ەلىمىزدەگى جەدەل جاردەم ماماندارى بۇرىنعىداي ءاربىر شاقىرتۋعا جىلدام بارا بەرمەيدى. جاڭا ەرەجەگە سايكەس, دارىگەرلەر جاعدايى ناشار ناۋقاسقا ءبىرىنشى جەتۋى ءۇشىن وزگە شاقىرتۋلاردان باس تارتقان بولاتىن. وسى وزگەرىستەردى جۇرتشىلىق قالاي قابىلداۋدا؟
ۇكىمەتتەگى كەزەكتى جيىنداردىڭ بىرىندە مينيستر ەلجان ءبىرتانوۆ جاڭا ەرەجە قابىلدانعاننان كەيىن ەل تۇرعىندارىنىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا جەدەل جاردەم قىزمەتىن ازىراق شاقىرا باستاعانىن ءمالىم ەتتى. ءسوز اراسىندا ول «103» نومىرىنە حابارلاسىپ, كومەك سۇرايتىنداردىڭ سانى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ون ەسە كوپ بولاتىنىن ايتىپ ءوتتى. سونىڭ سالدارىنان قىسىلتاياڭ شاقتاردا مەديتسينالىق كولىكتەر بوساماي قالاتىن كورىنەدى. اتالعان ەرەجەگە سايكەس مەديتسينالىق قىزمەت بىلتىردان باستاپ ءتورت دەڭگەيگە بولىنگەن. وسى سانات بويىنشا مەديتسينالىق بريگادانىڭ جەتۋ ۋاقىتى دا بەلگىلەندى. وسىعان دەيىن باسىنان داۋ ارىلماعان سالانىڭ جۇمىسى قازىر بىرىزدىلىككە كەلە باستادى.
– ولاردىڭ باستاپقى ۇشەۋىنە ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىنا جانە ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلار كىرىپ وتىر. ال ءتورتىنشى ساناتقا تۇرعىندار اراسىندا ءجيى كەزدەسەتىن سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ دەندەۋى جاتادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە بىزدەگى جاعداي تۇراقتالا باستادى. مەديتسينالىق كولىكتەردىڭ دە جۇمىسى بىرتىندەپ قالپىنا كەلىپ جاتىر. بۇعان قوسا قوڭىراۋ شالۋشىلاردىڭ دا ازايعانىن بايقادىق. تۇرعىندار اۋىرعان ۋاقىتتا تەلەفون سوققاننان گورى اۋرۋحاناعا بارىپ, ەمدەلگەندى ءجون كورەدى. ەندىگى ماقسات – حالىقتى ەمدەۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك. بۇعان قوسا وسى وزگەرىستەر بويىنشا, ءتورتىنشى ساناتقا ەنگەن پاتسيەنتتەرگە قىزمەت كورسەتۋ مىندەتتەمەلەرى مەن ءتيىستى قاراجات اۋرۋحانالارعا بەرىلدى, – دەدى ەلجان ءبىرتانوۆ.
ايتپاقشى, «103» نومىرىنە حابارلاسقاننان كەيىن قىزمەتكەر ناۋقاستىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى سول ارادا دەرەۋ ءتيىستى ساناتقا توپتاستىرادى. سونىمەن قاتار بىلتىر جيىنداردىڭ بىرىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ءلاززات اقتاەۆا جاڭا ماماندىق اشىلىپ جاتقانىن حابارلاعان. جاڭا ماماندىق – جەدەل جاردەم كورسەتەتىن دارىگەرلەر. ولاردىڭ مىندەتى – ەمحانالاردا وتىرىپ, جەدەل جاردەممەن كەلىپ تۇسكەن ناۋقاستارعا شۇعىل كومەك كورسەتۋ.
ءتورت سانات – ءتورت ءتۇرلى ۋاقىت
دەنسۋالىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بەكىتكەن ەرەجەگە سايكەس, جەدەل جاردەم ماماندارى ءبىرىنشى ساناتتاعى ناۋقاستارعا جىلدام ارادا جەتىپ, العاشقى كومەك كورسەتىپ ۇلگەرۋى ءتيىس. بۇل ساناتقا ومىرىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان, ناقتىراق ايتقاندا, اقىل-ەسىن جوعالتقان, جۇرەك پەن تىنىس الۋى توقتاعان, كەۋدەنىڭ اۋىرۋى, اۋىر جاراقات العان, كوپ قان جوعالتقان, ەلەكتروجاراقات, دەنەنىڭ باسىم بولىگىن كۇيىك نەمەسە ۇسىك شالعان, قان قۇسقان, زياندى جاندىكتەر شاعىپ العان ناۋقاستار كىرەدى. «ابزال جاندار» مۇنداي قاۋىپتى جاعدايعا تاپ بولعان جاندارعا 10 مينۋتتىڭ ىشىندە جەتۋى ءتيىس.
ەكىنشى ساناتقا توپتاستىرىلعان شاقىرتۋعا 15 مينۋتتا جەتۋ «پارىز» سانالادى. جۇرەك قاعىسىنىڭ بۇزىلۋى, تىنىس الۋ جولدارى بۇزىلعان, قىزۋ كوتەرىلگەندە دەنەنىڭ ءبورتۋى, جۇكتى ايەلدەردىڭ باس اۋرۋى سەكىلدى كۇيگە تاپ بولعان جاندار كىرەدى. سول سياقتى, بۇل ساناتقا دەنە قىزۋى 38 گرادۋستان اسقان 3 جاسقا دەيىنگى بۇلدىرشىندەرگە جانە تەررورلىق ارەكەت بولعان ورىندارعا جىلدام جەتۋ كەرەكتىگى دە قاراستىرىلعان.
– العاشقى ساناتقا ەنگەن ادامنىڭ ومىرىنە تىكەلەي قاۋىپ ءتونىپ تۇرسا, ودان كەيىنگى دەڭگەيگە دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن ساتتەر كىرەدى. ەكىنشى ساناتتاعى ناۋقاستارعا دا شۇعىل كومەك قاجەت, – دەدى رەسپۋبليكالىق سانيتارلىق اۆياتسيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى نۇرجان وتارباەۆ.
ءۇشىنشى ساناتقا جاراقات العان, ءىش اۋرۋى, جوعارى تەمپەراتۋرا, اياعى اۋىر ايەلدىڭ اۋىرۋى, دەنەنىڭ بەلگىلى تۇسىنىڭ كۇيۋى نەمەسە ۇسىككە شالىنۋى سەكىلدى جايتتار كىرەدى. بۇل ساناتقا ەنگەن شاقىرتۋ الدىڭعى ەكەۋى سەكىلدى شۇعىل ەمەس. الايدا «اق حالاتتىلار» 30 مينۋت ارالىعىندا كومەك كورسەتىپ ۇلگەرۋى ءتيىس. بولماعان جاعدايدا سىرقاتى نەمەسە جاراقاتى اسقىنىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.
ال سوڭعى ساناتتاعى قوڭىراۋعا جەتۋ ءۇشىن 1 ساعات ۋاقىت بەرىلەدى. وعان ادامنىڭ ومىرىنە دە, دەنساۋلىعىنا دا قاۋىپ توندىرمەيتىن جاعدايلار كىرەدى. ياعني, دەنەنىڭ ازداپ قىزۋى, جەڭىل جاراقات, تاماقتان ۋلانۋ, جۇكتى ايەلدەردىڭ قۇسۋى (12 اپتاعا دەيىن), اس قورىتۋ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋى, كىشى دارەتپەن بىرگە قان شىعۋ, بوسانعان نەمەسە تۇسىك تاستاعاننان كەيىنگى اۋىرسىنۋ سەكىلدى جايتتار كىرەدى. سونىمەن قاتار, سوڭعى ساناتتاعى ناۋقاسقا مەكەنجايىنا قاراستى ەمحانا ماماندارى كومەك كورسەتەدى.
– مۇنىڭ سەبەبى, اۋىرعان سايىن جەدەل جاردەم ارقىلى ەمدەلسە, وزىنە قيىن. بۇل جاعدايدا ەمحانا دارىگەرلەرى ءوز ناۋقاستارى تۋرالى حاباردان بەيمالىم بولادى. بۇلاي جالعاسا بەرۋى – ورىنسىز. سول سياقتى مەديتسينالىق جاردەم قىزمەتىنىڭ تاپسىرماسى كوبەيىپ, جۇمىس كەستەسىنە كەرى اسەرى تيەدى, – دەدى رەسپۋبليكالىق سانيتارلىق اۆياتسيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.
ساناتقا ءبولۋدىڭ سىرى نەدە؟
ول ءسوز اراسىندا ناۋقاستاردى مۇنداي توپقا ءبولىنۋىنىڭ دە سەبەبىن ناقتىلاپ ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. – ماسەلەن, شاقىرتۋدىڭ بىرىندە ينفاركت العانى, ال ەكىنشىسىندە دەنەسىن ۇسىك نەمەسە كۇيىك شالعانى تۋرالى حابارلاما تۇسسە, جەدەل جاردەم ءبىرىنشى كىمگە كومەك كورسەتۋگە اسىعۋى ءتيىس؟ البەتتە, ينفاركت العان ادامعا ءبىرىنشى ۇمتىلادى, – دەدى نۇرجان وتارباەۆ.
دەمەك جەدەل جاردەم قىزمەتىندە جالعىز كولىك قالىپ, الايدا ەكى ءتۇرلى دەڭگەيدەگى قوڭىراۋ تۇسسە, ماماندار جاعدايى اۋىر پاتسيەنتكە ءبىرىنشى بارادى.
– وسىعان دەيىن بىزدە شاقىرتۋدىڭ 6 ساناتى بولاتىن. كەڭەس زامانىندا دا, تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى بەرتىن ۋاقىتتا دا وسى جۇيەمەن جۇمىس ىستەپ كەلدىك. قولايسىز جۇمىس كەستەسىنەن كەيىن مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ۋاقىتى شامادان تىس سوزىلاتىن. تيىسىنشە بارىنە ۇلگەرۋ ءۇشىن قىزمەت ساپاسىنا دا كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. تاجىريبەگە سۇيەنەر بولساق, شاقىرتۋلاردى ساناتقا ءبولۋ جۇيەسى ءبىراز ەلدە بار. ماسەلەن, تۇركيادا, رەسەيدە 8 ساناتتان بولسا, اقش-تىڭ ءار ايماعىندا 6-9 ساناتقا دەيىن قاراستىرىلعان. ساناتقا ءبولۋدىڭ نەگىزگى سەبەبىنىڭ ءمانىسى نە دەگەن سۇراققا كەلسەك, ءبىز ءار شاقىرتۋعا بىردەي ءارى شۇعىل ۇمتىلا المايمىز. بارىنە دەر كەزىندە ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. ەشبىر مەملەكەتتە وعان جەتەرلىك رەسۋرس جوق, – دەدى نۇرجان وتارباەۆ.
ەلورداداعى جۋرناليستەردىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن جيىنداردىڭ بىرىندە جەدەل جاردەم قىزمەتىنىڭ جۇمىسى تولىعىمەن تانىستىرىلعان بولاتىن. ديسپەتچەر ءبولىمىنىڭ الدىنا قويىلعان ۇلكەن ەكراندا مەديتسينالىق كولىكتەردىڭ قاي تۇستا, قانداي ساناتتاعى پاتسيەنتكە كەتىپ بارا جاتقانى كورسەتىلەدى. «103» قىزمەتىنە كەلىپ تۇسكەن ءاربىر حابارلاما ەگجەي-تەگجەيلى سۇزگىدەن ءوتىپ, ءتيىستى دەڭگەيگە توپتاستىرىلعان سوڭ بوس كولىكتەگى بريگادالارعا حابار بەرەدى.
دەرەكتەر نە دەيدى؟
جىل سايىن بىزدە شاقىرتۋ سانى شامالاپ العاندا 500 مىڭعا دەيىن ارتىپ كەلەدى. بۇل – جەدەل جاردەم قىزمەتىنىڭ جۇمىسىن مەجەدەن تىس ارتتىرىپ, ءتيىمدى پايدالانباي كەلگەنىنىڭ بەلگىسى. ماسەلەن, قازاقستاندا 100 ادامعا شاققاندا 40 شاقىرتۋ تۇسسە, وزگە مەملەكەتتەردە 10 شاقىرتۋدان اسپايتىن كورىنەدى. اتالعان ورتالىقتىڭ ديرەكتورى باسقا ەلدەردە ءبىر بريگاداعا 7-8 شاقىرۋدان تۇسسە, بىزدە ءبىر عانا استانانىڭ وزىندە 23 شاقىرتۋدان كەلەتىنىن ايتىپ ءوتتى.
سول سياقتى, تۇركيانىڭ ىستانبۇل قالاسىندا 15 ملن ادام تۇرسا, جىلىنا 900 مىڭ ادام جەدەل جاردەم قىزمەتىنە جۇگىنەدى. ال الماتىدا رەسمي تۇردە 2 ملن-عا جۋىق تۇرعىن بولسا, ambulance قىزمەتىنە حابارلاساتىندار سانى ىستانبۇلمەن بىردەي كەلەتىن كورىنەدى. بۇل اقپاراتتى الماتى قالاسى جەدەل جاردەم ستانساسىنىڭ باس دارىگەرى ءسابيت پازىلوۆ ايتتى.
مالىمەتتەرگە سۇيەنەر بولساق, 2016 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا جەدەل جاردەم قىزمەتىنە 7 835 624 قوڭىراۋ تۇسكەن بولسا, ونىڭ 183 387-ءسى جالعان حابار بولىپتى. سونداي-اق جالپى شاقىرتۋدىڭ 30 پايىزى ءتورتىنشى دەڭگەيگە جىكتەلەدى ەكەن.
قازىرگى ۋاقىتتا استانا قالاسىنىڭ جەدەل مەديتسينالىق جاردەم ستانساسىنىڭ ديسپەتچەرلىك قىزمەتىنە 2500-گە جۋىق ءوتىنىم ءتۇسىپ, ونىڭ 1500-گە جۋىعىنا جەدەل جاردەم بريگادالارى قىزمەت كورسەتەدى. ال قالعانى تەلەفون ارقىلى تۇسىندىرىلەدى.
ءبىر ايدا – 106 شاقىرتۋ
استانادا دا ambulance قىزمەتىنە ءجيى حابارلاساتىن تۇرعىندار جوق ەمەس. ماسەلەن, وتكەن جىلى 86 جاستاعى كەيۋانا «اقحالاتتىلاردى» ءبىر ايدا 106 رەت شاقىرىپتى. قارت كىسى بولعان سوڭ دارىگەرلەر دە كوڭىلىن قالدىرماي, بارىپ تۇرىپتى.
– ءبىز ونىڭ مەكەنجايىن جاتتاپ العانبىز. ءار شاقىرتۋىنا باردىق. سەبەبى ول كەۋدەسىنىڭ جۇرەك تۇسى اۋىراتىنىن ايتىپ شاعىمداناتىن. وعان قوسا, سوزىلمالى اۋرۋلارى دا كوپ بولاتىن. بارماي قالۋ – قاۋىپتى. كەيۋانا قارتتار ۇيىنە ورنالاستىرىلعان سوڭ عانا مەزگىلسىز حابارلاسۋى توقتادى, – دەدى قالالىق جەدەل مەديتسينالىق جاردەم ستانساسىنىڭ اقپاراتتىق-شۇعىل ديسپەتچەرلىك ءبولىمىنىڭ باسشىسى بوتا سادەتحان.
قورىتا ايتساق, استاناداعى, سونداي-اق جالپى ەلىمىزدەگى جەدەل مەديتسينالىق كومەك جىل وتكەن سايىن تۇراقتالىپ كەلەدى. جاڭا ەرەجەگە سايكەس, دارىگەرلەردىڭ قاي ۋاقىتتا كەلەتىنى دە ناقتىلاندى. بىرتىندەپ قوعام تاراپىنان دا قولداۋ تاۋىپ كەلەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇل وزگەرىسى قۋانارلىق جاعداي. دەگەنمەن, مينيسترلىك تاراپى قالا ءىشىن عانا ەمەس, الىس-جاقىن ماڭايدا ورنالاسقان ەلدى مەكەندەرگە دە ءتيىستى دەڭگەيدە, جوعارىدا اتالعان ءتورت سانات بويىنشا دەر ۋاقىتىندا قىزمەت كورسەتسە, جۇرتشىلىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنەر ەدى!
