Äskeri änderımız äserlı me?

Qazaqtyŋ estrada janry kenjelep damyp kele jatqandyqtan, ony oŋdyr­maityn aitqyştar da köp. Synauǧa sauaty jetsın-jetpesın, äiteuır, erınbe­gennıŋ bärı emeurın bıldırıp qaluǧa qūmar. «Naşar», «byt-şyt», bytyqy-şy­tyqy… Jaza-jaza jauyr, aita-aita aqjem bolǧan ol taqyrypqa soqpai-aq, būl joly saptaǧy sarbazdar sarynynyŋ siqyna toqtalyp körmekpız…

«Samolet ūşyp barady-ei! Hei!
Qai jaqqa ūşyp barady-ei? Hei!».

1977 jylǧy aǧam Qaraǧandyda Otan aldyndaǧy boryşyn ötep jürgende, sarbazdar osy änsymaqty ekı jyl boiy «şyrqapty». Ekınıŋ bırı, egızdıŋ syŋary «aqyn» atanyp jür­­gen zamanda mätın avtoryna bä­rı­bır ǧoi delık. Al, alda-jalda el ba­­syna kün tua qalsa, töbesınen zu-zu e­tıp künde ötıp jatatyn äskeri ūşaq­­tyŋ qai baǧytqa ketkenın bıl­mei­tın Otan qorǧauşylardan ne ümıt, ne qai­yr?! Olarǧa nenı aitqy­zyp, nenı qoiǧyzu kerektıgın rota koman­dirlerı rettemese, jetıs­ken ekenbız!

Sonymen qatar, älgılerdıŋ sart-sūrt qadam basyp bara jatyp aitatyn jūpyny «repertuarlaryndaǧy» taǧy bır än mynau bolypty:

«Qyzyl gülım-ai, qyzyqtyrdyŋ-ai!
Appaq gülım-aaai, ardaǧymsyŋ-ai!..».

Osy künı bolsa, şep aldyna Qai­­rat Nūrtasty şyǧaryp alyp jü­­re­tındei eken, ä?!. Ol balanyŋ qy­­ryl­dap-byryldap oryndaityn «in­ku­bator änderı» qorǧanys sala­syn­­da­ǧylardyŋ arasynda da hit şy­ǧar, bälkım? Qazaq jauyngerlerı­nıŋ bo­saŋ, bolbyr «änderdı» oryndap bara jat­qanyn elestetudıŋ özı qan­dai aianyşty?!.

Ou, sonda, erlık ruhyn şaryqtata şyrqalatūǧyn patriottyq änderdıŋ pärmenı joq pa?! «Joqqa jüirık jet­peidı» deiın desek, bar. Tolyp jatyr!

«Beibıtşılık saqtalady» (änı – Ä.Espaevtıkı, sözı – N.Şäkenovtıkı), «Armysyŋ, aibyndy sarbazym?!» (änı – B.Altaevtıkı, mätını – B.Sma­ǧūldıkı), «Jas ūlandar änı» (änı – E.Ämırovtıkı, mätını – S.Aqsūŋ­qarūlynıkı), «Sarbazdar marşy» (änı – Q.Sätievtıkı, sözı – Q.Sma­ǧūl­dıkı), t.b. arnaiy änderımız eş­kım­nıŋ taqiiasyna tar kelmese kerek-tı. Oryndai alsa, oŋdy änge zäru emespız. Tıptı, elımızdıŋ tük­pır-tükpırınde jas sarbazdardyŋ jıge­rın janu maqsatynda «Äskeri-pat­riot­tyq änder» festivalı, «Äs­ke­ri kernei» atty patriottyq än­der baiqauy, «Erlık – ūrpaq ūra­ny» degen äskeri-patriottyq än­der bai­qauy men «VİVAT, Qazaq­stan!» äskeri-patriottyq änder fes­tivalı syndy köptegen saiystar ūiym­das­tyrylyp jür ǧoi! Qaida solardyŋ tolyqqandy nätijesı?!

Näzık jürektı («tüktı jürektı» degendı abailap qoldanatyn deŋgei­ge tüstık) ūlandarymyz şepte şıŋ­kıl­dep lirikalyq än oryndamasa, qazır­gı ainal­dyrǧan bır jyldyŋ ışın­de mahabbattan maqūrym bola qal­mas… Bauyryna alty ışektı gitarasyn basyp alyp, «uap-pa-pa­la­tuǧa» üzılıs uaqyttary da jetedı ärı-berıden soŋ! Al, negızınde qazaq jas qy­randarynyŋ sapta saŋqyldap aituy tiıs änderı mynalar:

«Özıŋnıŋ aspanyŋ – qorǧasaŋ,
Özıŋnıŋ jaziraŋ – tolǧasaŋ,
Ata Zaŋ – özıŋnıŋ aibaryŋ,
Özıŋnıŋ aimaǧyŋ, bairaǧyŋ,
Armysyŋ, aibyndy sarbazym?!».
«Sen maǧan jūmaq baǧysyŋ!
Bar älem senı tanysyn!
Ant berem mäŋgı qorǧauǧa,
Alaştyŋ aryn, namysyn!».
«Kök bairaq arailaǧan nūr taŋymyz,
Jıgıttıŋ synǧa tüsken sūltanymyz!
Dūşpanǧa qatal bolǧan, dosqa berık,
Jaujürek Bauyrjannyŋ ūrpaǧymyz!».
«Qorǧau üşın ömır körkın,
Bügınnen de erteŋ nūrly.
Boldyrmaimyz soǧys örtın,
Dostar berık sapqa tūrdy!».

Mıne, saǧan sauatty sarbaz änı kerek bolsa!.. Patriottyq pa, pat­riot­tyq! Ruhty ma, ruhty! Äserlı me, äserlı! Demek, «än tüzelmei, sän tüzel­meidı». Özge jūrttan üstın­degı alabajaq kiımımen ǧana erekşelen­bei­tın äskerdıŋ aty – äsker boluy kerek! Ükılegen ümıtımızdı «Otan qor­ǧauşy» degen atqa laiyq bory­şyn ötegen balamyz ǧana aqtai al­maq. Olarǧa sauatsyzdyq, äljuaz­dyq ja­raspaidy.

Qazırgı keibır arular jıgıtterdıŋ būi­ryq bere söilegenın ūnatady. Al, ol üşın de köp jaǧdaida qataŋ tär­tıptı körıp, barlyq synǧa töselgen, boiyna patriotizm närın sıŋırgen myqty ūldardyŋ az bolmaǧany abzal.

P.S. Söz basynda aitylǧan kım körın­gennıŋ oryndauyndaǧy estrada ai­qaiynan äskeri ännıŋ orny bölek. Sondyqtan onyŋ mätının mın­dettı türde talantty aqyndarǧa jazdyrtpasa bolmaidy. Būlai deitınımız, damyǧan elderde arnaiy äskeri än, äskeri änūran, äskeri marş jazatyn maman-kompozitorlar mektebı bar. Olar aqyndardy «maŋdaiynan şertıp jürıp» taŋdai­dy. Sebebı, jauyngerlerdıŋ sanasyn sergıtetın, olardyŋ sapta jürgen kezınde aiaq alysyn, qimyl-qozǧalysyn şiratatyn qanatty änder kerek. Ondai qanat­­ty än kezınde özımızde de bol­ǧan. Bū­rynǧy qazaqtar änı de, sözı de myǧym «Joryq jyrlaryn» şyr­­­­qa­ǧan. Ondai jyrdy ait­qan sät­te ja­syq jıgıtterdıŋ özı nai­zaǧa qalai jar­masqanyn bılmei qa­­la­dy eken. Sol qūnymyzdy täuelsızdık jyl­­­­darynda tüsırıp almauǧa tyry­saiyq endı!..

Erkeǧali BEISENOV