№6 PALATA

Elordada №25 baǧyt boiynşa qatynaityn avtobustyŋ eŋ soŋǧy aialdamasyn jūrtşylyq syrttai jaqsy bıledı. Jaqsy bılgenmen, maqsatty türde sonda baratyndar köp emes. Öitkenı, ol jer – küikı tırlık tūralatyp tastaǧandardyŋ, anasynan aqyl-esı auytqyp tuǧandardyŋ, qoǧam qabyldamaityn mınez-qūlqy bar kısılerdıŋ emdeletın mekenı. Resmi türde Psihikalyq densaulyq  medisinalyq ortalyǧy dep atalatyn būl ǧimarattyŋ tynys-tırşılıgı men qyzmetı būqaraǧa beimälım. Sondyqtan jaqynda at basyn arnaiy būryp, ondaǧy ömırdı baqylap qaitqan edık. 

Däuırıne qarai dertı
Bızdı mekemenıŋ psihiatr därıgerı Töleuǧazy Bukaşov qarsy aldy. Buryl şaşty, bidai öŋdı därıgerdıŋ soŋynan erıp, bölmesıne kırdık.
– Al, qūlaǧym sızderde, – dedı ol qalyŋ äinektı közıldırıgın üsteldıŋ üstıne qoiyp jatyp.
– Äuelı jyndyhananyŋ tarihyn baiandap berseŋız.
– Psihiatriialyq auruhana deŋız…
Därıger qabaǧyn kılt tüidı. Ile-şala:
– Eldıŋ qoiyp alǧan aty ǧoi ol. Özderınşe kemsıtkılerı keledı, – dedı basyn şaiqap. – 1949 jylǧa deiın Aqmola oblysynyŋ psihikalyq auyt­quşylyqtary bar bar­lyq nauqastary Kökşetau qalasynan 30 şaqyrym jer­degı Alekseevka qalasynyŋ oblystyq psihiatriialyq auruhanasyna jatqyzyldy. Tek 1953 jyly 18 mausymda qaladan 35 şaqyrym tūs­taǧy Aqmola audanynyŋ Malinovka auylynda 35 tö­sektık oblystyq psiho­nev­ro­logiialyq dispanser qū­ryldy. Bıraz uaqyttan keiın onyŋ atauy oblystyq psi­hiatriialyq auruhanaǧa auy­tyryldy. Dispanser Halyq jaulary äielderınıŋ Aqmola lagerınde (ALJİR) ornalas­ty. Mıne, 63 jyldyq ta­rihy bar mekeme bügınde ülken ortalyqqa ainalyp otyr.
Nege ekenı belgısız, ALJİR-dıŋ atyn estıgenımde, denem türşıgıp sala berdı. Sol kez­degı nauqastar men qazırgı emdeluşıler arasynda qandai ūqsastyq bar eken degen de oi bır sät sanamda jylt ettı.
– Aityŋyzşy, pasientterdıŋ sandyraqtary zaman aǧymyna qarai özgerıp tūra ma?
– Ärine, qazırgı uaqytta Napoleondar aramyzda joq. Esesıne özderın tanymal şeneunıkterdıŋ jūbaiy, ırı saiasi qairatker sanaityndar bar. Keibıreulerınıŋ sözderın tyŋdasaq, älemnıŋ bükıl qalalaryn aralap, bedeldı oqiǧalardyŋ däl ortasynda bolyp qaitqan.
Osyny aitty da, därıger qolyma bır buma qaǧazdy ūs­tatty. Aq paraqtaǧy şi­maiǧa köz jügırttım. Qūddy resmi qūjattaǧydai hattyŋ tüp­nūs­qasyn auruhana basşysyna «joldapty». Jazuy ūqypty. «Men sport jurnalisımın» dep bastalady alǧaşqy abzas. Mätınnıŋ mazmūny sport turaly eken. Avtor özınıŋ Angliiada, Meksikada, Argentinada, İspaniiada ötken Älem chempionattarynyŋ qūrmettı qonaǧy bolǧanyn baiandaidy. Būdan soŋ Finliandiiada, Avs­traliiada, İtaliiada, Kanadada, Japoniiada ūiymdastyrylǧan Jazǧy olimpiada oiyndaryna qatysqandyǧyn äŋgımeleidı. Söitsek, būl da şizofreniianyŋ bır türı bolyp şyqty.

Ysyrapşyldyq ta auru
Medisinalyq ortalyqta 400-ge juyq nauqas emdelude. Olar balalar bölımşesı, nevrologiialyq bölımşe jäne aurudyŋ asqynǧan türlerıne arnalǧan erler jäne äielder bölımşesınde sauyǧady. Mūnda tüsken pasient kemınde bır-ekı ai em-dom qabyldaidy.
– Köp degende qanşa uaqyt ūstaisyzdar? – dep sūradym därıgerden.
– Tört-bes ai.
– Onda da jazylmasa şe?
– Amal joq, mügedektıkke ötkızemız. Äleumettık jaǧdaiy naşar kısılerdı psiho­hro­nikterdıŋ auruhanasyna jı­beremız.
Būl söz maǧan «Ümıtsızder üiı» degendei estıldı.
– Ortalyqtan emdelıp şyq­qandardyŋ arasynda qūlan-taza aiyǧyp ketetınder bar ma?
– Bar, bıraq şamamen 20-25 paiyzdaiy ǧana.
Därıgerdıŋ kümıljıŋkırep aitqan jauabynan saualymnyŋ auyrlyǧyn sezdım. Emdelıp şyqqan künnıŋ özınde keibı­reulerı syrqatynyŋ barysyna bailanysty psihikalyq aurulardyŋ esebınde tūrady. Elorda boiynşa şamamen 10 myŋdai kısı osy tızımge tırkelgen eken.
– Nauqastardy palatada bö­lektegennen görı üiınde, otbasynda ūstau jaqsyraq emes pe? Qoǧammen aralasyp, basqa adamdarmen qarym-qatynas qūryp üirengenderı dūrys şyǧar?! Mūnda olar jalǧyzsyrap, būrynǧydan da beter öz-özderın ıştei jep tastaityn tärızdı…
– Oiyŋyz jön, – dedı psihiatr basyn izep. – Alaida aurudyŋ da aluan türı bolady. Şizofreniia degenımız familiia sekıldı. Onyŋ sindromdaryn ajyratyp, barysyn anyqtauymyz kerek. Mäselen, bıreulerı dep­ressiiaǧa şaldyqqan. Olar säl närsege mūŋaiyp qala beredı. Ondailardy bızdegı reabi­litasiialyq ortalyqqa jönel­temız. Şeberhanaǧa aparyp, art-terapiiamen şūǧyl­dandyramyz. Tıgın­şı­lıkke, aǧaş jonuǧa, än aituǧa üiretemız. Solaişa köŋıl­­derın basqan uaiymnan aryluǧa kömektesemız. Endı bıreu­lerınıkı – jelıkpe sin­drom. Būlar, kerısınşe, ūş­qalaq, eş närsenıŋ baiybyna bara bermeitın jeŋıltek keledı. Mūnda sondai bır nauqas emdeldı. Äkesı ertıp kelgen edı. Älgı bala aqşany oŋdy-soldy şaşa bergen, qymbat ūialy telefondardyŋ bırınen soŋ bırın satyp ala bergen, tıptı, üiındegı baǧaly būiymdardy ötkızıp, sonyŋ aqşasyn da jūmsap jıbergen. Ony da emdedık. Endı bıreulerı bar, közderıne türlı beineler elesteidı. Medisina tılımen ondailardy galliusinasiia dep ataimyz. Elester sol adamǧa äldekımdı öltır, ūr, soq, qirat degen syqyldy būiryqtar beredı. Sondyqtan mūndai haldegı jandardyŋ qoǧam ortasynda boluy qauıptı.
– «Işıne jyn kırıp kettı» dep aitatyndar soǧan jata ma?
– İä. Eşqandai da jyn emes. Ökınışke qarai, jūrt täuıp-balger jaǧalap, ua­qytyn öltıredı. Bızge keluge jüreksınedı. Äielı ne balasyn auru dep ösektegennen qorqady.
– Sonda dert aiaq asty paida boluy da mümkın be?
– Aurudyŋ bır törkını – tūqym qualauşylyqtan. «Oibai, bızdıŋ tūqymda jyndy bolmaǧan» dep köbısı ädepkıde basyn alyp qaşady. Şyn mänısınde ata-baba­larynyŋ qaisysynda osy aurudyŋ belgılerı bolǧanyn bılmeidı ǧoi. Myŋ san ūrpaq auysqannan keiın de dert aiaq asty bır säbide baiqaluy mümkın. Sonymen qatar, anasy jüktılık şaǧynda temekı şekse, alkogoldı ışım­dık ışse, jiı janjaldasyp, köŋıl-küiı būzyla berse, ıştegı bala psihikalyq auruǧa şaldyǧady. Tuu kezındegı kedergıler de säbidıŋ jüike jüiesıne kesırın tigızedı.

Türlı-türlı taǧdyr bar
Psihikalyq derttıŋ kelesı sebebı ainaladaǧy äleumettık jaittarǧa bailanysty eken. Äsırese, mäsele qomaqty aqşaǧa tırelgende köp kısıler därmensız qalypqa tüsıp, tez jünjıp ketetın körınedı.
– Bırneşe jyl būryn bızde jas jıgıt emdeldı. Äp-ädemı bala, kezınde kompaniia aşyp, äjeptäuır käsıptı döŋgeletken. Kışkentaiynan bırge ösken dosymen bırge sol jūmystyŋ basy-qasynda jürıp, mol paida tapqan. Oida-joqta älgı joldasy bükıl aqşany jymqyryp, şet elge taiyp
tūrǧan. Söitıp qarjyǧa qatysty barlyq bülık myna jıgıttıŋ moinyna ılıngen. Aqyr aiaǧynda ıs sotqa deiın jetıp, küiıkke şydamaǧan bala asylyp öluge äreket jasaǧan. Tuystary äzer aman alyp qalyp, bızge ornalastyrdy. Keiın özderı qaryzdy tügeldei jauyp, sottan qūtyldy. Al bız balany emdep jazdyq, – dedı Töleuǧazy Saratbaiūly.
Jap-jas taǧdyrdyŋ kenetten mort synǧanyn estu qandai qiyn! Eşkım aurudy tılep almaidy. Qaşan, qai tūsta, qalai şatasaryn kım boljap-bılıptı?! Auruhanany aralap jürgenımızde Berık esımdı pasientpen tanystyq. Jiyrma bestıŋ maŋaiyndaǧy jıgıttı syrt qaraǧanda sau adamdardan aiyra almaisyŋ.
– On bırınşı synypqa deiın men de qalypty tırlık keştım, – dep bastady ol äŋgımesın. – Mektep bıtıruge jaqyn qalǧanda ūldarmen töbelesıp, basymnan qatty soqqy aldym. Sol kezderı ŪBT-ny da uaiymdap jürgenmın. Bärı qosylyp, janyma ty­nyştyq bermedı. Küizelıske duşar boldym. Aqyrynda osy jerden bır-aq şyqtym.
– Mūnda özıŋdı qalai sezınesıŋ?
– Qazır auruhananyŋ reabi­li­tasiialyq ortalyǧyna kelıp jürmın. Muzykaǧa qatysamyn, aǧaş jonamyn. Özıme ūnaidy. Adamdarmen de qarym-qatynasym retke kelıp jatyr.
– Bolaşaqta qan­dai maman­dyqtyŋ iesı bolǧyŋ keledı? Jospar­laryŋ bar ma?
Osy tūsta keiıp­kerımız ünsız qaldy. Jarasyn tyrnamaiyn dep, men de būdan ärı sūraq jaudyrmadym.
Al Volodianyŋ jaǧdaiy Berıktıkıne müldem qarama-qarsy. Ol da osy orta­lyqqa alty aidan berı tūraqty keledı.
– Bılesız be, men osy künge deiın qaladaǧy üiırmelerdıŋ barlyǧyna qatysyp şyqtym. Bige baryp edım, ondaǧy qyzdar menı jaqtyrmai, mensınbei, şettettı. Menımen eşqaisysynyŋ bilegısı kelmeidı. Qolymdy sıltedım de, tenniske jazyldym. Ondaǧy jetekşım de uaqyt öte kele menen qaşqaqtai bastady. Suretke de bardym. Bır qyzyǧy, tülkı dep salǧanym qasqyrǧa, qasqyr dep salǧanym itke ūqsap kete beretın. Özımnen ūly suretşı şyqpasyn tüsıngen soŋ, futbolǧa kırıstım. Ökınışke qarai, onyŋ da nätijesı şamaly boldy. Mıne, osy ortalyqqa kelıp jürgenıme jarty jylǧa juyqtady. Köp dostar taptym. Bärı menı jaqsy köredı, – dep tısın aqsita küldı Volodia.
– Saǧan ūnamaityn närseler bar ma?
– Men kışkentaiymda balalardyŋ mazaq qylǧanyna tözbeitınmın. Tılım «r» ärpıne kelmedı. Saqaulanyp söi­ledım. Sonymdy betıme basyp, ylǧi kelemejdeitın. Esıme tüsse, zyǧyr­danym qainaidy. Bıreudı mazaq etetınder älı künge deiın ūnamaidy.
Qatıgezsıŋder, iä, adamdar?! Te­rezeŋ teŋ, qabyrǧaŋ bütın bolsa, bıreudıŋ qaiǧysy ne tūrady sender üşın?! «Jyndy» dep kemsıtu de bärıŋe op-oŋai. Sender külkı qylatyn sol «jyndylardyŋ» ışınde ömırdıŋ qadırın özderıŋnen on ese tereŋırek tüsınetın, tüsterıŋe de kırıp şyqpaityn qasırettı körgen jandar köp. Tek olarǧa säl ǧana sättılık jetıspegen. Bar kınäsı sol.

P.S. Redaksiiaǧa qaitar jolda orys jazuşysy Anton Chehovtyŋ «№6 palata» povesı oiyma orala berdı. Sonda därıger Andrei Efimychtyŋ bylai dep aitatyn sözı bar. «Barlyǧy jaǧdaiǧa baila­nysty. Kımdı äkeldı – sol otyr, al äkelınbegenderı dalada tairaŋdap jür. Menıŋ – därıger, al sızdıŋ jan küizelısıne ūşyraǧan nauqas eke­nıŋızde eşqandai adamgerşılık te, logika da joq. Jai ǧana kez­dei­soqtyq». Şynynda da, osy sapardan keiın eşkımnıŋ eşte­ŋeden saqtandy­rylmaǧanyna taǧy bır märte köz jetkızdım.

Botagöz MARATQYZY