Äsima BİMENDİNA, Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ bastyǧy: BALALARDY MEKTEPKE QABYLDAU ISI JÜIELI JÜZEGE ASYRYLADY

– Eŋ basty jaŋalyǧymyz sol, alǧaşqy qoŋyrau künı tört jaŋa mektep saltanat­ty türde aşylady. Olar – İlinka eldı mekenı men Manas köşesı boiyndaǧy 1200 oryndyq ekı mektep, Küigenjar tūrǧyn alabyndaǧy 400 balaǧa arnalǧan mektep pen №6 mektep-gim­naziia. Būl mektepterdıŋ pedagogikalyq qūramy tolyq jasaqtalyp, kerek-jaraqtary tügeldendı. Jaŋa oqu jylynda oquşylardy qabyldauǧa daiyn. Biyl paidalanuǧa berıletın osy mekteptıŋ üşeuı taza qazaq tılınde oqytatyn bolady.

Osydan üş jyl būryn äbden tozyǧy jetken №6 mektep-gimnaziianyŋ qabyrǧasy opyrylyp tüsken bolatyn. Sodan berı būl audannyŋ balalary qaladaǧy üş mektepke bölınıp, oqyp jürgen. Endı olar jaŋa oqu jylyn 900 orynǧa laiyqtalǧan jaŋa ǧimaratta bastaityn bola­dy. Öz mektepterınde oqudy üş jyl boiy asyǧa kütken balalar men ata-analardyŋ quanyşynda şek joq.

– Astanada būryndary «a», «ä», ary ketse, «b» synybymen şekteletın 1-synyp topta­ry byltyrǧy jaŋa oqu jylynda «j-ǧa» deiın jettı. Biyl qanşa bala mektep tabaldyryǧyn attaǧaly otyr? Olardy tūrǧylyqty meken-jaiy boiynşa qabyldau ısınde qiyndyqtar joq pa?

– 1-synypqa qabyldanǧandardyŋ naqty sany 1 qyrküiekten keiın belgılı bolady. Dese de, biylǧy körsetkıştıŋ byltyrǧydan köp bolary anyq. Ötken jyly 9 myŋ 954 bala mektep tabaldyryǧyn attasa, biyl 12 myŋnan asady dep boljap otyrmyz. Balalardy meken-jaiy boiynşa mektepke qabyldauda aitarlyqtai qiyndyq bolmauǧa tiıs. Är audannyŋ öz tūrǧyndar sa­nyna laiyqtalǧan mektepterı bar. Bıraq, keibır ata-ana balasyn tūrǧylyqty jerı boiynşa emes, özınıŋ jūmys ornyna jaqyn mektepke ornalastyrǧysy keledı. Ökınışke qarai, mūndai ötınıştı bız oryndai almai­myz. Balalardy mektepke qabyldau ısı jüielı türde jüzege asyrylady.

– Biylǧy oqu jylynda mektep baǧdarlamasyna jaŋadan qosylatyn pänder bar ma? Oqulyq mäselesı qalai şeşılıp jatyr?

– Mektep baǧdarlamasynda aitarlyqtai özgerıs bolmaidy. Oqu jospary memlekettık standartqa säikes jürgızıledı.

Bız jaŋa oqulyqtardy tügeldei derlık satyp aldyq. Bıraq, oquşy sanynyŋ ösuıne qarai, biudjetten taǧy da qosymşa qarajat sūrap otyrmyz. Būl – ret-retımen şeşıletın şarua­lar. Taǧy bır aita ketetın jaŋalyq, oqu jyly bary­synda №68, №18 mekteptıŋ janynan mümkındıgı şekteulı balalardy oqytuǧa arnalǧan korreksiialyq toptar aşylmaqşy.

– Mektep ashanalarynda oquşylarǧa ystyq tamaq beru biyl taǧy da jalǧasa ma?

– Bastauyş synyp oquşylaryna tegın tamaq beremız. Biyl bız Taǧamtanu instituty men sanitarlyq-epidemiologiialyq sala mamandarynyŋ qoldauymen as mäzırıne bal qospaqşymyz. Därıgerler bal midyŋ damu­yna, aǧzanyŋ dūrys jūmys ısteuıne jaqsy äser etetının rastap otyr.

– Äsima Temkeqyzy, mektepterdegı ülgerımı tömen, tärtıbı naşar balalardyŋ tärbiesımen tıkelei özıŋız ainalysatyn kezıŋız bol­dy ma?

– Onsyz bolmaidy ǧoi. Öitkenı, men – pedagogpyn. Balalarmen jiı jüzdesıp tūramyn. Keide balalar menı oiǧa qaldyratyn pıkırler aitady. Mysaly bır oquşy: «Osy, qazaqşa söileudı mek­tepten bastau kerek deidı, bız mektepte söileuın söileimız ǧoi, bıraq, odan ne paida? Därıhanaǧa barsaq, orys­şa jauap beredı, avtobusqa otyrsaq, aldymyzdan orys­şa söilep şyǧady, köşede jürseŋ, taǧy orysşa…» deidı. Endı bırı «Apai, bızge naşaqorlyq turaly, odan saqtanu turaly aitpai-aq qoiyŋyzşy. Bız bärın bılemız. Mūny 6-7-synyptyŋ oquşylaryna aitqanyŋyz dūrys. Bälkım, solarǧa kerek şyǧar», deidı.

– Sız mūǧalımsız ǧoi, aityŋyzşy, balalardy 45 minut boiy jalyqtyrmai baurau üşın nenı eskeru kerek dep oilaisyz?

– Qazırgı balalar naqtylyqty ūnatady. Oquşylardy tyŋdatu är mūǧalımnıŋ bılıktılıgıne tıkelei bailanysty. Bır oquşymnyŋ «Apai, men osy 11-synypqa köşetın kündı qatty küttım. Öitkenı 11-synyptyŋ ba­lalaryna mūǧalımder «sız» dep söileidı» deidı. Demek, oquşy da mūǧalımnıŋ özımen teŋ därejede söilesuın qalaidy eken. Bız osyny eskere bermeimız.

Jalpy, ūstaz ädemı söileuge daǧdylanuy kerek. Men II kursta oqyp jürgenımde psihologiia pänınen Valen­tina İvanovna degen ūstaz sabaq berdı. Bırde sol kısı menı şaqyryp alyp «Äsima, men saǧan şeşen söileu taqyrybynda kurstyq jūmys daiyndaudy tapsy­ramyn. Men senı sabaǧymnan bır jylǧa bosatamyn. Tek, jyldyŋ soŋynda osy taqyrypty laiyqty qorǧap şyqsaŋ boldy. Eger, dūrys ärı ädemı söileudı tolyq meŋgerıp şyqsaŋ, ömırıŋe ülken paidasy tietın bo­lady» dedı. Söittı de, bır qūşaq kıtabyn ūstatyp qoia berdı. Jatsam da, tūrsam da, sol kıtaptar qolymnan bır tüspeidı. Kerek tūsyn qaǧazǧa tüsıremın. Rasyn­da, sol oqyǧandarymnyŋ paidasyn osy künı körıp jürmın. Är mūǧalımnıŋ bala tärbiesınde osyndai özındık ädıs-täsılı, şeberlıgı boluy kerek.

– Är balanyŋ oquǧa degen yntasy, qabılet-qarymy ärtürlı. Bırınıŋ oiy jüirık bolsa, endı bırı tym baiau damidy. Elor­da mektepterınde osyn­dai balalarmen derbes jūmys ısteudıŋ arnaiy baǧdarlamasy bar ma?

– Elbasymyzdyŋ «Bızge keregı şyn daryndar. Mem­leket özınıŋ talantty ūldary men qyzdaryn, naǧyz ädebiet pen önerın jasaityn tarlan­boz jüirıkterın qoldauǧa, qorǧauǧa mındettı» degen sözı bar. Elorda mektepterınde daryndy balalarǧa mümkındıgınşe jaǧdai jasalǧan. «Astana daryndary», «Zertteuşı», «Olimpi­es», «Astanalyq mūǧalım», «Daryndy oquşylardy damytudaǧy psihologiialyq qoldau» atty baǧdarlamalar negızınde jūmys ısteimız.

Ras, är balanyŋ qabıletı ärtürlı. Bıreuler bılıp tūrǧanyn aitpaidy. Kerısınşe, tük bılmei tūryp, özın bärın bıletındei etıp körsetetınder bar. Jalpy, menıŋ bıletınım bala mektepten tek özıne keregın ǧana alady. Ol myqty matematik bolmauy mümkın, esesıne ädebiettı jaqsy oqidy. Ädebietten haba­ry az boluy mümkın, bıraq eseptı jaqsy şyǧarady. Al, ūstazdyŋ myqtylyǧy – är balanyŋ qarym-qabıletın aşyp körsete bıluınde. Negızı, mūndai balalarmen jūmys ısteudıŋ ädıs-täsılı institut, universitetter­de oqytyluy tiıs. Al, ony täjıribe jüzınde kımnıŋ qalai paidalanatyny özıne bailanysty. Menıŋ bır bılerım, qazır ekıge oqityn balalar sany būrynǧyǧa qaraǧanda äldeqaida az.

– Mektepterge baryp, mūǧalımdermen jiı kezdesıp tūrasyz ba?

– Bılım basqarmasynyŋ bastyǧy bolǧan soŋ, uaqyt tauyp, mektepte atqarylyp jatqan jūmystarmen ta­nysyp tūruǧa tyrysamyn. Keide, mektepterdegı türlı mäselelerdı şeşu üşın özım baryp köruıme tura keledı.

– Astana mektepterınde qai pännıŋ oqytuşylary jetkılıksız?

– Mūndai mäsele bızde joq. Kezınde qazaq tılı men ädebietı pänınıŋ mūǧalımı, qazaq mektepterınde bılım beretın matematik mama­ny jetıspeitın. Qazır būl salanyŋ mamandary tolyq jetkılıktı. Tek keibır mek­tepterge orys tılınıŋ basta­uyş synyp mūǧalımı, orys synyptaryna informatika pänınıŋ mūǧalımı kerek. Al, memlekettık tılde oqytatyn mektepterde mūǧalımder tolyq jetkılıktı.

– «Mektepke jol» aksiiasynyŋ barysy qalai bolyp jatyr?

– Aksiia 30 qyrküiekke deiın jalǧasady. Biyl qūqyq qorǧau organdarynyŋ ökılderı belsendılık tanytty. Kömekke mūqtaj jandardyŋ eşqaisysy tys qalǧan joq. Aksiia kezınde 20 milli­on teŋge kölemınde kömek körsetıledı dep josparlap otyrmyz. Şamamen 5 myŋdai bala qamtylatyn bolady.

– Aldaǧy tamyz keŋesınde qandai mäselelerdı kün tärtıbıne şyǧarudy közdep otyrsyzdar?

– Elbasy Joldauyn­da aitylǧan äleumettık jaŋǧyrtu mäselesı, «Qazaqstannyŋ äleumettık jaŋǧyrtyluy: Jalpyǧa Ortaq Eŋbek Qoǧamyna qarai 20 qadam» baǧdarlamalyq maqalasynyŋ mänı men maŋyzy turaly talqylaityn bolamyz. Qazır köptegen bılım oşaqtary salynyp jatyr. Mektep, balabaqşa tapşylyǧy bolaşaqta şeşıletın bolady. Bızge sol mektepterde bolaşaqta qandai bılım berıledı, kımder jūmys ısteidı degen saual maŋyzdy. Tamyz keŋesınde maman daiarlau ısıne, äsırese käsıptık maman ielerın da­iarlau jūmystaryna toqtalamyz. Sonymen qatar, aldaǧy 10-20 jyl ışınde bızge qandai mamandar qajet degen mäselelerdı de bügın oilanuymyz kerek.

Äŋgımelesken Şynar DOSAN