جاقىندا قر پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ساۋالىنا بەرگەن جاۋابىندا ەل زاڭناماسىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەردى ازاماتتىققا قابىلداۋدان باس تارتۋدى كوزدەيتىن تۇزەتۋ ازىرلەنىپ جاتقانىن ايتىپ ەدى, الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى «بۇل زاڭ شەتەلدەن كەلەتىن قانداستار كوشىنە توسقاۋىل بولماي ما؟» دەگەن كۇدىكتىڭ شوعىن قىزىل تىلىمەن كوسەپ-كوسەپ جىبەردى.
شىنىن ايتايىق, باستاپقىدا ءبىز دە بۇل ماسەلەگە ۇركە قارادىق. ويتكەنى بۇل زاڭ قازاق ءتىلىن بىلۋگە جانە قازاق تىلىنە دەگەن قاجەتتىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعانداي كورىنگەنىمەن, شەتەلدەن كەلەتىن قانداستارىمىزعا توسقاۋىل بولاتىن تۇسى دا جوق ەمەس ەدى. سەبەبى شەتەلدەگى قازاقتىڭ ءبارى قازاق ءتىلىن جوعالتقان جوق دەپ ايتا المايمىز. ۇلكەندەرى انا ءتىلىن ۇمىتپاعانىمەن, بالا-شاعاسى كۇن وتكەن سايىن انا تىلىنەن الىستاپ بارادى. ماسەلەن, قىتايداعى ەڭ سوڭعى قازاق ءتىلدى مەكتەپ 2018 جىلى جابىلدى, قىتايلاندىرۋ ساياساتى قاتتى ءجۇرىپ جاتقان بۇل ەلدە قازىر رەسمي دەرەك بويىنشا 1,5 ميلليوننان استام قانداسىمىز تۇرادى. 2017 جىلعا دەيىن تىلىنەن, دىنىنەن ايىرىلماي, سالتىن ساقتاپ كەلگەن بۇل ەلدە قازىر جاعداي مۇلدە باسقاشا. بالالاردىڭ ءتىلى بالاباقشاداعى كەزىنەن-اق قىتايشا شىعاتىن كۇيگە جەتتى. ەندى 5-10 جىلدا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن, سويلەي المايتىن 30 جاستان تومەنگى جاستاردىڭ سانى ەسەلەپ ارتاتىنى قازىردىڭ وزىندە ايقىندالىپ بولدى. ءدال سول سياقتى ەۋروپاداعى, سونداي-اق اقش, كانادا سياقتى ەلدەردەگى قازاق جاستارى دا قازاق ءتىلىن بىلمەيدى, باسقاسىن قويىپ, ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلى – تۇركيانىڭ وزىندە انا تىلىنەن كوز جازىپ قالعان قازاق جاستارى دا بارشىلىق. ال تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان اۋعانستان قازاقتارىنىڭ دەنى قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. سوعىستان ابدەن سىلىكپەسى شىققان ولار قازىر نە قازاق ەكەنىن دالەلدەي الماعاندىعى, نە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندىگى سەبەپتى قازاقستانعا جەتە الماي وتىر. مىنە, وسى تۇرعىدان العاندا, جۇرتتىڭ ۇكىمەت باسشىسىنىڭ سوزىنە ۇركە قارايتىن ءجونى بار. بىراق بۇل كۇدىكتى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءوزى سەيىلتتى. 10 قاراشا كۇنى سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىنان كەيىن وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا تىلشىلەر ۇكىمەت باسشىسىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەرگە قازاقستان ازاماتتىعىن بەرمەيتىن زاڭ قابىلداۋ مۇمكىندىگىنە قاتىستى سۇراق قويدى. ءتيىستى زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قارالىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن ءاليحان سمايىلوۆ كورشى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن دە العا تارتتى.
– ەتنيكالىق قازاقتارعا جانە كامەلەتكە تولماعاندارعا, سونداي-اق حالىقارالىق شارتتارعا سايكەس, جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ازاماتتىق الاتىن ادامدارعا اتالعان تالاپتار قولدانىلمايدى. وسى ورايدا قازاقستاندا جاقىن تۋىستارى تۇرسا نەمەسە جۇبايى قازاقستان ازاماتى بولسا, سونداي-اق ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن ادام بولسا, وندا ءتيىستى شەشىممەن جەڭىلدەتىلگەن تۇردە ازاماتتىق الا الادى, – دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.
دەمەك, ەتنيكالىق قازاقتارعا ەمتيحان تاپسىرۋ تالابى قويىلمايدى. سوندىقتان اتالعان زاڭ قانداستار كوشىنە كەدەرگى بولا ما دەپ الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق. بىراق ءبىزدى قازاق ءتىلىن بىلەتىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنە ازاماتتىق بەرە بەرۋدىڭ, سونداي-اق, «جۇبايى قازاقستان ازاماتى بولسا», قر ازاماتتىعىن الا الادى دەپ مۇمكىندىك جاساۋ ونسىز دا شەتەل ازاماتتارىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتىپ جاتقان قىزدارىمىزدىڭ سانىن كوبەيتپەي مە دەگەن وي مازالايدى. كەرەك دەسەڭىز, قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەتىن باسقا ۇلت وكىلدەرى قازاقستان ازاماتىنا ۋاقىتشا ۇيلەنىپ نەمەسە اقشا بەرىپ, جالعان نەكەگە تۇرىپ, الاياقتىق تاسىلمەن ازاماتتىق الاتىنداردىڭ سانى كۇرت كوبەيۋى دە مۇمكىن عوي. جاقىندا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ تىركەۋ قىزمەتى جانە زاڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتى قىركۇيەك پەن قازان ايلارىنىڭ ارالىعىندا 500-گە جۋىق وتانداسىمىزدىڭ رەسەي ازاماتىمەن نەكە قيعانىن حابارلادى. بۇل كورسەتكىش نەگە اياق استىنان كۇرت كوتەرىلىپ كەتتى؟ شەتەل ازاماتتارى «جۇبايى قازاقستان ازاماتى بولسا» دەگەن ءتۇيىندى قاتتى پايدالانىپ جاتقان جوق پا؟!
ەكىنشى ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلە, قازاقستان بيلىگى كوشى-قون ساياساتىن جەتىلدىرۋمەن قاتار, شەتەلدەگى دياسپورالارعا قاراتىلعان جۇيەلى زاڭ جاساۋ كەرەك. اتاجۇرتقا كوشىپ كەلمەگەن, شەتەلدە تۇرىپ جاتقان قازاقتارعا قازاقستان قالاي كومەكتەسەدى, ولاردىڭ ءتىلىن جوعالتپاي, داستۇرىنەن ايىرىلماۋى ءۇشىن قازاقستان نە ىستەۋى كەرەك دەگەن ماسەلە سول دياسپورا ساياساتىندا انىق كورىنىس تابۋى ءتيىس. ءويتكەنى شەتەلدەگى قازاقتار قازاقستاننىڭ باياندى دامۋى ءۇشىن ستراتەگيالىق مانگە يە ماڭىزدى كۇش ەكەنىن, دياسپورا حالىقارالىق ديپلوماتيادا «جۇمساق كۇش» ەسەپتەلەتىنىن ۇمىتپاعان ابزال. قازىر قازاقتىڭ ۇشتەن ءبىرى, ياعني 6 ميلليون قازاق ءالى شەتەلدە ءجۇر. ءبىز بۇل قازاقتىڭ بىردە-بىرەۋىن جوعالتىپ الماۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ قازاقستان دەگەن ەل باردا فرانتسۋزعا, قىتايعا, ورىسقا ءسىڭىپ كەتۋىنە قاراپ وتىرىپ جول بەرسەك, ول – ۇلتقا جاسالعان قيانات. دەمەك, بۇگىنگى تاڭدا قازاق دياسپوراسى ءالسىز جاعدايدا. ونى كۇشەيتە الماي وتىرعان – قازاقستاننىڭ ءوزى. بۇل دا ويلاناتىن ماسەلە.
