جەكسەنبى كۇنى ەلوردالىقتار ەكىنتىدە ەكەۋ-ۇشەۋ بولىپ, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنىڭ ەسىگىن بەتكە الدى. ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ جاڭا دۇنيەسى قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «دالانىڭ كۇيشى ديناسى» دراماسىن تاماشالاماق.
…ساحنانىڭ تورىندە كيمەشەگى قارقاراداي دينا نۇرپەيىسوۆانىڭ كۇي تارتىپ وتىرعان قوڭىرشا كەلبەتى كورىندى. تارامىس ساۋساقتارى ساعاعىندا, بىلەزىك تۇسىنان بىرەسە تومەن, بىرەسە جوعارى بيلەگەن بۋىنسىز قولى شاناعىندا, دومبىرانىڭ قوس ىشەگىن ءىلىپ, شالىپ, ىشى-باۋىرىڭدى بەبەۋلەتىپ بارادى. سىلتىدەي تۇنعان حالىق بەينەفيلمنىڭ كۇيشى تۇسكەن كادرى تارقاتىلىپ بىتكەن كەزدە ءدۇر-ر ەتكەن كەپتەردەي دۋىلداتا قول سوقتى. ىلە, ساحناعا احمەت جۇبانوۆ (جانقالدىبەك تولەنباەۆ) پەن دينا شەشەمىز (گۇلبارشىن قىلىشباي) شىقتى.
– قۇرمەتتى جولداستار, بۇگىن بىزدىڭ ورتامىزدا زامانىمىزدىڭ زاڭعارى, دالامىزدىڭ دارا كۇيشىسى دينا نۇرپەيىسوۆا!-دەدى ساڭقىلداي سويلەپ. اكادەميك كۇيشىگە حالىق ونەرپازدارىنان قۇرالعان شاعىن توپتىڭ ونەرىن كورسەتىپ, كۇيدى ناسيحاتتاۋعا دەن قويعانىن ايتتى.
بۇدان ءارى احمەت پەن دينانىڭ ديالوگى ونەر تۋراسىندا, ونەردىڭ قۇدىرەتىن تانىعان ءتامام ەل جايىندا, كۇي مەن كۇي اتاسى – قۇرمانعازى تۋرالى ءوربي كەلە, «بۇلبۇل» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالدى.
ودان ءارى ءارتىستىڭ ويىنى سويلەدى… سارعايعان سارتاپ ۋاقىتتىڭ بەلگىسىندەي, سارعىش رەڭدى ساحنادا قۇلىنداي ويناعان, تۇلىمى بۇرىمعا تاتىمايتىن ءبۇلدىرشىن دينا (اينۇر جەتپىسباەۆا) شىقتى. ول دالانىڭ داۋسىن, ءتىپتى زاڭعار اسپانداعى جۇلدىزدىڭ ءۇنىن ەستيدى. دينانىڭ اناسى (مايرا ومار) قىزىنىڭ كوڭىل تولقىنىن تانىپ, قولدايدى. ال, جەڭگەسى (باقىت جۇماعۇلوۆا) قىز بالانىڭ جاي-كۇيىن تۇسىنۋگە شورقاق. كورشى اۋىلعا قۇرمانعازىنىڭ كەلگەنىن ەستىگەن قولقالاپ, ءوزىن ەرتىپ بارۋعا اقىرى اناسىن كوندىردى. باردى.
كۇيشىنىڭ ءوزىن كوردى, ءجۇزىن كوردى. حالىق بايعالي قارتتىڭ (جانىبەك مۇساەۆ) اۋىلىنا كەلگەن قۇرمانعازىعا قۇرمەتىن تانىتىپ, وزىنە دە, ونەرىنە دە ءتانتى. كەۋ-كەۋلەپ, اڭگىمە ايتقىزدى. زورلىقپەن تۇرمەگە ءتۇسىپ شىققان كۇيشى سارىارقانىڭ سالقارىن دومبىراسىنىڭ ساعاعىنا ءىلىپ, شارتارابىن شاناعىنا سالىپ قايتىپتى. كوپشىلىك سول كۇيدى تارتۋىن وتىندى. قۇرمانعازىنىڭ قولىنا دومبىراسىن العانىن كوزى كورگەن كورەرمەن دە قۇلاعىن تىگىپ, ەرەكشە زەيىن قويدى. ىلە, ساحناداعىسى بار, زالداعىسى بار, ءبارى بەبەۋ قاققان بىر دومبىرانى ەمەس, بەز-بەز ەتكەن بىرنەشە اسپاپتىڭ بۇگىنگى ءۇنىن ەستىدى. اپىر-اۋ, دينا ىزدەپ كەلگەندە قۇرمانعازى كۇيدى ءوزى تارتپاپ پا ەدى؟..
رەجيسسەر نۇرلان جۇمانيازوۆ جاڭا تۋىندىنىڭ مازمۇنىن بايىتۋعا تالاپتانعان. قازاق كۇيىنىڭ قۇدىرەتى ءھام كۇي اناسى تۋرالى قويىلعان سپەكتاكلدە بەل-بەلەستى ءداۋىردىڭ قۇبىلىسى كورىنىس بەرەدى. دينا قۇرمانعازىنىڭ «تورەمۇراتىن» تارتپاق بولعاندا الىمبەك (امانجول مولداحمەتوۆ) دەگەن بىرەۋ جانى كۇيىپ كەتىپ «نەگە؟! نەگە دينا؟ مەنىڭ دە بالام تارتادى» دەپ باج-باج ەتە قالدى. قاي زاماننىڭ دا شالعايىنا جارماسقان ىشتارلىقتىڭ كەسىرىنەن پەسانىڭ جەلىسىنە ەنىپ, ەلتىپ وتىرعان قاۋىم كۇيدىڭ سارىنىن جوعالتىپ الا جازدادى. «ابىروي بولعاندا», كۇيشى بالا (داۋرەن ىسمايل) جاڭا شىققان كۇيدى ءالى ۇيرەنبەپتى. وسى كەزدە ساحنادا سول ۋاقىتقا دەيىن قۇرمانعازىدان باتا الۋعا كەلگەن بالا دينانىڭ ورنىنا, كۇيشى دينا بولىپ شىققان اياگوز ەلەۋسىنوۆا «تورەمۇراتتى» توكپەلەپ توگىپ بەردى.
وسىلايشا, «كۇي اتاسى» مەن «كۇي اناسىنىڭ» ءبىرتۋار تالانت ەكەنىنىڭ دالەلىندەي, قۇرمانعازىنى قاۋىم بولىپ, ءبىر دانانى ءۇش دارىن بىرىگىپ الىپ شىقتى.
ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق اكادەميالىق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ رەپەرتۋارى جاڭا ءبىر مۋزىكالىق درامامەن تولىقتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, كومپوزيتور سەرىك ەركىمبەكوۆ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, حورمەيستەر امانتاي جۇماشەۆ پەن مۋزىكامەن كوركەمدەگەن مارال مىرزاقۇلوۆا تەاتردىڭ مارتەبەسىنە لايىقتى ەڭبەك ەتكەن.
شىعىس جۇرتىندا, مۇسىلمان الەمىندە تاڭ الدىنداعى تۋىسى بولەك شولپانداي ءبىر جۇرت بار. ول – قازاق حالقى. «قىزدىڭ جولى جىڭىشكە» بولعانىمەن, ەرىك- جىگەرىن بايلاماعان. دينانىڭ قۇرمانعازىنى ىزدەپ كەلىپ, وعان 9 جاسىنان 19 جاسىنا دەيىن شاكىرت بولىپ ىلەسىپ ءجۇرۋىنىڭ ءوزى ايرىقشا قۇبىلىس. ابىز دالادان تۇيگەنى بار, ارداقتى ۇستازىنان بىلگەنى بار, دينانىڭ جۇرەگىنە تۇنعان كۇي قۇدىرەتى شاناق پەن ساعاقتان سارقىراما كۇي بولىپ اقتارىلادى. سپەكتاكلدىڭ سوڭىندا شىعىپ سويلەگەن اۆتور فاريزا اپامىز ايتقانداي, «ارنايى مۋزىكالىق ءبىلىم الماعان, نوتا بىلمەگەن دالانىڭ وسىنداي دارىنى بۇرىنعى-سوڭعى ايەل زاتىندا بارى-جوعىن ەستىگەن دە, ەمەسپىن, بىلگەن دە ەمەسپىز». ول ۇشىن ەرىك پەن جىگەردەن بولەك, اسقان زەيىن, باي زەردە كەرەك. وسىناۋ قاسيەت كوكىرەككە تۇنعان كۇيدى جۇمىرلاپ, جۇپتاپ قوس ىشەككە الىپ شىعار. راس, قىز جانى سىرشىل, قىز مىنەزى سىنىق بولۋى كەرەك شىعار.
راس, دينا قىزدى قۇرمانعازىنى ىزدەپ بارىپ, باتا الار كۇنگى كوڭىل تولقىنىسى مەن تورداعى بۇلبۇلدىڭ حالى ەرەكشە تولقىتقان شىعار. بىراق, قازاق قىزى كوپ الدىندا جۇرەگىنىڭ ءدىرىلىن سىقسىڭداپ جىلاپ بىلدىرمەسە كەرەك-ءتى… باسقا-باسقا, دينا ولاي ەتسە, كوڭىلى لىقسىتقان كوز جاسىمەن بىرگە الپىس ەكى تامىرىن كەرنەگەن كۇي دومبىرانىڭ شاناعى مەن ىشەگىنە جەتپەي سول ارادا «سۋىپ قالماي» ما!؟. دەگەنمەن, فاريزا اقىن ايتپاقشى, «كوش جۇرە تۇزەلەدى, بۇعان دەيىن دينا تۋرالى, دالانىڭ اكادەميالىق تۋىندىسى كۇيدىڭ قۇدىرەتى تۋرالى مۇنداي ساحنالىق تۋماعان. سوندىقتان, قاز-قاز قادامنىڭ قارىشتى بولارىنا سەنەمىز. ويتكەنى, مۇنى قولعا الىپ وتىرعان – اكادەميالىق دەڭگەيلى تەاتردىڭ اكتەرلەرى.
ەڭ باستىسى, تۋعانىنا 150 جىل تولعان دالانىڭ دانا كۇيشىسى دينانىڭ, كەشەگى قىزىل كەڭەستىڭ ىقپالىنا ەلىكپەگەن دينانىڭ تويىنا تولىمدى تارتۋ بولدى. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, حالىق ونەرپازدارىنىڭ 1937 جىلى وتكەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنا قاتىسىپ 75 جاسىندا حالىق اسپاپتارىن تارتاتىن ونەرپازداردىڭ ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق بىرىنشى بايقاۋىندا, ودان كەيىن 1944 جىلى 83 جاسىندا ورتا ازيانىڭ بەس رەسپۋبليكاسىنان ونەرپازدار قاتىسقان تاشكەنتتەگى ونكۇندىكتە جۇلدەگەر بولعان دينانىڭ ارۋاعىن اۋناتقان اۆتورلار مەن اكتەرلەردىڭ جەڭىسى مەن ەڭبەگى.
2010 جىلدىڭ 24 اقپانىندا پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعىنىڭ كونتسەرت زالىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى, «قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني دامۋ قورى» اكتسيونەرلىك قوعامى جانە «ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 كۇيى» دومبىرا كۇيلەرى انتولوگياسىنىڭ تانىستىرىلىمى ۇستىندە ايگۇل ۇلكەنباەۆانىڭ ورىنداۋىنداعى دينانىڭ «بۇلبۇلى» وسى سپەكتاكلدە سايرادى.
راۋشان تولەنقىزى
