىكتەردى شىعاراتىن كومپانيالار سول ءونىمىنىڭ قاپتاماسى ءۇشىن وكىم وپەراتورىنا ۋتيلالىم تولەيدى. وپەراتور ۋتيلالىمنان جينالعان اقشانى قاپتاما قالدىقتارىن جينايتىن جانە وڭدەيتىن كومپانياعا كونكۋرس وتكىزۋ ارقىلى ۇلەستىرەدى. بۇل جۇيە ەنگىزىلگەنگە دەيىن بىزدە قاپتاما قالدىقتارىن جيناۋ, وڭدەۋ دەڭگەيى 6,2% بولاتىن. 2021 جىلى 21%-عا جەتتى. «قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن سالالىق مينيسترلىكتە ۋتيلالىم ەسەبىنەن قالدىق جيناۋشىلارعا اقشا بەرۋ توقتاپ قالدى. سالدارىنان قالدىق جيناۋمەن اينالىساتىن 100-گە جۋىق كىشىگىرىم مەكەمە جۇمىسىن توقتاتتى» دەيدى تاجىريبەشىل ەكولوگتار قاۋىمداستىعىنىڭ جەتەكشىسى لاۋرا مالىكوۆا.
ەستە بولسا, پرەزيدەنت پەتروپاۆلداعى شىلاپشىن شىعاراتىن زاۋىتقا بارعان-دى. «رادۋگا» دەپ اتالاتىن بۇل زاۋىتتىڭ بىرنەشە تسەحى بار. سونىڭ ءبىرى قالدىقتاردان شىلاپشىن جاساپ شىعاراتىن تسەحتىڭ دا جۇمىسى توقتاپ قالعان. ۋتيلالىم ەسەبىنەن وسكەمەندە قازاقستانداعى ءبىرىنشى سۇرىپتاۋ جەلىسى ىسكە قوسىلىپ, كەيىن اكىمدىك بالانسىنا بەرىلگەن. اقتوبەدە دە قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ جەلىسى ساتىپ الىنعانىمەن, ىسكە قوسىلعان جوق, ءالى كۇنگە قويمادا جاتىر. ويتكەنى قازىرگى تاڭدا قالدىق جينايتىن, قالدىق اكەلەتىن ەشكىم جوق.
«قالدىق وڭدەۋشى قالدىق جيناۋشى بولماسا جۇمىس ىستەي المايدى. وسىنىڭ ءبارى ەشقانداي ءتاريفتى كوتەرمەي, حالىق قالتاسىنا جۇك سالماي ىستەلگەن شارۋالار ەدى» دەيدى ەكولوگ.
مايگۇل سۇلتان
