بيىلعى جاز ورتاسىندا استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اندەرى شىرقالعان «ءانىم سەن ەدىڭ» كونتسەرتى وتكەن ەدى. وعان بەلگىلى انشىلەرمەن قاتار كومپوزيتوردىڭ ۇلى مۇحتار دا قاتىسىپ, اكەسىنىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى كوڭىلىنە تۇيگەندەرىن اقتارىپ سالدى. الايدا, كەيبىر ويلارى قيسىنسىزدىعىمەن ءبىزدى تاڭعالدىردى. ءشامشى ءوز اندەرىنە بيىك تالعاممەن قاراپ, ءسوز بەن ساز ۇيلەسىمدىلىگىن نازارىندا ۇستادى. سول ماقساتپەن ءان ماتىندەرىن كىمگە بولسا سوعان جازدىرماي, مىقتى اقىندارمەن جۇمىس ىستەدى. جانە قاي انگە قاي اقىن ءسوز جازۋ كەرەكتىگىن قاپىسىز تانىپ وتىردى. ءسويتىپ, حالقى, ۇلكەن-كىشىسىنە قاراماي ءسۇيىپ تىڭدايتىن ومىرشەڭ تۋىندىلاردى دۇنيەگە اكەلدى.
ءشامشى «پياردى» ويلادى ما؟
ال, ونىڭ بالاسى مۇحتار مۇلدە جاڭا كوزقاراس ۇسىنادى. «اكەم اقىنداردى شىعارماشىلىعىنا تارتقاندا تۋدىرعان مۋزىكاسىن ناسيحاتتاسىن دەگەن ماقساتتى كوزدەدى. سەبەبى, مۋزىكانتتاردىڭ اراسىندا دا باسەكە بار. ماسەلەن, مۋزىكانت پارتيادا بولماسا, جارتى كۇن پارتيالىق جينالىستاردا وتىرماسا, ونىڭ ادىمى اشىلماي قالاتىن. اكەم راديودا مۋزىكالىق رەداكتور بولىپ جۇمىس ىستەدى. سوندىقتان, ونى حالىققا, نەگىزىنەن, راديو تانىتتى. پىسىقتار نەمەسە تەلەارنادا تامىر-تانىستارى بار ادامدار عانا وعان شىعۋعا مۇمكىندىك الاتىن. مەن اكەمە: «اكە, تەلەارنا كوبەلەكتەر مەن نەشە ءتۇرلى قوڭىزدارعا دەيىن تۇسىرە باستادى. سەنى قۇرىعاندا سۋرەتكە تۇسىرمەيدى مە؟» دەپ ايتاتىنمىن. ال, اكەم اقىندارعا سۇيەنىپ, ولار مەنى جۇرگەن جەرلەرىندە ناسيحاتتايدى دەپ سەندى». بۇل – مۇحتار قالداياقوۆتىڭ ءوز ءسوزى. وسىعان قاراپ, «ءشامشى پياردى ويلادى ما؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
بىزدىڭشە, كەرىسىنشە – اقىندار ءشامشىنى ەمەس, ءشامشىنىڭ اندەرى ولارعا ءماتىن جازعان اقىنداردى ناسيحاتتادى, ءالى دە ناسيحاتتاپ كەلە جاتىر. مىسالى, وسى كۇندەرى ءشامشىنىڭ «شىنارىم», «كەل بۋرابايعا» اندەرىنە ءسوز جازعان ەركەش يبراھيم مەن شامشىمەن بىرلەستىكتە «دۇنگەن قىز», «تەرىسكەي», «ساعىنىشىم مەنىڭ», «وتىرارداعى توي», ت.ب. وسىنداي تاماشا تۋىندىلاردى تۋىنداتقان سابىرحان اسانوۆتىڭ ەسىمدەرى ۇمىتىلا باستادى. ولار, ءسوزسىز – كۇشتى اقىندار. الايدا, كەيىنگى ۇرپاق بۇلاردىڭ ەسىمدەرىن بىلە بەرمەيدى. اعا بۋىن دا ءشامشىنىڭ اندەرى ايتىلعاندا عانا ەسكە الاتىن شىعار. قاي انىنە قاي اقىن ءسوز جازعانىن بىلەتىندەر, ارينە. بىراق, قازىر كومپوزيتوردى ءبىلىپ, ءماتىن جازعان اقىندى بىلمەيتىن جاعدايعا جەتتىك. اسىرەسە, جاستار جاعىنان بۇل ولقىلىق سەزىلىپ تۇرادى. بۇگىنگى جاستار كەشەگى اقىندارعا ەمەس, قازىرگى اقىندارعا تابىنادى. ولارعا «تەرىسكەي, اينالايىن كەلبەتىڭنەن, سەن بىزگە اق بەسىكسىڭ تەربەتىلگەن» دەپ جازعان سابىرحان اسانوۆتان گورى «كەرميىق, كەربەز دالا تەربەتىلگەن, اينالايىن كەلبەتىڭنەن» دەگەن سوزدەردى انگە ارقاۋ قىلعان قالقامان سارين جاقىن.
قايدا بارساڭ – قالقامان
كورشىلەس رەسەي جۇرتىندا انگە ءماتىن جازاتىن اقىنداردىڭ «پوەت-پەسەننيك» دەگەن انىقتاماسى بار. ءبىز «ايتىس اقىنى», «جازبا اقىن» دەپ ءبولىپ جاتامىز. انگە وسىلاردىڭ ەكەۋى دە ءماتىن جازا بەرەدى. قالقاماننىڭ اقىندىعى دا اۋەل باستا «مۋزارت» سىندى ايگىلى توپ شىرقايتىن اندەرگە ءسوز جازۋمەن تانىلدى. كەيىننەن جازبا اقىن ەكەنىن كورسەتىپ, بىرنەشە كىتاپتى, ولەڭدەرىنە جازىلعان اندەر مەن جىرلارىن توپتاستىرىپ, اۋديوجيناقتى شىعاردى. استانادا شىعارماشىلىق كەشىن دە وتكىزىپ تاستادى. اقىن جاراسقان ءابدىراشۇلىنىڭ اعاسى عافۋ قايىربەكوۆ تۋرالى مىناداي ءازىل شىعارعانى بار:
تەلەديداردى اشىپ قالساڭ – عافەكەڭ,
راديونى باسىپ قالساڭ – عافەكەڭ!
جۋرنالداردى پاراقتاساڭ – عافەكەڭ,
گازەتتەردى قاراپ قالساڭ – عافەكەڭ!
دۋناي بويلاپ ارالاساڭ – عافەكەڭ,
دۋمان-تويعا بارا قالساڭ – عافەكەڭ!
«مىنا بىرەۋ وڭاشالاۋ كافە ەكەن»
دەپ كىرىپ ەم…
مۇندا دا وتىر عافەكەڭ!..
قالقامان سارينگە دە قاتىستى قازىر وسىنى ايتۋعا بولادى…
جاقسى ءاننىڭ كۇشى
قازىر ماقتالىپ تا, سىنالىپ تا جۇرگەن ءانشى قايرات نۇرتاس ورىندايتىن «اۋىرمايدى جۇرەك» ءانىنىڭ ءماتىنىن ۇلكەندى-كىشىلى ايتىستارعا قاتىسقان ولجاس وتار دەگەن زامانداسىمىز جازىپتى. الايدا, شىنى كەرەك, حالىق ونىڭ اتىن ايتىستاردان ەمەس, الگى ءان شىققاننان كەيىن عانا بىلە باستادى. سونىڭ وزىنە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا شىققان سۇحباتتارى سەپ بولدى. بۇل جاعداي جاقسى انگە ءسوز جازعان اقىننىڭ اتى ادەبيەتتەن بۇرىن ءان ونەرى ارقىلى تانىلا الاتىنىن دالەلدەي تۇسەدى.
ءشامشى قالداياقوۆپەن شىعارماشىلىق بىرلەستىكتە بولعان ءبىر اقىنعا ەرەكشە توقتالعاندى ءجون كوردىك. ول – «قايىقتا», «قايداسىڭ» اتتى ءانى ماتىندەرىنىڭ اۆتورى نۇرسۇلتان الىمقۇلوۆ. بۇل اقىن شامشىمەن عانا ەمەس, ءابىلاحات ەسپاەۆ, نۇرعيسا تىلەنديەۆ, اسەت بەيسەۋوۆ سىندى ۇلتىمىزدىڭ كورنەكتى كومپوزيتورىلارمەن بىرىگىپ ءان جازعان. وعان اكادەميك-جازۋشى زەينوللا قابدولوۆ «ءان ءسوزىنىڭ كلاسسيگى» دەگەن باعا بەرگەن. «پوەت-پەسەننيك» دەگەن انىقتاما وسى كىسىگە كەلەتىن سياقتى. سەبەبى, اقىننىڭ جىر جيناقتارىن ىزدەپ تابۋ قيىن وسى كۇندەرى. ال, انگە جازعان ماتىندەرى ەل اۋزىندا. «ۋيكيپەديا» مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ سايتىندا نۇرسۇلتان الىمقۇلوۆ تۋرالى ماردىمسىز اقپارات بەرىلگەن. سونداعى جازىلعانعا سەنسەك, ونىڭ كىتاپتارىنىڭ شىقپاعانىنا دا تۋرا وتىز جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ماسەلەن, 1982 جىلى «باسپالداقتار» كىتابى شىقسا, 1984 جىلى «تاڭ سامالى» اتتى ءان ولەڭدەرى جارىق كورگەن. وسىدان كەيىن بىردە-ءبىر جيناعى وقىرمان قولىنا تيمەگەن.
«اقىن بولۋ مىندەت ەمەس…»
ءيا, حح عاسىر اقىندارى وزدەرىن ولەرمەندىكپەن ناسيحاتتاماعان سياقتى. بۇعان كەرىسىنشە, ءححى عاسىر – ناعىز جارنامانىڭ زامانى بولىپ وتىر. بۇگىنگى ونەرپازداردىڭ الدىنا قويعان ماقساتى دا – قاي جەردەن بولسىن كورىنىپ قالۋ. اسىرەسە, قاپتاپ اشىلعان الەۋمەتتىك جەلىلەر بۇعان ۇلكەن مۇمكىندىك بەردى. ەشكىمگە جالىنباي-اق, «فەيسبۋك», «ۆكونتاكتە», «موي مير» سىندى جەلىلەرگە تىركەل دە, ءوزىڭدى جارنامالاي بەر.
داۋىس جيناۋ دەگەن ءۇردىس تە پايدا بولدى. بۇل, نەگىزىنەن, بەلگىلى ءبىر نومىرگە «sms» جىبەرۋ نەمەسە عالامتور ارقىلى ىسكە اسۋدا. جاقىندا وزىمىزگە «شابىت» حالىقارالىق شىعارماشىل جاستار فەستيۆالىنىڭ «ەڭ ۇزدىك ادەبي تۋىندى» نوميناتسياسىنا قاتىسىپ جاتقان ءبىر اقىن باۋىرىمىز شىقتى. «ادەبيەت» پورتالىندا بايقاۋعا قاتىسۋشى اقىندارعا داۋىس بەرۋ ناۋقانى جۇرگىزىلۋدە. «كىم مىقتى؟» ەكەنىن جيناعان داۋىس سانى ارقىلى انىقتايدى ەكەن. سودان اقىن ءىنىمىز: «ماعان داۋىس بەرىڭىزشى» دەپ ءوتىندى. بايقاۋدا جەڭۋ- جەڭبەۋ تالانتتىڭ ولشەمى بولمايتىنىن, ءار ونەرپاز ونەردەگى ءوزىن ەمەس, وزىندەگى ونەردى باعالاۋ كەرەكتىگىن, ءارى – بەرىدەن سوڭ «اقىن بولۋ مىندەت ەمەس, ازامات بولۋ مىندەتىڭ» دەگەن نەكراسوۆتىڭ ولەڭ سوزدەرىن دە ەسكە الىپ, شىن دارىنعا مۇندايدىڭ جاراسپايتىنىن تۇسىندىردىك. ءىنىمىز تۇسىنگەندەي بولدى…
اتى بار «كوكەكتەر»
عالامتوردان تەلەارنالارعا كەلەيىك. ونداعى نەشە ءتۇرلى توك-شوۋلاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى وزدەرىنىڭ اتىن شاقىراتىن كوكەكتەرگە اينالىپ بارادى. ماسەلەن, «حابار» ارناسىنداعى «بەنەفيس شوۋ» باعدارلاماسىندا ءانشى, پروديۋسەر قىدىرالى بولمانوۆ «قى-دىر-ءالى» دەپ اندەتىپ شىعىپ ءجۇر. «با-يان ە-سەن-تا-ەۆا», «تۇرسىنبەك, تۇرسىنبەك, قاباتوۆ تۇرسىنبەك» دەگەندەرى دە ەسىمىزدە.
راس, وسىعان ۇقساس ءۇردىس ۇلتىمىزدا باياعىدان بار:
بالاسى قوشقاربايدىڭ شاشۋبايمىن,
بولسام دا مالعا كەدەي, تىلگە بايمىن…
نەمەسە: اتاندىم عازيز اقىن بالا جاستان,
اقىن جوق قاراوتكەلدە مەنەن اسقان…
ءتاڭىرى بەرگەن مولداباي,
مالعا جارلى بولسا دا,
ايتار سوزگە, تىلگە باي…
ودان ءارى جىراۋلىق زامانعا ويىسساق:
الاڭ دا الاڭ, الاڭ جۇرت,
اقالا وردام قونعان جۇرت,
اتامىز ءبىزدىڭ بۇ ءسۇيىنىش
كۇيەۋ بولىپ بارعان جۇرت,
انامىز ءبىزدىڭ بوزتۋعان
كەلىن بولىپ تۇسكەن جۇرت,
قارعاداي مىناۋ قازتۋعان
باتىر تۋعان جۇرت…
حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىسى كەرەك بولسا:
مەن الدارمىن, الدارمىن,
ساقالىم بولسا تالدارمىن…
وسى مىسالداردان كورىنىپ تۇرعانداي, ونەرلى بابالارىمىز وزدەرىن قۇر تانىستىرمايدى, تۇرمىستارى, بويىنداعى ونەرلەرى جايىندا دا ايتا كەتەدى. ولەڭدەرىنىڭ ءمان-مازمۇنى دا سونىسىمەن اشىلىپ تۇر. ال, قازىرگى قىدىرالى, بايان, تۇرسىنبەك سىندى ونەرپازدار ءوز اتتارىن شاقىرعاننان باسقا نە ۇتىپ وتىر؟..
ءسوزىمىزدى تۇيىندەي ايتارىمىز: «التىن كەزدىك قاپ تۇبىندە جاتپايدى» دەگەن ءسوزدى شىعارعان حالىق شىن ونەرپازدى ءوزى تانىپ الادى. دارىنسىز بولساڭ دا, ءوزىن اندا-مىندا جارنامالاپ, بۇگىن تانىمالدىققا جەتەرسىڭ. ال, جازعان شىعارماڭ, ايتقان ءانىڭ تۇككە تۇرعىسىز بولسا, كوزىڭ كەتكەن سوڭ-اق ۇمىتىلارسىڭ…
امانعالي قالجانوۆ
