Прокуратура органдарының негізгі жұмысы – қылмыспен күрес,оның алдын алу. Әлем көз тігіп отырған Астанадай ірі мегаполисте бұл асқан жауапкершілікті, қажырлы күш-жігерді, білікті ұйымдастырушылықты қажет ететіні белгілі. Елордада өтетін «Экспо – 2017» мамандандырылған көрмесі қарсаңында біздің тілшіміз қала про-куроры Болат Дембаевпен осы төңіректе келелі әңгіме өрбіткен болатын.
– Болат Бекназарұлы, қазір қаланың өмірінде бұрынғы қай кезден де қарбалас, үлкен жұмыстар атқарылуда. Енді осы елдің ерекше ықыласына бөленген шаһардағы құқықтық тәртіптің жағдайы қалай?
– Дұрыс айтасыз, біздің алдымызда орасан ауқымды міндеттер тұр. Сондықтан заңдылық пен құқықты қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте, оны неден және қалай бастау керек деген мәселе маңызды. Енді бір санаулы күндерден кей- ін бас қалада бүкіл әлем назар аударып отырған «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесі ашылады. Бұл – айтулы оқиға тек мемлекетіміздің ғана абыройы емес, әр азаматтың, елімізге келетін әр туристің қауіпсіздігін қ а м т а м а с ы з етуде құқық қорғау органдарына жүктелетін үлкен сынақ. «Қонақ аз отырып , көп сынайды» дегендей, біз үшін келетін меймандардың әр сөзі, әр пікірі маңызды. Сол арқылы елімізге, халқымызға деген көзқарас қалыптасады, баға беріледі. Осы тұрғыда «қауіпсіздікті қамта- масыз ету тек құқық қорғау органдарының шаруасы» деу – қате пікір. Бұл әр астаналықтың бірігіп атқаратын жұмысы болуы қажет.
Өзіңіз ойлап қараңызшы, егер ертең елімізге кел- ген бір шетелдіктің құжаты немесе ақшасы жоғалса, қандай ыңғайсыздық туындар еді? Қазақстан туралы олар не ойлап кетеді? Міне, біздің азаматтарға осы тұрғыдан ойлану керек. Егер біз ынтымақтаса отырып, өзіміздің жоғары мәдениетімізді көрсетсек, ешқандай тәртіп бұзушылыққа жол бермесек, алдағы уақытта Астана- ның мерейі асып, әлемдегі қауіпсіз қалалардың қатарына енері сөзсіз. Бұл – қосымша инвестицияға, туризмнің дамуы мен тағы басқа да игіліктерге жол ашары анық. Дегенмен, бізде бүгінгі таңда кри- миналдық жағдай мәз емес. Әсіресе, ұрлық көп. Нақтырақ айтсақ, жыл басынан бері 10 мыңға тарта қыл- мыстық іс тіркеліпті. Оның жарты- сынан астамы, 59 пайызы – пәтер тонау, автокөліктерді айдап кету, қалтаға түсу болып келеді. Қалта телефоны жоғалады, ақша мен бағалы заттар жиі қолды болады. Осындай келеңсіздіктердің ал- дын алу мақсатында қала прокура- турасы ішкі істер департаментімен бірлесіп, қылмыс ең көп етек ала- тын аумаққа 40 жаңа күзет марш- рутын ашты. Кейінгі кезде полиция қызметкерлерінің қажырлы еңбе- гінің нәтижесі көрініп келеді. Өт- кен жылдарға қарағанда аталған аумақта біраз тәртіп орнады.
Дегенмен, алынып жатқан шараларға қарамастан, кейбір түйт кілді мәселелердің түйіні әлі шешілмей келеді. Айталық, ұрлық жасап қолға түскендер жәбірленуші жақпен бітімгершілікке келіп, көбі- не жазадан құтылып кетіп жатады. Бітімгершіліктің болғаны жақсы, алайда сол адамның көп кешікпей тағы ұрлық жасайтын фактілері де бар. Сосын жәбірленуші тараппен қайыра бітімгершілік жасасып жа- тады. Осыған байланысты полиция органдарына жәбірленушіге істің мән-жайын жан-жақты түсіндіріп, бітімгершілік мәселесіне өте қатаң тұрғыдан келу тапсырылды. Көп- теген кәнігі ұрылардың тұрақты жұмысы болмайды. Сонда олар келтірілген шығынның орнын қа- лай толтырады? Міне, бітімгер- шілікке баратындарға осы жайдың анық-қанығына көз жеткізу керек- тігі ескертіледі. Мұндай жұмыстар өз нәтиже- сін беруде. Кейінгі кезде елордада пәтер ұрлығы мен қалтаға түсу өт- кен жылмен салыстырғанда азая бастады.
– Қаладағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуде жергілікті полиция қызметінің рөлі аз болмаса керек?
– Бұл қызметті құрудан ең басты ұтқанымыз – қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде, осыған байла- нысты алдын алу шараларын өт- кізуде жергілікті әкімдердің жауап- кершіліктерін арттыруға қол жетті. Қазір жергілікті полиция қыз- меткерлері өткізетін жиындарға халық көптеп қатысып, оның тиімділігі көріне бастады. Тұрғын- дардың өздері қоғамдағы құқық бұзушылыққа мүлде төзбеу- шілік танытуда. Осы тұрғыдағы әкімшілік өндіріс 170 мыңнан 210 мыңға дейін өскені де – осының айғағы. Қала тұрғындарының жергілікті атқарушы билікке деген сенімдері нығая бастады.
Елорда әкімдігінің қолдауымен, жергілікті полиция қызметі жұмыстарын жүйелі үй- лестіре біліп, соның арқасында қоғамдық орындардағы кримино- гендік жағдайларды тұрақтанды- руға мүмкіндіктер тууда. Сондай-ақ, елорда прокурату- расы тиісті органдардың заңдық өкілеттіктерін сараптан өткізуде. Неге десеңіз, осы тұрғыда ішкі істер департаменті әкімшілік полиция- сының қызметтік міндеттерін қайталаушылық орын алатынын жасыруға болмайды.
Жергілікті полиция қызметі бұрынғы учаскелік инспектор- лар мен жол полициясы қызмет- керлерінің жеткен жетістіктерін «жалғастырушы» жаңа орган болғандықтан, оның жұмысына баға берудің өзгеше критерийі қа- жет екені белгілі. Біз осы тұрғыда жұмыс атқарып жатырмыз. Әрине, жаңа істің кейбір қиын- дықтары мен кемшіліктері де бола- тыны түсінікті. Сондықтан жаңаша жұмыс істеуге ұмтылып отырған полиция қызметкерлеріне аяқтан тұрып кетуі үшін қолдан келген көмектерімізді аямаймыз.
– Прокуратура органдарында азаматтардың сенім білдіруі жайлы көп айтылып жатады…
– Бұл – жай ғана айтыла салған сөз емес, бұл бізге жүктелген міндет салмағы. Өздеріңіз ойлап қараңыздаршы, жыл сайын жеке және заңды тұлғалардан 25 мыңнан астам арыз-шағым келіп түсіп жатады. Осыларды жедел әрі дер кезінде қарау үшін біз шағымдарға қатысты жеке жобаны іске қостық. Осының негізінде ең шиеленісті жағдай деп танылған екі бағытты негізге алдық. Олар – алимент төлеу жөніндегі сот шешімдерінің орындалмауы және қылмыстық қудалау органдарының әрекетсіздігіне қатысты шағымдардың аяқсыз қалуы. Алимент бойынша негізгі қарызгерлер – Астанаға жұмыс іздеп еліміздің басқа аймақтарынан келгендер. Әрине, олардың алимент төлейтін ешқандай қаржысы болмайды. Бірақ, бұл – мәселенің бір жағы.
Мұның өзі сот орындаушыларына дер кезінде шара қолдануларына қиындық келтіреді. Осы түйінді шешу үшін әрбір факті бойынша жіті хабардар барлық мүдделі органдардың өкілдерінен жұмыс тобы құрылды. Соның арқасында басқа аймақтардан сот орындаушылары осы іске жұмылдырылып, жұмыс істемейтіндерге жағдай жа- салды, еңбекке орналасты- рылды. Осы арада бір атап айтарлығы сол, жұмыс істегісі келгендерге құрылыс ком- паниялары қол ұшын созды. Нәтижесінде «қиюы қашқан тірлік» ілгері басты. Қазір қарап отырсақ, осындай жұмылған жұмыстың арқасында алименттік төлемдердің 60 миллион теңгесі төленді, 400-ден астам қарызгер жұмысқа орналасып, алименттерін төлейтін жағдайға жетті. Мұндай төлемнен қасақана жалтарып жүрген 9 адамның үстінен қылмыстық іс қозғалды. Ал қылмыстық қудалау қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне келетін болсақ, мұнда да біз олардың жұмыстарына кейбір түзетулер енгіздік.
Бұдан басқа, аудандық ішкі істер басқармасы ғима- ратында тұрақты болатын және өтініш берушінің «көз алдында» мәселесін қарап беретін кезекші прокурор өкілеттігін күшейттік. Бұл өтініш беруші мен ішкі істер органы қызметкерлерінің қатысуымен мәселені қағаз- бастылықсыз шешуге, ал қа- жет болған жағдайда тікелей тергеу амалдарын жүргізуге мүмкіндік береді. Былайша айтқанда, бір- де-бір шағым аяқсыз қалмай- ды.
Бұл арада азаматтың өз талабына қатысты немқұрай- лығы, ашу мен ыза, реніш білдіруі шарт емес. Кезекші прокурор осының бәрін еске- ре отырып, өз пайымы мен біліктілігін көрсетуге тиісті. Жай ғана бір мысал ай- тайын. Осы жылдың ақпан айында Алматы ауданын- дағы кезекші прокурорға бірден зардап шегушілерден 10 шағым түсті. Олардың барлығы бірауыздан өздерін қай- дағы бір Ж.Сүлейменов деген азаматтың алдап кеткендігін мәлімдеді.
Прокурордың жедел нұсқау беруінің нәтиже- сінде олар бірнеше күннің ішінде құрықталып, іздестіру, соңдарына түсу сияқты бірқа- тар шаруалардан арылдық. Реті келгенде айтатын тағы бір жай – кезекші прокурорлар арызданушылар келген сәт- тен бастап оларға оқиғаның неден, қандай жағдайда орын алғандығын түсіндіріп, ақ пен қараның арасын ажырата білуге кеңес те беріп жатады. Соның нәтижесінде шағым- мен жүгінушілер саны бүгінде екі есе қысқарды десе болады.
Cондай-ақ, азаматтардың басқа да мемлекеттік орган- дардың жұмысына қатысты шағымдарымен жұмыс жаса- уы да қарастырылуда. Осыған орай сол құрылымдардағы азаматтардың шағымдарын жедел әрі дер кезінде қара- луының жолдары іздестірілуде.
– Осы арада шағымдар жайына ерекше тоқтала кетсек… Азаматтардың көпшілігі астанамыздағы алақол құрылысшыларға, аяқталмаған құрылыстарға қатысты көптеген арыз- шағымдар айтуда.
– Сөз жоқ, бұл – елорда- мыздағы ең ушығып тұрған мәселелердің бірі. Қазіргі таңда Астанада 7 мыңнан астам адам алақол құрылыс- шылардың өз істеріне жа- уапсыз қарауларынан зардап шегуде. Қ ы с қ а с ы , б ұ л і с т е олқылықтар бар, біз олар- ды шешуге тырысып жаты- рмыз. Менің өзіме келсек, қазіргі уақытта 200-ден аса үлескердің ісімен айналысып жатырмын. Бірақ бұл да шек емес… Дегенмен, бір айта кетер- лігі сол, бүгінгі күнге дейін алақол құрылыс салушы- лардың 24-і сотталып, тағы да 10-ның үстінен қылмыстық іс қозғалды. Олардың мүліктері мен есеп шоттарына тоқта- уыл қойылды, бұлар проку- ратураға берілген шағымдар бойынша соттың шешім- дерімен зардап шеккендерге берілетін болады. Тағы бір айта кетерлік жай мынадай: көп жағдай- да құрылысты салушылар немесе олардың қосалқы компаниялары әдейі жоба- лық-сметалық және басқа да қаржылық-бухгалтерлік құ- жаттарды жоғалтып жібереді. Осының салдарынан зардап шегушілердің нақтылы са- нын, құрылысқа жұмсалған қаржының көлемін анықта- уда қиындықтар туындайды. Оның ақыры тергеу жұмыс- тарының ұзаққа созылуына соқтырады. Былайша айтқанда , қаржыны ұрлап алған кінәлілер заңға сәйкес жаза- ланғанымен, онымен мәсе- ленің бәрі шешіле қалмайды. Менің ойымша, мерзімі ұзаққа созылған құрылысқа қатысты қылмыстық іс қозғау ды айтпағанның өзін- де, сол құрылыстарға қаржы- сын салған адамдардың өз- дерінде де бірлік, ұйымдасқан талап қоюшылық жоқ. Осы арада, мұндай мәсе- лені шешуде қазіргі кезде біраз іс-тәжірибелер жинақталды.
Мәселен, «Экспо Таун» тұрғын үй құрылыс компа- ниясының төрайымы («Азбу- ка Жилья» компаниясының проблемалық құрылыс ны- санынан) Ольга Лигай біздің тарапымыздан көрсетілген көмекке ризашылығын біл- діреді. Осы азаматшаның араласуы арқасында соның «қанатының» астына біріккен үлескерлер өздерінің үмітті армандарына қол жеткізіп, енді осы жақында баспаналы болғалы жатыр. Өткен сәуір айындағы аяқталмаған құрылыстарға қатысты жәрмеңкеде осы тұрғыдан басқа құрылыс нысандарындағы мәселе- лерді шешуге тырыстық. Осы мақсатқа орай бірқатар инвесторларды жинастырып, оларға аяқталмаған құрылыс нысандарының жай-жапсар- лары таныстырылып қана қоймай, мұндай құрылыстар- ды салушылардың іс-тәжіри- белерін де алға тарттық. Осы жәрмеңкеге қатысқан 55 құрылыс ұйымынан, ішінде тек екеуі ғана түрік фирмасы, тоғызы аяқталмаған осындай құрылысты әрі қарай жалғас- тыруға мүдделілік танытты. Бұл жалаң уәде, жайдақ сөз болған жоқ. Оларға бұл құрылыстардың тиімділігі мен техникалық шарттары толық таныстырылды.
Сондықтан да бүгінгі таңда осы іске ықылас білдірушілер қа- тары толығып келеді. Олар- мен келіссөздер жалғасуда. Мұның сыртында қазір біз «Алданбайтын тұрғын үй үлескерлері» жобасын да жү- зеге асырып жатырмыз. Бұл жоба үш бағытпен жүзеге асырылуда. Олар – құрылыс салушыларды сендіру, оған қаржы салушылардың құқы- ның қорғалуы және монито- рингі мен бақылау жасалып тұруы. Осымен қатар , қала әкімшілігімен бірлесе отырып, бірыңғай республикалық техникалық веб-сайт жасау жөніндегі профилакти- калық шаралар ұйымдастыру мәселесі де қарастырылуда. Онда анықтамалық матери- алдар – ескертпелер, қажет- ті құжаттар, бейнероликтер және басқа ақпараттар орна- ластырылады. Сонымен қа- тар пайдалануға берілетін, сондай-ақ аяқталмаған құрылыстар, үлескерлердің қаржыларын тарту есебінен заңсыз құрылыс салушылар туралы да ақпараттарды та- буға болады.
– Толымды да мол мағлұматты сұхбатыңыз үшін рахмет.
Сұхбатты жүргізген: Таңатар ТӨЛЕУҒАЛИЕВ
